Morgunblaðið - 15.02.2008, Blaðsíða 26

26 FRIDAY 15. FEBRUARY 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÍSLAND brýtur mannréttindi
með framkvæmd kvótakerfisins í
sjávarútveginum. Það er úrskurður
Mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna. Mannréttindanefndin
segir að kvótakerfið sé ósanngjarnt,
það hygli þeim sem upphaflega
fengu úthlutað varanlegum kvóta
en sumir hafi engan kvóta og geti
ekki stundað útgerð og sjósókn þó
þeir hafi menntað sig til þess og
eignast fiskiskip.Tveir sjómenn
töldu brotið á sér þegar þeim var
synjað um veiðiheimildir og þeir
kærðu málið til Mannréttinda-
nefndar SÞ. Nefndin hefur nú fellt
úrskurð sinn. Nefndin gagnrýnir
m.a. framsalið á kvótunum. Kvótar,
sem upprunalegir handhafar nýti
ekki lengur, gangi kaupum og söl-
um á markaðsverði og á leigumark-
aði í stað þess að þeir renni til rík-
isins á ný og sé úthlutað að nýju
með réttlátum og sanngjörnum
hætti.
Allir eiga að sitja
við sama borð
Ragnar Aðalsteinsson hrl. segir,
að ef Ísland taki ekki tillit til úr-
skurðar Mannréttindanefndar SÞ
verði Ísland úthrópað á alþjóðavett-
vangi. Mannréttindi eru
nú forgangsmál hjá ís-
lenska utanríkisráðu-
neytinu. Ísland sækist
eftir sæti í Öryggisráði
SÞ og leitar stuðnings
hjá mörgum ríkjum,
sem búa við skert mann-
réttindi. Ísland berst
fyrir mannréttindum á
alþjóðavettvangi. Ísland
getur því ekki hundsað
Mannréttindanefnd SÞ.
Ísland verður að taka
tillit til úrskurðar mann-
réttindanefndarinnar
með því að breyta kvótakerfinu
þannig að það byggist á sanngirni
og allir borgarar landsins sitji við
sama borð.
Brot á stjórnarskránni
Það kemur ekki á óvart að Mann-
réttindanefnd SÞ skuli telja fram-
kvæmd kvótakerfisins brot á mann-
réttindum. Margir hafa bent á, að
úthlutun gjafakvóta til fárra útval-
inna og brask með þá feli í sér eitt-
hvert mesta ranglæti Íslandssög-
unnar. Árið 1998 felldi Hæstiréttur
þann dóm, að það hefði verið ólög-
mætt að synja Valdimar Jóhann-
essyni um leyfi til fiskveiða. Sú
synjun bryti gegn
jafnréttisákvæði í 65.
grein stjórnarskrár-
innar. Nú bætist það
við, að ein af stofn-
unum Sameinuðu
þjóðanna telur kerfið
mannréttindabrot.
Margar leiðir til
að leiðrétta kerfið
Það verður erfitt
að leiðrétta kerfið
eins og Mannrétt-
indanefnd SÞ fer
fram á. Til þess eru
þó margar leiðir: Ríkið getur inn-
kallað allar veiðiheimildir á
ákveðnum tíma og úthlutað þeim á
ný á sanngjarnan hátt, þannig að
allir eigi kost á því að fá veiðiheim-
ildir. Einnig er hugsanlegt að bjóða
upp allar veiðiheimildir. Árni Páll
Árnason alþingismaður varpaði
þeirri hugmynd fram í Silfri Egils,
að aukning veiðiheimilda vegna nið-
urskurðarins sl. ár yrði látin ganga
til nýrra aðila til þess að koma til
móts við úrskurð Mannréttinda-
nefndar SÞ. Framangreindar hug-
myndir um endurbætur á kerfinu
byggjast allar á því að kvótakerfinu
verði haldið. En síðan væri róttæk-
asta hugmyndin sú, að afnema
kvótakerfið og taka upp sókn-
ardagakerfi í staðinn eins og Fær-
eyingar hafa.
Fiskurinn í sjónum
er sameign þjóðarinnar
Varðhundar óbreytts kvótakerfis
berjast nú gegn því að nokkrar
breytingar verði gerðar á kerfinu.
