Morgunblaðið - 10.03.2008, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 10. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í AÐDRAGANDA Ólympíu-
leikanna 8. ágúst næstkomandi
standa þjóðir heims frammi fyrir
þeirri áleitnu spurn-
ingu hvernig leikarnir
geti stuðlað að bættri
stöðu mannréttinda-
mála í Kína. Stofn-
skrá Ólympíuleikanna
kveður á um að
íþróttir skuli styðja
heildræna þróun
manneskjunnar, frið-
armenningu og varð-
veislu manngildisins,
en réttlæting Ólymp-
íunefndarinnar, fyrir
þeirri ákvörðun að út-
hluta kínverska Al-
þýðulýðveldinu sumarólymp-
íuleikum ársins 2008 fólst í þeirri
sannfæringu að þannig væri unnt
að þrýsta á um úrbætur í landinu.
Úthlutunun var því þeim skil-
yrðum bundin að mannréttindi
yrðu loks virt í Kína.
Á síðustu árum hafa sjálfstæð
alþjóðleg samtök eins og Amnesty
International, Human Rights in
China og Human Rights Watch
hins vegar haldið því fram að
staða mannréttindamála hafi ekki
færst til betri vegar í
Kína … heldur versnað. Undir það
tekur fjöldi annarra, svo sem Int-
ernational Society for Human
Rights, Reporters Without Bor-
ders, Doctors Against Forced Org-
an Harvesting, China Aid Associa-
tion og Olympic Watch. Sjálfstæð
samtök sem rannsaka ofsóknir á
hendur Falun Gong í Kína
(CIPFG) hafa vakið athygli á
auknum fjölda mannréttindabrota
í landinu. Þau benda á glæpi gegn
friði og hinum ólympíska anda, líf-
færa-rányrkju í gróðaskyni, of-
sóknir á hendur
kristnu fólki, kúgun
tíbetsku þjóðarinnar,
virðingarleysi gagn-
vart tjáningar og
skoðanafrelsi,
skemmdarverkum
gagnvart þeim sem
vinna gegn þjóð-
armorðum Súdan í
Darfur-héraði og her-
ferð Junta gegn
munkum í Búrma.
Vegna þessa ástands
sem kínversk stjórn-
völd hafa skapað áttu
samtökin frumkvæði að heims-
hlaupi með mannréttindakyndil
sem hóf för sína í hjarta Aþenu-
borgar að kvöldi 9. ágúst síðastlið-
ins. Í upphafsathöfninni komu
þátttakendur frá ólíkum heims-
hornum en röð atburða tileinkaðra
málstaðnum um gervalla Evrópu
og Ástralíu og Bandaríkin, hefur
verið tilefni borgarstjóra, þing-
manna, afreksfólks í íþróttum og
mannréttindahugsuða til að lýsa
opinberlega áhyggjum sínum.
Auk þess að eiga aðild að alþjóð-
legum mannréttindasáttmálum eru
öll grundvallarréttindi fólks lög-
bundin í stjórnarskrá Alþýðu-
lýðveldisins, þar með talið tjáning-
arfrelsi, frelsi fjölmiðla,
félagasamtaka og trúfélaga og
varðhald án dómsúrskurðar ólög-
mætt. Lögfræðingar sem láta
reyna á það fyrir dómi þegar slík
lög eru brotin geta hins vegar bú-
ist við harðræði og ofsóknum.
Einn þeirra virtasti, Gao Zhis-
heng, sem hlotið hefur útnefningu
til friðarverðlauna Nóbels, var
numinn brott af heimili sínu 22.
september síðastliðinn. Fyrr á
árinu gaf hann út bókina, A China
More Just. My fight as a rights la-
wyer in communist China og ritaði
16 síðna greinagerð til Bandaríkja-
stjórnar, – ákall til alþjóða-
samfélagsins, tveimur dögum fyrir
brotthvarf sitt. Í nafni Mannrétt-
indakyndilsins hafa ástralskir lög-
fræðingar kallað á tafalausa lausn
Zhishengs og annarra samvisku-
fanga, ekki síst þeirra sem brotið
hefur verið á í nafni Ólympíu-
leikanna sjálfra. Friðsamleg mót-
mæli úr hópi einnar og hálfrar
milljónar íbúa Bejing sem misst
hafa heimili sín vegna byggingar
ólympíumannvirkja, án sann-
gjarnra skaðabóta, hafa verið
brotin á bak aftur og skipuleggj-
andi þeirra, Ye Guozhu, sætt fang-
elsun og pyntingum um fjögurra
ára skeið.
