Morgunblaðið - 14.03.2008, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 14. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þeim fækkar óðum söngv-urunum sem lögðu grunninnað þeirri gríðarsterku söng-
menningu sem hér tók að vaxa fyrir
og um miðja síðustu öld. Guð-
mundur Jónsson, einn fyrsti óp-
erusöngvari okkar lést á síðasta
ári, en það má segja að hann hafi
sungið fram að hinstu stund. Það
var ekki af því að Guðmundur væri
að trana sér fram, nei, þvert á móti,
hann var þrábeðinn um það. Ég
heyrði hann nokkrum sinnum
syngja kominn vel við aldur, lagið
sem fólk vildi endalaust heyra hann
syngja: Lofsönginn, eftir Beetho-
ven, sem hefst á orðunum: Þitt lof,
ó, Drottinn. Það var sama þótt Guð-
mundur yrði gamall og hrumur,
hann hafði töfra sem gæddu þetta
lag yndinu sem gerði það svo ótrú-
lega vinsælt að Guðmundur hrein-
lega fékk ekki að hætta að syngja
það.
  
Minningin um Guðmund, kom-inn við aldur, og enn að
syngja er falleg. Hún segir mér, að
lifandi flutningur tónlistar hefur
svo ekki verður um villst, eitthvað
það fram að færa sem hljóðritun
getur aldrei fangað. Oft hefur mað-
ur auðvitað upplifað þetta, en sjald-
an jafnsterkt og í söng gamla
mannsins. Hún segir mér líka, að sá
sem hefur neistann til að miðla, og
kenndirnar í brjósti sér, hann getur
hrifið mann, þótt röddin megi ef til
vill muna sinn fífil fegri.
Nú þegar líður að páskum er mér
sérstaklega hugsað til Guðmundar.
Það var þannig í þá daga, að manni
fannst dymbilvika hræðilegur tími.
Helgi þessara daga lá eins og mara
á krakka sem vildi ekki vera í spari-
fötum.
  
Þá kom Guðmundur til skjal-anna, bjargvætturinn mikli,
sjálfur framkvæmdastjóri Rík-
isútvarpsins, með óperuþætti sem
voru stórkostleg skemmtun, um
leið og þeir voru fræðandi og upp-
lýsandi. Hann talaði um Zerbinett-
ur og Zerlínur, Donnur og Leónór-
ur, Don José, Don Giovanni, Canio
og Cassio, Osmin og Despinu – all-
an þann skrautlega lýð sem í heimi
óperunnar bjó. Guðmundur gæddi
sögurnar lífi og hann sagði þær af
slíkri alúð og þeim áhuga, að engin
bólusetning hefði dugað til að koma
í veg fyrir smit. Guðmundur hafði
líka húmor fyrir því hvað óperan
getur stundum verið – ja, allt að því
afkáraleg, og honum fannst í lagi
að grínast með það. Varla hef ég
verið eina kvikindið sem sýktist af
óperuástinni.
  
Guðmundur varð í hugummargra holdgervingur síðasta
lags fyrir fréttir. Enginn söngvari
fyrr né síðar hefur sungið jafnmörg
lög fyrir þann dagkrárlið Rík-
isútvarpsins. Að því komst ég þegar
farið var að vinna að útgáfu með
söng Guðmundar fyrir um fimmtán
árum. Guðmundur var líka mað-
urinn sem oftast var beðinn. Það
voru hæg heimatökin fyrir hann,
starfandi í Útvarpinu, að hóa í vini
sína, píanóleikarana góðu, Fritz
Weisshappel og Ólaf Vigni Alberts-
son og rúlla einu og einu lagi inn á
band. Oft voru þetta tækifær-
isupptökur, gerðar af ákveðnu til-
efni, eða lög sem einfaldlega vant-
aði í safn Útvarpsins.
  
Söngferill Guðmundar er velkunnur og ferli hans sem frá-
bærs útvarpsmanns má heldur ekki
gleyma. En honum var fleira til
lista lagt, því hann var frábær þýð-
andi og textasmiður og þýddi heilu
óperurnar og óperetturnar ef svo
bar undir. Besta dæmið þar um er
sjálfsagt þýðing hans á óperu
Pergolesis, La serva padrona, sem
hann þýddi svo snilldarlega sem
Ráðskonuríki.