Þeir reyna að gera lítið úr úrskurði
Mannréttindanefndar SÞ og gefa til
kynna, að ekki sé nauðsynlegt að
fara eftir úrskurði nefndarinnar. En
það er mikill misskilningur. Það
verður að fara eftir áliti nefnd-
arinnar. Því fyrr sem stjórnvöld
átta sig á þessu því betra. Útgerð-
armenn segja, að það verði rothögg
fyrir þá fjárhagslega, ef kvótakerf-
inu verður umbylt. En þeir hafa
alltaf vitað það að fiskurinn í sjón-
um væri sameign þjóðarinnar og að
þeir hefðu veiðiheimildir aðeins að
láni en ekki til eignar. Þeir hafa
alltaf getað átt von á því að eigand-
inn, ríkið, innkallaði veiðiheimild-
irnar. Sjálfsagt er að koma til móts
við útgerðarmenn með því að gefa
þeim góðan aðlögunartíma fyrir þá
breytingu á kvótakerfinu, sem þarf
að gera. En breyting verður ekki
umflúin. Forseti alþingis, Sturla
Böðvarsson, einn af forustumönnum
Sjálfstæðisflokksins gerir sér þetta
ljóst. Hann flutti ræðu og sagði að
stokka yrði upp kvótakerfið.
Hver eru áhrifin
á byggðir landsins?
Í stjórnarsáttmálanum er ákvæði
þess efnis að athuga skuli hvernig
kvótakerfið hafi farið með byggðir
landsins. Samfara þeirri athugun er
unnt að kanna á hvern hátt best sé
að bregðast við samþykkt mann-
réttindanefndar SÞ. Í þessari grein
hefur verið fjallað um nokkrar leiðir
sem fara má til þess að endurbæta
kerfið og gera það sanngjarnt. Ég
tel víst að Samfylkingin vilji fara að
vilja Mannréttindanefndar SÞ og
Sjálfstæðisflokkurinn getur heldur
ekki staðið á móti því. Það verður
að breyta kerfinu.
Kvótakerfið brot á mannréttindum
Björgvin Guðmundsson fjallar
um úrskurð Mannréttinda-
nefndar SÞ og kvótakerfið
»Mannréttinda-
nefndin segir að
kvótakerfið sé ósann-
gjarnt. Það hygli þeim
sem upphaflega fengu
úthlutað kvóta...
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
UNDANFARIN þrjú ár hefur
farið fram í Kennaraháskóla Ís-
lands mikil endurskoðun á námi
við skólann og tók ný námskrá
gildi 1. ágúst 2007. Meginbreyt-
ingin sem nýja námskráin hefur í
för með sér er að nú
býðst við skólann
fimm ára samfellt
nám til meistaraprófs
í kennarafræðum án
tillits til ákvæða um
löggildingu til kenn-
arastarfa.
Á undanförnum ár-
um hafa háværar
raddir heyrst um að
kennaraefni hljóti
ekki næga menntun í
kennslugreinum. Með
nýju námskipulagi er
komið til móts við
þær kröfur og kennaraefnum gef-
inn kostur á að dýpka nám sitt í
kennslugreinum eða sérhæfa sig
til kennslu ákveðinna aldurshópa.
Einnig hefur verið gagnrýnt að í
kennaranámi sé ekki komið nægi-
lega til móts við breytt samfélag
sem geri kröfu um að kennarar
séu færir um að taka á ýmsum
þáttum skólastarfs. Hér nægir að
nefna t.d. agamál, sérkennslu, fjöl-
menningu, einstaklingsmiðað nám
og foreldrasamstarf. Nýtt náms-
kipulag kemur líka til móts við
þessar kröfur. Kennaraefni geta
t.d. lagt sérstaka áherslu á
kennslu- og uppeldisfræði,
kennsluaðferðir, námsefnisgerð,
stjórnun og skipulagningu skóla-
starfs.
Kennaramenntun
fyrir skóla framtíðarinnar
Menntamálaráðherra hefur nú
lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga
um menntun og starfsréttindi
kennara og stjórnenda í leik-,
grunn- og framhaldsskólum. Þar
er gert ráð fyrir að kennaranám
verði framvegis fimm ára nám
sem ljúki með meistaragráðu.
Menntamálaráðherra hefur með
frumvarpi þessu sýnt framsýni og
metnað sem vert er að fagna.
Góð grunnmenntun er mikilvæg
fyrir alla kennara hvort sem þeir
kenna yngri eða eldri börnum,
unglingum eða fullorðnu fólki. Það
er alvarlegur misskilningur að
halda því fram að kennurum
yngstu barnanna nægi takmark-
aðri, styttri eða minni menntun en
hinum sem kenna þeim sem eldri
eru. Uppeldi og menntun, nám og
kennsla eru afar flókin viðfangs-
efni sem krefjast vísindalegrar
þekkingar og vinnubragða ekki
síður en aðrar starfsgreinar þar
sem krafist er meistaragráðu.