Íslenskir blaðamenn sem og
annað fjölmiðlafólk sem hyggst
miðla fréttum frá landinu næsta
sumar, á á hættu að þurfa að
sætta sig við ólöglega skerðingu á
frelsi til miðlunar upplýsinga um
það sem raunverulega á sér stað í
þessu fjölmenna landi, en fram
hefur komið að ítarlegum persónu-
legum upplýsingum um alla blaða-
menn sem hyggjast fara á leikana
er safnað í gagnagrunn. Sannleik-
urinn er frelsandi afl en stjórnvald
sem sífellt þarf að hylma yfir verk
sín, lifir í þrúgandi ótta við sann-
leikann, siðmenninguna og vilja
þegnanna. Starfi 30.000 netlög-
regluþjóna sem ,,vernda“ kín-
verska alþýðu fyrir upplýstri um-
ræðu um lýðræði, mannréttindi og
trú er raunverulegur vitnisburður
um slíkan ótta.
Við upphaf sumarólympíuleik-
anna, 8. ágúst næstkomandi, mun
Mannréttindakyndillinn hafa heim-
sótt 35 lönd og 150 borgir. Á ferð
sinni um heiminn minnir hann á að
hátíðarandinn sem helgar stærsta
íþróttaviðburð þjóðanna er borinn
uppi af virðingu fyrir lífinu og
varðveislu þess. Áður en kastljós
fjölmiðlanna beinist að afrekum
íþróttafólks í Bejing næstkomandi
sumar þurfa íþróttasamtök, stjórn-
völd, fjölmiðlafólk og almenningur
um allan heim að taka afstöðu til
þess með hvaða hætti megi koma í
veg fyrir að ólympíuhugsjónin
verði misnotuð með afgerandi
hætti. Hvernig ólympíuhugsjónin
kemur þjóð sem hefur meiri áhuga
á að njóta sjálfsagðra mannrétt-
inda en að halda stærstu íþrótta-
leika sögunnar, til góða.
Ólympíuleikar og glæpir gegn
mannkyni geta ekki átt samleið.
Metnaðarfull og afdráttarlaus af-
staða núverandi ríkisstjórnar Ís-
lands í utanríkismálum þar sem
mannréttindi, friðarmenning og
þróunaraðstoð eru grundvallarvið-
mið mun án efa halda þeirri stað-
reynd á lofti á nýju ári.
Mannréttindakyndill – Ísland á leik
Þórdís Hauksdóttir fjallar um
stöðu mannréttindamála í Kína » Friðsamleg mótmæli
úr hópi 1½ milljónar
íbúa Bejing sem misst
hafa heimili sín vegna
byggingar ólympíu-
mannvirkja, án sann-
gjarnra skaðabóta, hafa
verið brotin á bak aftur.
Þórdís Hauksdóttir
Höfundur er kennari.
EINSTAKLINGAR sem ítrekað
hafa þurft á læknisaðstoð að halda
síðastliðin ár þekkja flestir afslátt-
arkort frá Tryggingarstofnun rík-
isins og hafa kortin komið sér vel
fyrir marga.
Samkvæmt upplýs-
ingum frá þjónustuveri
TR voru þessi kort
upphaflega tekin upp
1987 og kölluðust þá
„fríkort“. Nokkrum ár-
um síðar var þessari
fyrirgreiðslu breytt í
„afsláttarkort“, senni-
lega í tengslum við
ákvörðun þáverandi
heilbrigðisráðherra um
að taka gjöld fyrir alla
þjónustu á sjúkra-
húsum og heilsu-
gæslum.
Afsláttarkortin í dag
Núverandi afsláttarkort eru af-
hent þeim einstaklingum sem vegna
veikinda sinna hafa greitt fyrir heil-
brigðsþjónustu að ákveðinni upphæð
og er lögbundinn réttur allra skatt-
greiðenda.
Greiðslumörk á árinu 2007 voru
kr. 4.500 fyrir öryrkja og kr. 18.000
fyrir aðra. Þetta lækkaði verulega
allan kostnað sem sjúklingar hefðu
annars þurft að greiða fyrir lækna-
og heilsutengdar rannsóknir sem er
hið besta mál og heilbrigðisþjónustu
Íslendinga til mikils sóma.
En það er stór galli á gjöf Njarðar
því að afsláttarkortin miðast við
almanaksárið (jan.–des. 2007) al-
gjörlega óháð því hvenær á árinu við-
komandi einstaklingur veiktist eða
hafði áunnið sér rétt til niðurgreiðslu
læknisþjónustunnar, sem þýðir þar
með að öll afsláttarkort falla úr gildi
um hver áramót óháð því hvenær
réttur til afsláttarins hófst. Ekki er
miðað við þann tímapunkt hvenær
afsláttur á útgjöldum vegna lækna-
og annarra heilsutengdra rannsókna
tók gildi.
