Morgunblaðið - 10.03.2008, Blaðsíða 8

8 MÁNUDAGUR 10. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
HÆKKUN á heimsmarkaðsverði tilbúins
áburðar og korns undanfarið gefur tilefni til
þess að líta í auknum mæli til lífræns landbún-
aðar hér á landi. Þetta segir Ólafur Dýr-
mundsson, landnýtingarráðunautur hjá
Bændasamtökum Íslands.
Bændum sem stunda lífrænan búskap hefur
ekki fjölgað að ráði á umliðnum árum. Alls
eru þeir um þrjátíu talsins af yfir 4.000 bænd-
um, eða innan við 1% bænda í landinu. Flestir
bændanna rækta lífrænt grænmeti, en fram-
leiðsla á lífrænum kjöt- og mjólkurvörum er á
þremur búanna. Lítið sem ekkert er framleitt
af eggjum, svína- og nautakjöti.
Þegar kemur að lífrænum landbúnaði
fylgja Íslendingar Evrópureglum, en byggt er
á reglugerð Evrópusambandsins um kröfur
sem gerðar eru til lífrænnar landbún-
aðarframleiðslu á Evrópska efnahagssvæðinu
(EES). Hér á landi er ein vottunarstofa, Tún,
en hún vottar býli og fyrirtæki sem framleiða,
vinna úr, pakka og markaðssetja lífrænar af-
urðir.
Ólafur hefur í meira en áratug leiðbeint um
lífrænan búskap. Hann segir að á þessum tíma
hafi áhugi bænda á slíkum búskaparháttum
lítið aukist. Fyrir þessu séu ýmsar ástæður.
„Hér hefur aldrei verið mótuð opinber stefna
eins og búið er að gera í nágrannalöndunum.
Það hafa aldrei verið sett nein markmið,“ seg-
ir Ólafur. Að vísu hafi á dögunum verið lögð
fram þingsályktunartillaga á Alþingi um
stuðning við lífrænan landbúnað þar sem er
sett fram markmið um að 15% framleiðsl-
unnar verði vottuð lífræn þegar komið er
fram til 2020, en hún er innan við 1% í dag.
Ólafur kveðst telja þetta raunhæft markmið
og bendir á að í Noregi hafi menn einsett sér
að ná sama markmiði fyrir árið 2015.
Ólafur segir að í þingsályktunartillögunni
sé jafnframt fjallað um aðlögunarstuðning,
vilji bændur hefja lífrænan búskap. Þessi
stuðningur sé miklu minni hér en annars stað-
ar á Norðurlöndunum og endurskoða þurfi
reglur um hann. Spurður um hvort lífrænn
búskapur henti alls staðar segir Ólafur svo
ekki vera, enda séu gæði jarðvegs á jörðum
og aðstæður breytilegar. Þá sé erfiðara að
fara yfir í lífrænan búskap eftir því sem sér-
hæfingin á búunum verði meiri. „Það þarf að
meta þetta eftir hverju einstöku búi hvar
þetta hentar og eins eftir því hvaða búgreinar
eru þar.“
Uppgangur í
lífræna markaðnum
Framleiðslukostnaður við lífrænan búskap
er hærri en í öðrum búskap. Ólafur segir að
það komi m.a. til af því að í sumum tilvikun sé
efnum skipt út fyrir vinnu, sérstaklega í garð-
ræktinni. „Menn eyða ekki illgresi með eitur-
efnum heldur nota tækjabúnað og jafnvel fólk
í það.“ Þá sé meira um-
stang við búféð. „Það eru
meiri kröfur gerðar til
góðrar meðferðar á búfé,
umönnunar og þess að það
sé rýmra á búfénu og þá
þarf heldur stærra hús-
rými fyrir það. Síðan þarf
að láta búféð út daglega
þegar veður leyfir.“
Nú þegar áburðarverð
og annað hráefni hefur
hækkað verulega er spurning hvort sam-
keppnishæfni lífrænna matvara aukist ekki,
en þær hafa verið allt frá 20% og upp í helm-
ingi dýrari en vörur framleiddar með hefð-
bundnum hætti. „Þá minnkar þessi munur í
framleiðslukostnaði. Þá getur farið svo að líf-
rænu vörurnar verði ennþá samkeppnishæf-
ari,“ segir Ólafur.