Nýliðun í kenn-
arastétt
Ýmsir óttast að
þegar kennaranám
lengist muni á
ákveðnu árabili engir
nýútskrifaðir kenn-
arar koma til starfa
við skóla landsins. Sá
ótti er ástæðulaus. Á
undanförnum árum
hefur fjölgað þeim
sem kosið hafa að
hefja framhaldsnám
strax að loknu bak-
kalárnámi. Vaxandi fjöldi bæði
nýútskrifaðra og reyndra kennara
finnur þörf til að bæta við sig
meira námi. Nú stunda um 500
manns framhaldsnám við Kenn-
araháskólann. Hluti þessa hóps er
í starfi við skóla landsins en vax-
andi hópur hefur þegar kosið að
hefja framhaldsnám strax að
loknu bakkalárnámi og mun koma
til starfa í skólunum á næstu ár-
um. Þess vegna er rangt að gera
ráð fyrir því að engir nýir kenn-
arar brautskráist fyrstu árin eftir
að lenging kennaranáms verður
lögfest.
Vert að benda á að samkvæmt
stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoð-
unar um fjölda og menntun
grunnskólakennara er gert ráð
fyrir því að árin 2008-2009 muni
kennaraskortur verða óverulegur
eða jafnvel úr sögunni. Ef rétt
reynist verða þá kjöraðstæður til
þess að lengja nám grunnskóla-
kennara. Hins vegar er fyr-
irsjáanlegt að áfram mun skorta
menntaða leikskólakennara. Það
má þó ekki verða til þess að ekki
séu gerðar metnaðarfullar kröfur
til leikskólakennara. Betur mennt-
aðir og hæfari stjórnendur og
millistjórnendur í leikskólum
munu skapa forsendur fyrir enn
betra og árangursríkara skóla-
starfi og uppeldisaðstæðum.
Mestu máli skiptir þó að þeim
sem koma til náms og starfa í
leik- og grunnskólum séu búin
laun og kjör í samræmi við mik-
ilvægi starfanna. Þá munu áhuga-
samir og hæfir kennarar koma til
starfa í leik- og grunnskólum og
þeir sem nú þegar hafa kenn-
aranám að baki, en hafa kosið sér
annan starfsvettvang, snúa aftur
til starfa í skólakerfinu.
Metnaður og framsýni
Við jafn mikilvægt verkefni og
menntun þjóðarinnar er, mega
þröng skammtímasjónarmið ekki
ráða för. Sveitarfélögin, sem hafa
axlað ábyrgð á skólastarfi í land-
inu þurfa að styðja mennta-
málaráðherra í þeirri viðleitni að
bæta og efla kennaramenntun og
færa hana til jafns við það sem al-
mennt telst hæfa í nágrannalönd-
um okkar. Finnar gerðu t.d.
meistarapróf frá háskóla að lág-
markskröfu fyrir grunnskólakenn-
ara árið 1979 og enginn fer í graf-
götur um hversu vel finnskir
skólar koma út úr alþjóðlegum
könnunum. Auk þess verða þeir
sem reka skólana að horfa til
framtíðar og átta sig á því að
kennararnir sem fyrst brautskrást
úr lengra kennaranámi munu
væntanlega vera starfandi við
skóla landsins til miðrar 21. aldar.
Enginn getur séð fyrir hvaða
breytingar eiga eftir að verða á
samfélaginu eða hvaða kröfur þá
verða gerðar til nemenda og kenn-
ara. Allir sem fylgst hafa með þró-
un undanfarin ár sjá hversu mikil
áhrif umfangsmiklar samfélags-
breytingar hafa haft á skólastarf.
Ekkert bendir til annars en að sú
þróun haldi áfram.
Menntun þeirra kennara sem
koma til starfa í skólunum á
næstu áratugum þarf að gera þá
hæfa til að takast á við framtíð
sem enginn sér fyrir. Það er ein-
mitt eitt af markmiðum end-
urskipulagningar á kennaranámi
nú.
Kennaranám til
meistaragráðu
Ólafur Proppé skrifar um
menntun kennara »Menntun þeirra
kennara sem koma
til starfa í skólunum á
næstu áratugum þarf að
gera þá hæfa til að tak-
ast á við framtíð sem
enginn sér fyrir.
Ólafur Proppé
Höfundur er rektor
Kennaraháskóla Íslands.