Þeir sem hafa verið svo „heppnir“
að veikjast í byrjun árs geta þar með
nýtt sér stærri hlut af sínum lög-
bundna rétti til velferðarsamfélags-
ins heldur en þeir sem eru svo
óheppnir að veikjast síðar á árinu.
Hvers á sá að gjalda
sem veikist í nóv.–des.
miðað við þann sem
þarf á þjónustunni að
halda fyrr á árinu?
Göngum þá út frá því
að báðir aðilar hafi
greitt sinn skerf til vel-
ferðar- og heilbrigð-
isþjónustunnar með út-
svari og sköttum á
lífsleiðinni.
Reynsla mín af störf-
um innan heilbrigð-
iskerfins frá árinu 1988
er að þessi umræða um
breytingar á afsláttarkorta-
tímabilinu (almanaksárinu) hefur
komið upp nánast árlega síðan 1997.
Á þeim tíma voru ævinlega gefnar
þær skýringar að slík breyting væri
of flókin og dýr, m.a. vegna þess að
þá þyrfti að meta hvert mál eða til-
felli fyrir sig og því ekki hægt að
framkvæma þannig breytingu á ára-
mótafyrirkomulaginu með afslátt-
arkortin.
Breyttir tímar
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
síðan, betri og hraðvirkari tölvu-
tækni litið dagsins ljós, ekki síst hjá
TR sem og öðrum opinberum stofn-
unum. Mín perónulega staða nú er að
ég hef þurft á ýmiss konar lækn-
isþjónustu að halda frá september
s.l. og er rétt tæplega hálfnuð í þeirri
hrinu sem yfir mig hefur dunið sl.
mánuði. Þá komst ég að því að sá af-
sláttarréttur sem ég hafði áunnið
mér var snögglega útrunninn (um s.l.
áramót) óháð því hvar ég var stödd í
sjúkdómsferli mínu. Þessi reynsla
mín rifjaði upp fyrir mér umræðu
liðinna ára um gildistíma svokallaðra
afsláttarkorta (sem ég hélt að væri
löngu búið að leiðrétta). Enda kom
það mér skemmtilega á óvart þegar
ég þurfti að sækja um alþjóða-
sjúkratryggingaskírteini hjá TR en
það gildir í flestum Evrópuríkjum til
tveggja ára, þá stóð ekki á þjónust-
unni. Það tók innan við 10 mínútur að
ganga frá því korti sem gilti 2 ár frá
dagsetningu þess (þar truflaði ekki
nein almanaksársregla). Ljóst er því
að TR hefur nú yfir þeirri tækni að
ráða að auðvelt er að dagsetja rétt-
indakort til ákveðins tíma frá útgáfu
þess. Þeir sem þurfa á mikilli og
langvarandi þjónustu heilbrigð-
iskerfins að halda eru varla það
margir að hér sé um háar upphæðir
né mikla fyrirhöfn að ræða fyrir TR.
Ég sem heiðarlegur skattgreið-
andi tel mig eiga rétt á fjárhagslega
viðráðanlegri heilbrigðisþjónustu
þegar hennar er þörf og ætla ég að
þannig sé ástatt um aðra í sömu
sporum.
Niðurstaða
Svar óskast sem fyrst með rök-
stuðningi. Og að sjálfsögðu, sem
væri skynsamlegast fyrir TR, að
leiðrétta þetta óréttlæti sem allra
fyrst og þá afturvirkt. Að mínu áliti,
og ég veit að sennilega tala ég fyrir
munn margra, væri það réttlætismál
að leiðrétta þetta sem fyrst. Er
hugsanlegt að stofnunin hafi einhver
hliðstæð málefni sem hafi verið leið-
rétt og það jafnvel afturvirkt?
Afsláttarkort
almanaksárið, af hverju?
Guðbjörg Þórðardóttir skrifar
heilbrigðisráðherra » Þeir sem hafa verið
svo „heppnir“ að
veikjast í byrjun árs
geta þar með nýtt sér
stærri hlut af sínum lög-
bundna rétti til velferð-
arsamfélagsins ...
Guðbjörg Þórðardóttir
Höfundur er öryrki.
NÝLEGA rituðu
tveir stjórnarþing-
menn grein á opnu
Morgunblaðsins um
stöðuna á fjármála- og
peningamarkaði.
Grein þessi hefur
fengið talsverða um-
fjöllun en spurningar
vakna hvort nægilega
djúpt er farið.
Ógætileg orð
Í greininni segir að
breytingar til hins
betra þurfi að koma á
fjármálamarkaði og
auka þurfi traust er-
lendra markaðsaðila
ella „verður fjár-
mögnun bankanna
óheyrilega dýr eða í
versta falli ómöguleg“.
