Morgunblaðið - 11.12.2007, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Áfengi er engin venjuleg sölu-
vara. Á þetta hafa aðildarsamtök
um forvarnir lagt áherzlu og í þessu
samhengi er rétt að
skoða upplýsingar
WHO – Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunar-
innar, en samkvæmt
þeim má árlega rekja
1,8 milljónir dauðsfalla
í heiminum til áfeng-
isneyzlu, sem er um
3,2% af öllum dauðs-
föllum samkvæmt Glo-
bal Status on Alcohol
2004, sem WHO gefur
út. WHO telur t.d.
áfengisneyzlu helzta
áhrifaþátt ótímabærra
dauðsfalla í þróunarríkjum með
lága dánartíðni og bendir á að í
Evrópu einni megi rekja dauðsföll
meira en 55 þús. manna á aldrinum
15 – 29 ára til áfengisneyzlu. Tak-
markanir á eða bann við áfeng-
isauglýsingum felur í sér viðurkenn-
ingu á þessari sérstöðu áfengis sem
markaðsvöru er réttlæti slíkar að-
gerðir. Í framkvæmdaáætlun Evr-
ópudeildar WHO fyrir árin 2000 –
2005 er sett fram það markmið að á
árinu 2005 hafi öll aðildarlönd í Evr-
ópu hafið aðgerðir til að vernda
börn og ungmenni fyrir markaðs-
setningu á áfengi. Þar er m.a. mælt
með því að lögleiða bann við áfeng-
isauglýsingum eða a.m.k. einhvers
konar takmarkanir við áfeng-
isauglýsingum. Hvers vegna mælir
svo virt stofnun með banni á áfeng-
is-auglýsingum? Einfaldlega vegna
þess að við síendurteknar áfeng-
isauglýsingar myndast jákvæð áhrif
til áfengis og um leið aukast lík-
urnar á að áfengisneyzla aukizt.
Áfengisauglýsingar gjöra ungt fólk
móttækilegt fyrir áfengi löngu áður
en það hefur aldur til
neyzlu þess, ýta undir
það að neyzla áfengis
sé jákvæð, flott og um-
fram allt hættulaus, og
það er auðvitað mark-
mið áfengisauðvalds-
ins. Í þessu augnamiði
hefur þetta sama auð-
vald eytt ómældum
fjármunum og ekkert
til sparað að gjöra
áfengisauglýsingarnar
sem allra flottastar,
aldrei talað um afleið-
ingar, enda þessum
auglýsendum hjartanlega sama um
þær. En m.a.o.: eru ekki áfeng-
isauglýsingar bannaðar hérlendis
með lögum? En hvernig hefir þeim
lögum verið framfylgt? Ég sé ekki
betur en áfengi sé óspart auglýst og
lofsungið í tímaritum og blöðum og í
raun öllum fjölmiðlum – beint og
óbeint – án þess nokkuð sé aðhafst.
En ætti það ekki að vera okkar
æðsta mið að sporna við slíkri
neyzlu hjá börnum og ungmennum
allra hluta vegna? Í samþykktri
heilbrigðisáætlun frá Alþingi árið
2001 segir orðrétt: Áfengisneyzla
verði ekki meiri en 5 lítrar á ári af
hreinu alkóhóli á hvern íbúa 15 ára
og eldri og nánast engin hjá þeim
yngri eru. Svo og segir: Dregið
verði úr áfengis- og vímuefnaneyzlu
fólks undir lögaldri. Opinber stefna
er sem sagt sú að draga úr heild-
arneyzlu áfengis. En hvernig kemur
það heim við þessa yfirlýstu stefnu,
ef heimilt verður að auglýsa og selja
bjór og létt vín í matvöruverzlunum,
því ef þetta verður heimilað er um
leið 80% alls selds áfengis komið í
matvöruverzlanir. Skyldi það draga
úr áfengisneyzlunni? Hún hefir
reyndar aukist um 50% á síðustu 10
árum og vilja menn enn meira eða
hvað? Aukin og almenn neyzla ungs
fólks á áfengi og öðrum vímuefnum
á síðustu áratugum hefir tekið sinn
hörmulega toll. Fjöldi ungs fólks
hefir misst fótanna í lífinu, hrökkl-
ast frá námi og orðið fyrir ýmsum
áföllum sem rekja má til neyzl-
unnar. Það er bitur reynsla foreldra
og annarra aðstandenda að sjá barn
sitt lenda í fjötrum vímuefnaneyzlu
og villast inn á brautir glæpa og of-
beldis. Það er átakanleg fórn. Er
ástæða til þess að auka á þessa
bitru reynslu? Ærið umhugsunar-
efni er þetta fyrir þá sem vilja
heimila áfengisauglýsingar og
hleypa áfenginu í matvöruverzlanir
– eða hvað? Er þeim kannski alveg
sama?
Áfengi er engin
venjuleg söluvara
Björn G. Eiríksson skrifar
um vandann sem fylgir
áfengisneyslu
» Takmarkanir á eðabann við áfeng-
isauglýsingum felur í
sér viðurkenningu á
þessari sérstöðu áfengis
sem markaðsvöru er
réttlæti slíkar aðgerðir.
Björn G. Eiríksson
Höfundur er sérkennari og situr í
fjölmiðlanefnd IOGT.