ÞAÐ er margt rætt og ritað um
þá óheillaþróun hérlendis að börn
og unglingar fitna og heilsufari
stórs hóps fari versn-
andi. Mörg ráð og
nefndir fara yfir hvað
hægt sé að gera til
að sporna gegn þess-
ari þróun, hvernig
hægt sé að fá börn
og unglinga til að
hreyfa sig meira og
borða hollari mat.
Margt gott er gert
og eflaust á margt
enn betra eftir að
gerast með aukinni
þekkingu og sam-
stilltu átaki hinna
ýmsu aðila þjóð-
félagsins sem að
þessum lífsstíls-
málum koma.
Mig langar hins
vegar með þessum
orðum að benda á
hlutverk íþróttafélag-
ana í heilsusamlegu
uppeldi og fræðslu.
Þar er víða pottur
brotinn og þó að
mörg félög hafi hug-
að vel að þessum
þáttum eru önnur íþróttafélög á
villigötum. Ekki er nógu mark-
visst hugsað um hvað börn og
unglingar láta ofan í sig t.d. á
keppnisferðalögum eða fyrir leiki
þó svo að margsannað sé að ár-
angur aukist þegar hollrar fæðu
er neytt fyrir átök. Engin stefna
er til innan þessara félaga og það
virðist vera í sjálfsvald þjálf-
aranna sett hvort og þá hvernig
hugað er að þessum þáttum, hvort
iðkendur eru fræddir um mikil-
vægi góðs svefns, mataræðis og
hvíldar á almenna heilsu og árang-
ur í lífinu almennt. Ég tel mikil-
vægt að þeir sem stýra íþrótta-
félögum leggi línurnar, fái ráð-
leggingar fagfólks og reyni að
hafa innra starfið eins metnaðar-
fullt og hægt er. Það er ekkert
síður hlutverk íþróttafélaga að ala
af sér sterka, hrausta einstaklinga
með góð lífsgildi en að ala upp af-
reksfólk eða góða meistaraflokka.
Eitt sem ég hef margoft rekið
mig á sem foreldri í íþróttafélagi
er að íþróttaiðkun er gjarnan
tengd við svokallað ruslfæði. Það
eru haldin pizzukvöld með gosi,
iðulega er verðlaunað með sykr-
uðum drykkjum eða
sælgæti eftir mót og
styrktaraðilar margra
móta eru skyndibita-
keðjur. Á íþróttamót-
um er oft selt eitt-
hvað matarkyns og þá
gjarnan til að styrkja
viðkomandi flokk eða
félag. Slíkt er gott og
gilt og eflaust ágætis
tekjulind fyrir barna-
og unglingastarf
íþróttafélaga. Það
skýtur hins vegar
skökku við að iðulega
er á boðstólum gos,
sykraðir svaladrykkir,
súkkulaði og missykr-
að bakkesli. Það hef-
ur þó aðeins færst í
vöxt að boðið sé upp
á ávexti og hollari
millibita og er það
mjög góð þróun sem
ég vona svo sann-
arlega að haldi áfram.
Þá mætti einnig end-
urskoða söluvarning-
inn sem seldur er í
sjoppunum innan íþróttahúsanna.
Þar væri hægt að taka til hend-
inni og bæta verulega vöruúr-
valið.
Það er skoðun mín að á meðan
verið er að finna leiðir til að bæta
mataræði grunnskólabarna og
leikskólabarna í skólum landsins
geti íþrótta- og æskulýðsfélög
ekki stungið höfðinu í sandinn og
neitað að taka þátt í að gera
heiminn betri og framtíðina létt-
ari. Skora ég á íþróttafrömuði og
félög landsins að sýna metnað
sinn í að bjóða iðkendum íþrótta-
félaga upp á fyrsta flokks þjón-
ustu þar sem gleði, hreyfing og
hollir lifnaðarhættir eru í fyr-
irrúmi. Hættum að tengja íþrótta-
iðkun og hreysti við óhollan mat.
Hlutverk íþrótta-
félaga í lífsstíl
barna og unglinga
Gígja Þórðardóttir vill að
hollum mat sé haldið að ungum
íþróttaiðkendum
Gígja Þórðardóttir
»Eitt sem ég
hef margoft
rekið mig á sem
foreldri í
íþróttafélagi er
að íþróttaiðkun
er gjarnan
tengd við svo-
kallað ruslfæði.
Höfundur er sjúkraþjálfari og hefur
unnið við heilsueflingu í áratug. Starf-
ar sem deildarstjóri í World Class.