Staðreyndin sé þó sú að mikill uppgangur
hafi verið í lífræna markaðnum, þrátt fyrir að
lífrænar vörur hafi verið dýrari en hefð-
bundnar landbúnaðarvörur.
„Neytendur eru komnir langt á undan
framleiðslunni. Það hefur margfaldast sala á
lífrænt vottuðum vörum síðustu árin og mest
af því er innflutt. Það sem er framleitt í land-
inu svarar engan veginn eftirspurn, það er
langt frá því.“ Þeir sem kaupa lífrænar vörur
séu ekki endilega tekjuhærra fólk. Hann
kveðst telja að það sé ekki síst ungt fólk sem
kjósi lífrænan mat.
Ólafur segir að fram til þessa hafi hefð-
bundnar landbúnaðarvörur lækkað mikið í
verði til neytenda en „nú held ég að þeirri
veislu sé að ljúka. Þetta eru það miklar kostn-
aðarhækkanir sem hafa bæst við. Þá er að
verða kominn verðmiði á útblástur vegna að-
gerða gegn gróðurhúsalofttegundum“, segir
hann. Í þessu sambandi þurfi að huga að
flutningskostnaði matvæla, einkum flutn-
ingum með flugi.
Íslenska búféð hentar vel
Að sögn Ólafs hentar íslenskt búfé mjög vel
til þess að stunda lífrænan landbúnað, en það
nýti vel gróffóður. „Við getum framleitt
mikla mjólk af kúnum án fóðurbætis og
sauðfé er mest á gróffóðri og hrossin nær ein-
göngu. Gömlu norrænu kynin í landinu eru
eins og sniðin fyrir lífræna búskapinn.“ Hann
segir að til þess að hægt sé að stunda lífrænan
búskap þurfi að hafa nóg af lífrænum úrgangi
og nýta megi slíkan úrgang mun betur en
gert er í dag. Hægt sé að framleiða lífrænan
úrgang úr fiskiúrgangi sem ekki nýtist í ann-
að og einnig megi nýta moltu í lífrænum bú-
skap. Um tíma hafi Sorpa verið með moltu-
gerð, en því hafi verið hætt. Ennfremur sé
hægt að framleiða áburð úr slátur-
húsaafgangi.
Sóknarfæri fyrir lífrænan landbúnað
Ólafur
Dýrmundssson
Þegar ég var unglingur aðalast hér upp fannst mérþetta dálítið „ódýrt“, aðbera tilbúinn áburð á túnin,
og velti því fyrir mér hvort það gæti
gengið upp. Svo fór ég að forvitnast
og heyra um lífræna ræktun,“ segir
Kristján Oddsson, bóndi á Neðra-
Hálsi í Kjós. Þar hafa hann og kona
hans, Dóra Ruf, í mörg ár rekið líf-
rænt bú, en Kristján er fæddur og
uppalinn á Neðra-Hálsi.
Til að byrja með ræktuðu hjónin
lífrænt grænmeti en hafa í seinni tíð
snúið sér eingöngu að lífrænum
kúabúskap. Í dag eru 39 mjólkandi
kýr á Neðra-Hálsi, sem eru eingöngu
grasfóðraðar og því snerta hækkanir
á áburði og korni ekki búskapinn þar.
Var gæluverkefni fyrst um sinn
Kristján er spurður frekar um
ástæður þess að þau Dóra sneru sér
að lífrænum búskap. Hann segir að
þar hafi það meðal annars komið til
að Dóra, sem er frá Sviss, hafi þekkt
lífræna ræktun frá heimalandi sínu.