Þegar tveir stjórn-
arþingmenn láta að
því liggja opinberlega
að fjármögnun bank-
anna kunni að verða
ómöguleg er það al-
varlegt mál. Í því
ölduróti sem nú ríkir
á fjármálamarkaði eru
slík skilaboð til um-
heimsins vægast sagt
óheppileg, skilaboð frá
þingmönnum sem al-
mennt eru taldir með
þeim efnilegustu á þinginu. Allir
gera sér grein fyrir afleiðingum
þess ef fjámögnun bankanna verður
ómöguleg, lán falla með ófyr-
irsjáanlegri útkomu.
Verðbólgulausn
Um nokkurn tíma hefur sú um-
ræða verið t.d. í Bandaríkjunum að
slaka beri á baráttunni gegn verð-
bólgu en einbeita sér að því að
koma í veg fyrir alvarlegar afleið-
ingar fjármálakreppu. Þingmenn-
irnir nefna fræðimanninn Frederic
S. Mishkin en fleiri hafa verið boð-
berar þesarar leiðar. Ég nefni aðal-
hagfræðing Lehmann Brothers og
fleiri slíka. Þingmennirnir tveir
hafa tekið þessa stefnu upp á sína
arma en þá þarf sérstaklega að
gæta að grundvallarmun á hagkerfi
Íslendinga og þeirra þjóða sem
velta fyrir sér verðbólgulausn við
þessar aðstæður.
Verðtrygging og veik króna
Áhrif verðbólgu eru talsvert önn-
ur á Íslandi en t.d. í Bandaríkj-
unum. Hér er verðtrygging fjár-
skuldbindinga víðtæk. Flest heimili
hafa fjármagnað húsnæðiskaup sín
með verðtryggðum lánum. Missi
menn verðbólguna upp hækka
skuldir heimilanna og þar með
greiðslubyrði verulega. Vegna
hinna háu húsnæð-
islána, allt að 90%, geta
lánin fljótlega orðið
hærri en verðgildi
íbúðanna og mál heim-
ilanna því illleysanleg.
Lausn á láns-
fjárvanda bankanna
yrði því breytt í fjár-
málavanda heimilanna
samfara því að aukin
verðbólga veldur
minnkun kaupmáttar.
Þessu er á annan veg
farið í Bandaríkjunum.
Reyndar er sagt að ein
meginorsök fjár-
málakreppunnar í
Bandaríkjunum sé erf-
iðleikar heimilanna að
standa í skilum með
húsnæðislán. Velta
heimilanna í Banda-
ríkjunum er stundum
talin um 30% af veltu
hagkerfis heimsins
þannig að áhrif heim-
ilanna eru gríðarleg.
Aukin verðbólga þar
rýrir verðgildi doll-
arans og léttir því til
lengri tíma byrði heim-
ilanna sbr. þegar
skuldir brunnu upp í
verðbólgu hér á fyrri
árum. Verðbólga í
Bandaríkjunum gæti þannig rýrt
skuldir heimilanna. Fjártilfærsla
milli skuldara og lánardrottna er
með öðrum hætti í þeirra hagkerfi
en okkar, skuldir Bandaríkjanna er-
lendis í dollurum þýða að útlend-
ingar borga þegar dollarinn rýrnar
í verðbólgu. Hér virðast lang-
tímalán bankanna í krónum, hús-
næðislán, vera fjármögnuð með
skammtímalánum í erlendri mynt,
jöklabréf, sem enn eykur á mismun-
inn. Áhrifin yrðu því í grundvall-
aratriðum önnur hér.
Að undanförnu hafa fyrirtæki og
jafnvel einstaklingar tekið erlend
lán í auknum mæli. Aukin verð-
bólga hér leiðir til gengislækkunar
krónunnar og hækkunar þessara
skulda. Þetta gæti haft alvarleg
áhrif í för með sér fyrir marga.
Þannig leiðir sérstaða íslensku
krónunnar til annarra áhrifa verð-
bólgu hérlendis en í Bandaríkj-
unum. Því þarf dýpri greiningu áð-
ur en menn yfirfæra hugmyndir frá
erlendum hagkerfum yfir á okkar
sérstæðu aðstæður.
Fjármálakreppa
eða verðbólga
Guðmundur G. Þórarinsson
ber saman fjármálin á Íslandi
og í Bandaríkjunum
Guðmundur G Þór-
arinsson
» Í því ölduróti
sem nú ríkir
á fjármálamark-
aði eru slík
skilaboð til um-
heimsins væg-
ast sagt óheppi-
leg, skilaboð frá
þingmönnum
sem almennt
eru taldir með
þeim efnileg-
ustu á þinginu.
Höfundur er verkfræðingur.