Með Guðmundi
á ljósvakanum
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
» Guðmundur varð íhugum margra hold-
gervingur Síðasta lags
fyrir fréttir. Enginn
söngvari fyrr né síðar
hefur sungið jafn mörg
lög fyrir þann dagskrár-
lið Ríkisútvarpsins.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Söngfélagar Guðmundur Jónsson og Kristinn Hallsson að tjaldabaki í Þjóðleikhúsinu á tónleikum í tilefni af sex-
tugsafmæli Guðmundar í maí 1980. Kristinn söng í fyrstu óperuuppfærslu Þjóðleikhússins með Guðmundi.
begga@mbl.is
FYRSTA háskólamenntaða tón-
skáldkona Íslendinga, Jórunn Viðar,
verður níræð seint á þessu ári. Af
því tilefni var efnt til söngtónleika í
Salnum á sunnudag og var aðsóknin
afar góð; jafnvel ofar væntingum, úr
því tónleikaskrár gengu til þurrðar
áður en síðustu gesti bar að. Við-
fangsefnin voru öll einsöngslög Jór-
unnar er komið hafa út á prenti, þ. á
m. fáeinar útsetningar á íslenzkum
þjóðlögum og allt við íslenzka texta
nema Im Kahn við þýzkt ljóð Cäsars
Flaischen. Vel var frá öllu gengið,
nema hvað sakna mátti ársetninga
sönglaga í tónleikaskrá – enda segir
tilurðartími tónverka meira en
margur hyggur.
Í skemmstu máli sagt var annars
óblandin ánægja að þessum tón-
leikum. Fyrst og fremst hafa söng-
lög Jórunnar fyrir löngu fest sig í
sessi meðal tíðsungnustu laga á hér-
lendum ljóðapalli. Líklegustu áhrifa-
valdar tónskáldsins á yngri árum –
þýzk rómantík, franskur impressj-
ónismi og bandarísk nýklassík – hafa
vafalítið reynzt frjór bakgrunnur við
þá íslenzku þjóðlagahefð sem höf-
undur er öðrum þræði kunnur fyrir.
Hvað sem annars er hæft í því, þá
hafa lög Jórunnar haldið undravert
tímalausum ferskleika sínum fram á
þennan dag samfara sérkennilegu
gegnsæi, aðli hinna fáu er megna að
höndla ytri einfaldleika og gera
hann áhugaverðan. Nefna mætti
austrænu lýríkina í Glugganum og
Við Kínafljót, ástsæla þjóðlaga-
rondóið Barnagælur, glertæra
kontrapunktinn í hinu stutta Stúlk-
urnar ganga, pipraða húmorinn í Til
minningar um misheppnaðan tón-
snilling, djúpu lífsgleðina í Im Kahn,
impressjónískan dadaisma Ung-
lingsins í skóginum (meðal stór-
perlna íslenzkra söngbókmennta) og
seiðandi álfakóng okkar Kall sat
undir kletti.
En ekki var flutningurinn síðri. Þó
að tveir söngvarar af sínu hvoru kyni
hefðu eflaust getað dregið fram enn
meiri fjölbreytni, stóð Helga Rós
Indriðadóttir sig af mikilli prýði og
sýndi oft glæsilega dýnamísk túlk-
unartilþrif – fyrir utan einhvern
skýrasta textaframburð sem maður
mundi eftir í bili hjá dramatískt–
ljóðrænum mezzolituðum sópran.
Hallfríður Ólafsdóttir lék með á
flautu í Sætröllskvæði og átti drjúg-
an þátt í að gera hið harmræna forn-
danskvæði að einum af hápunktum
kvöldsins.
Píanóleikur Guðrúnar Dalíu fyrir
alopnum Bösendorferflygli var full-
sterkur stöku sinni fyrir hlé en hélzt
í heild afbragðsfylginn, þaulmús-
íkalskur og þjáll. Ekki sízt í mer-
landi undirleiknum við tónsnilling-
inn misheppnaða og nærri
Debussyskan skógarungling Lax-
ness er jafnaðist næstum því á við
virtúósa hljómsveit. Fögnuður
áheyrenda var hlýr að sama skapi og
hylltu menn tónskáldið að leiks-
lokum á fæti.
Eia vatn! Eia perlur!
TÓNLIST
Salurinn
Sönglög eftir Jórunni Viðar. Helga Rós
Indriðadóttir sópran, Guðrún Dalía Sal-
omonsdóttir píanó og Hallfríður Ólafs-
dóttir flauta. Sunnudaginn 9. marz kl.
16.
Einsöngstónleikarbbbbm
Ríkarður Ö. Pálsson
ÞETTA voru fínir tónleikar og sér-
deilis ferskir og Pétur Grétarsson
trommari með glæsilegt uppistand.