Þá var Kristján um tíma haldinn ex-
emi og fór í jóga. „Þar sagði kenn-
arinn mér að ég yrði að breyta mat-
aræðinu og borða hreinna fæði. Ég
var í því að framleiða mat og fór að
hugsa minn gang,“ segir Kristján.
Þau hjónin segja lífrænu rækt-
unina hafa verið gæluverkefni til að
byrja með. „Þetta var gæluverkefni
allt fram til 1988. Þá fórum við að
breyta túnunum [svo hægt væri að
stunda lífræna ræktun] og tókum upp
fyrstu gulrótauppskeruna árið 1989.“
Upp frá því fóru hjónin fyrir alvöru
að breyta túnum sínum svo hægt
væri að stunda lífrænan kúabúskap á
Neðra-Hálsi og fengu vottun sam-
kvæmt Evrópustöðlum árið 1996.
„Þetta hefur verið margra ára þró-
un hjá okkur,“ segir Dóra en þau hjón
benda á að tíma taki að laga túnin að
lífrænum búskap. „Það eru viðbrigði
fyrir plönturnar að fá ekki áburð,“
segir Dóra. Kristján bendir á að þeg-
ar tilbúinn áburður er notaður verði
grösin háð honum. Rótarkerfi þeirra
þurfi þá lítið að hafa fyrir því að taka
næringarefnin upp úr jarðveginum.
„Þær aðlaga sig þeim aðstæðum.
En ef þær fá þetta ekki þurfa plönt-
urnar að skapa rótarkerfi til þess að
leita að fæðu.“ Auk þess fælist frá
ánamaðkar og aðrar örverur sem
hjálpi til við sprettu, þegar tilbúinn
áburður er borinn á.
En hvað þarf til að hægt sé að
stunda lífrænan búskap og hverjir
eru helstu kostir og gallar?
Kristján segir að aðalmálið sé að
hafa nóg af frjósömu landi. Til þess
þurfi að nýta allan lífrænan úrgang,
aðallega frá búinu sjálfu en einnig
megi nýta lífrænan úrgang annars
staðar frá.
Kristján segir að einhæfni í búskap
sé visst vandamál í dag, en með meiri
fjölhæfni fáist meiri úrgangur og það
auki möguleika á að bæta grasrækt-
ina.
Spurður um framleiðslugetu í líf-
rænum búskap segir Kristján að hún
sé minni en í hefðbundnum landbún-
aði. Bændurnir fái minni mjólk úr
hverri kú en í lífrænni ræktun má
hlutfall korns í fæðu dýranna ekki
fara yfir 20%. Í hefðbundnum búskap
fá kýrnar allt upp í 80% fæðu sinnar
úr korni.
Hjónin segja kostina við lífrænan
búskap marga. Kristján bendir á að
bústofninn sé heilbrigðari, kýrnar
séu ekki látnar mjólka eins mikið og
kýr sem gefið er kjarnfóður og álag á
þeim sé því minna. Dóra bendir á að
neytendur fari fram á að maturinn sé
sem ódýrastur og kjarnfóður hafi
verið svar bænda við því.
Þegar hjónin voru að hefja gras-
fóðrun kúa sinna árið 2001 voru þau
vöruð við af dýralæknum og öðrum
sem sögðu að kýrnar gætu orðið veik-
ar af fóðrinu ef ekkert korn væri not-
að. Annað hefur komið á daginn.
„Þetta hefur gengið ljómandi vel og
við höfum alltaf fyllt okkar kvóta,“
segir Kristján, en árlegur mjólk-
urkvóti á Neðra-Hálsi er 150.000 lítr-
ar. Á Neðra-Hálsi fást að meðaltali
um 3.800 lítrar á kú á ári meðan við
hefðbundinn búskap fást um 5.000
lítrar.
„Ég er alveg sallaánægður,“ segir
Kristján um nytina í kúnum. Hann
bendir á að hann spari það fé sem fer
í áburðarkaup og einnig féð sem fer í
korn handa dýrunum. Hins vegar
þurfi hann að kaupa nokkuð af fiski-
mjöli og heyi. Það kemur til af því að
tún eru knöpp eða aðeins um 50 hekt-
arar en það er of lítið fyrir þá 80 gripi
sem eru á fóðrun, en til stendur að
auka ræktunina.