MEÐ stjórnarskránni 1874 var
trúfrelsi innleitt hér á landi. Var þá
hverjum og einum heimilað að til-
biðja guð á þann hátt sem sam-
ræmdist best sannfæringu hvers og
eins og stofna félög um átrúnað sinn.
1915 var trúfrels-
isákvæðum stjórn-
arskrárinnar breytt
þannig að ljóst varð að
einnig var heimilt að
standa utan allra trú-
félaga. Má þar með
segja að fullu trúfrelsi
hafi verið náð. 80 árum
síðar var trúfrelsi
tryggt enn betur með
endurskoðun á mann-
réttindakafla stjórn-
arskrárinnar. Þá var
lagt bann við mis-
munun fólks m.a. á
grundvelli trúarskoðana. Þar er
fyrst og fremst átt við neikvæða mis-
munun. Ýmislegt hefur hins vegar
þótt réttlæta jákvæða mismunun.
Til dæmis hafa mannréttinda-
dómstólar komist að þeirri nið-
urstöðu að þjóðkirkjuskipan í lík-
ingu við þá sem hér tíðkast brjóti
ekki gegn jafnræðisreglu sé fyrir því
söguleg hefð, sem og að mikill meiri-
hluti landsmanna tilheyri þjóðkirkj-
unni og skipanin skerði ekki frelsi
annarra trúfélaga.
Allt frá því trúfrelsi var komið á í
landinu hefur verið byggt á svokall-
aðri jákvæðri útfærslu
þess. Með því er átt við
að öll trúariðkun er
leyfð sem ekki brýtur í
bága við gott siðferði
og allsherjarreglu.
Hugmyndin sem að
baki býr er að hið op-
inbera eigi að hafa sem
minnst afskipti af
trúarlífi fólks sem líta
beri á sem einkamál
hvers og eins, sem og
að hinar ólíkustu birt-
ingarmyndir trúar en
einnig trúleysis eigi að
fá þrifist hlið við hlið.
Upp á síðkastið hefur hins vegar
borið nokkuð á þrýstingi í þá veru að
réttur trúarlegra minnihlutahópa
skuli tryggður með breyttri túlkun á
trúfrelsinu og farið inn á braut þess
sem nefnt hefur verið neikvætt trú-
frelsi. Þá er ekki gengið út frá því að
trúariðkun sé almennt heimil heldur
þrengt að henni á ýmsa lund með
boðum og bönnum. Slíkt kallar aug-
ljóslega á að yfirvöld setji skarpari
leikreglur í trúmálum en tíðkast
hafa.
Af þessum sökum er full ástæða
til að staldra við og spyrja hverjum
gagnist neikvætt trúfrelsi best. Af
nýlegum dæmum víða að úr Evrópu
er ljóst að það eru ekki trúarlegir
minnihlutahópar til að mynda meðal
innflytjenda. Þvert á móti hafa þeir
orðið hvað harðast úti þar sem nei-
kvætt trúfrelsi hefur verið tíðkað,
einfaldlega vegna þess að trú þeirra
er oftast sýnilegri en okkar hinna og
kallar því frekar á bönn. Hér á landi
virðist neikvætt trúfrelsi raunar
ekki standa vörð um frelsi neinna
nema þess örsmáa minnihluta sem
vill hafna trú og trúariðkun í hvaða
mynd sem er.
Í ljósi umræðu síðustu vikna um
samstarf kirkju og skóla og ýmis
mál sem því tengjast má spyrja
hvort aðstæður séu raunverulega
slíkar í íslensku samfélagi að ástæða
sé til að hverfa frá hefð hins jákvæða
trúfrelsis. Það virðist alls ekki aug-
ljóst. Það skal þó játað að trúfrelsi
kallar þá sem þess njóta til ábyrgðar
og leggur þeim þær skyldur á
herðar að neyta þess ekki til að hefta
frelsi annarra eða gera lítið úr skoð-
unum þeirra. Þetta er vert að hafa í
huga þar sem samfélög eru mjög
einsleit trúarlega líkt og gerist hér á
landi þar sem allur þorri þjóðarinnar
tilheyrir evangelísk-lútherskum
kirkjum. Þar verður að gæta þess að
þrengja ekki um of að trúarlegum
eða trúlausum minnihlutahópum. Þá
skiptir stærð þeirra raunar ekki
máli nema hugsanlega í þá veru að
því minni sem minnihlutinn er því
mikilvægara sé að réttindi hans séu
tryggð. Það má gera með ýmsu móti
en mest ríður þar á almennri tillit-
semi og gagnkvæmri virðingu. Nei-
kvætt trúfrelsi þarf hins vegar ekki
að vera nærtækasta lausnin þótt hún
virðist skilvirk.
Jákvætt eða neikvætt
trúfrelsi
Hjalti Hugason skrifar um trú-
frelsi » Fjallað er um þrýst-ing sem gætt hefur
síðustu mánuði þess
efnis að horfið verði frá
svokölluðu jákvæðu trú-
frelsi sem tíðkast hefur
hér frá 1874
Hjalti Hugason
Höfundur er prófessor í guðfræði.
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21 ● sími 551 4050 ● Reykjavík
- kemur þér við
Jólin á yfirdrætti
Neytendasamtökin
hvetja fólk til að
prútta við bílaumboðin
Gunnar Nelson rotar
menn í Bretlandi
Femínistar kæra klám-
kaup með kreditkortum
Sérpantaður bíll
í jólapakkann
Helmingi minna
af ofvirknilyfjum
áVestfjörðum
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?