Þau hjónin segja að dýrunum virð-
ist líka vel að lifa á grasinu. „Við vilj-
um láta dýrunum líða vel, það er líka
grunnurinn að því að þær framleiði
vel og gefi það sem þær geta,“ segir
Kristján.
En er meiri vinna við lífrænan bú-
skap en hinn hefðbundna?
„Vegna þess að við fóðrum ekki á
korni erum við með fleiri kýr,“ segir
Kristján, en á Neðri-Hálsi eru 39
mjólkandi kýr. Þau hafa venjulega
einn starfsmann á búinu yfir vetr-
artímann, en fleiri á sumrin.
Stærstur hluti mjólkurinnar sem
kýrnar á Neðra-Hálsi gefa af sér fer í
lífræna jógúrt sem fyrirtækið Bíóbú,
sem hjónin eiga stærstan hluta í,
framleiðir. Einnig fer nokkur hluti
framleiðslunnar í lífræna drykkjar-
mjólk. Og bændurnir á Neðra-Hálsi
hafa ekki undan við framleiðsluna.
Mikill áhugi neytenda
„Það er mikill áhugi meðal neyt-
enda, við finnum það á jógúrtfram-
leiðslunni,“ segir Kristján, en hún
hófst árið 2003. „En það sem vantar
hér hjá okkur er að stjórnvöld og for-
ysta landbúnaðarins fari að mæla
með þessu og beina fjármagni inn í
þetta. Þarna eru sóknarfæri fyrir
bændur. Og ég segi það fyrir mig að
mér finnst lífræni búskapurinn miklu
skemmtilegri búskapur [en sá hefð-
bundni],“ bætir hann við.
Þau hjónin hafa hug á að framleiða
fleiri lífrænar mjólkurvörur. „Það
hefur verið draumurinn í mörg ár, en
við eigum ekki neina mjólk, það er
vandamálið. Við gerum það um leið
og við sjáum fram á að fá meiri
mjólk,“ segir Kristján. Meðal þess
sem þau hafa áhuga á að framleiða er
ostur og smjör.
En er það hugsjónamennska að
stunda lífrænan búskap? „Nei, ég
held að þetta sé mjög skynsamlegt,“
segir Kristján. Með lífrænni ræktun
skapi bændur sjálfbæran búskap.
„Ég spái því að hefðbundinn landbún-
aður muni á endanum lenda í vand-
ræðum því með honum er verið að
rýra frjósemi landsins.“
Aðalmálið að
eiga nóg af
frjósömu landi
Bændahjónin á Neðri-Hálsi í Kjós framleiða lífræna
jógúrt og mjólk. Elva Björk Sverrisdóttir hitti þau
og ræddi við þau um þessa tegund landbúnaðar
sem nýtur aukinna vinsælda hjá neytendum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Neðri-Háls Þegar Kristján og Dóra voru að hefja lífrænan búskap ræktuðu þau grænmeti. Um þessar mundir eru
þau með eplatré í garðskála sínum sem gáfu að sögn Dóru, nokkra tugi bragðgóðra epla af sér í fyrra.
Ungviði Þessi ungi nautkálfur vappaði um meðal kúnna í fjósinu.
Viðbót Kristján og Dóra hafa hug á að framleiða lífrænan ost og smjör
Í HNOTSKURN
»Á Neðra-Hálsi er ekkertkorn notað við framleiðsl-
una, bara íslenska grasið.
»Hjónin benda á að afurðirdýra sem aðeins eru fóðruð
á grasi njóti síaukinna vin-
sælda.
»Dóra segir að víða, til aðmynda í Bandaríkjunum,
séu mjólkurafurðir úr kúm sem
aðeins eru fóðraðar á grasi
mikið í tísku.