Hann var ekki síðri með burstana í
félagsskap við Gunnar Hrafnsson
bassaleikara og Kjartan Valdimars-
son píanista. Kristjana tók salinn
með trompi í fyrsta laginu „I Love
Paris“ og tríóið lét ekki sitt eftir
liggja, aftur á móti var túlkunin á
einni fallegustu ballöðu Porters,
„Everytime we say goodbye,“ dálít-
ið flöt þó danskættaður bassaleikur
Gunnars væri töfrandi. Það er eins
og Kristjana kunni best við sig þeg-
ar sveiflan er sterk og krafturinn
mikill og það toppaði hún með húm-
orísku látbragði og blúsblasti í
„Let’s Do It“. Makalaus flottheit.
Tríóið lék „Get Out of Town“ af
mikilli hugmyndaauðgi og ógn í
bassaleik Gunnars. Svo kom „True
Love“ jafn væmið og hjá Bing
Crosby og Grace Kelly. Það var
ekki svo sjaldan sem maður sat
undir þessu lagi í gamla daga bara
til að heyra Armstrong og félaga
flytja „All That Jazz“ í lok mynd-
arinnar High Society. Síðasta lag
fyrir hlé var einn af gimsteinum
Porters „Just One of Those Things“
en flutningurinn ekki nógu afslapp-
aður til að sveiflan kviknaði fyrir al-
vöru.
Eftir hlé lék tríóið „Night And
Day“ og Kjartan vitnaði í „Surrey
With The Fringe og Top“ eins og
stundum áður og síðan steig dívan á
svið og söng „You’d Be So Nice To
Come Home To“. Í upphafi söng
hún melódíuna af nótum fram, fra-
seraði hana síðan skemmtilega og
skattaði loks. Gunnar sló minni-
stæðan sóló og þetta var ágætur
undirbúningur fyrir eitt best
heppnaða lag kvöldsins: „It’s All
Right With Me“ sem Garner um-
breytti í sveiflutrylli allra tíma. Hér
lék Kjartan undurskemmtilegan
sóló þar sem allir þeir þræðir er
maður þekkir úr spuna hans voru
ofnir í einn áður en þeir Pétur dú-
ettuðu saman og svo svingaði Krist-
jana feitt í lokin. Mín vegna hefði
mátt sleppa „So in Love“ með Cly-
derman-hljómunum og meira að
segja „Don’t Fence Me In,“ en þar
var þó húmorinn í hávegum hafður í
samleik Kristjönu og Gunnars. Fín
skemmtun, gott fólk.
Sterkur freyðandi Porter
TÓNLIST
Salurinn
Kristjana Stefánsdóttir og félagar flytja
söngdansa Cole Porters. Laugardags-
kvöldið 8. mars.
Djasstónleikar bbbbn
Vernharður Linnet
LISTAMAÐUR sem tekur leir-
klump og mótar úr honum eitthvað
sem skapar hjá okkur hughrif eða
málar mynd úr iðnaðarframleiddri
málningu sem svo upphefur nátt-
úrulegt fegurðarskyn okkar fæst við
alkemísk gildi, en alkemistar leituðu
leiða til að breyta eðli efnis, s.s. að
breyta ódýrum málmi í gull. Önnur
leið til þessa er að breyta merkingu
hlutar, eins og þegar Marcel Du-
champ tók listaverkið af stalli og
sýndi tilbúna hversdagslega hluti
sem myndlistarverk, en upphóf um
leið hlutinn með því að gefa honum
listræna merkingu og hreinsaði
hann þannig af hversdagsleika.
Á sýningu Egils Sæbjörnssonar í
Gallerí i8 koma þessi markmið við
sögu, en grunnhugsunin í verkum
hans er, eins og hann orðar sjálfur í
viðtali í 24 stundum; „að varpa litum
og formum yfir hluti sem við þekkj-
um og þar með breyta merkingu
þeirra“. Í rýminu eru 3 skjávarpar á
stöpli sem varpa óhlutbundnum
formum í hreyfimyndum á vegg, en
þar á milli eru hlutir, flöskur, bús-
áhöld og grjót, sem umbreyta mynd-
inni, virka þannig sem filter, en fá að
sama skapi á sig nýja mynd í rým-
inu. Hreyfimyndin umbreytist einn-
ig í ljósform sem flökta á veggnum
þar sem sumir filterar eru gegnsæir
og dreifa ljósinu. Listaverkin virka
ekki sérlega djúpstæð en sýningin
er engu að síður fyllt og þekkir lista-
maðurinn augljóslega eiginleika
myndar, hlutar og rýmis mjög vel,
þar sem eitt hefur áhrif á annað, og
beinist hugur manns jafnframt að
bilinu þar á milli. Í ábæti tvinnast
hljóðrásin sem fylgir hreyfimynd-
unum saman í eitt sætt tónverk.
Virðist Egill þoka sig yfir á óskýr-
anlegri svið í list sinni en breytt
merking hlutanna byggist á skyn-
rænni upplifun og opinni túlkun.
Hlutir eins og kústur eða fata, sem
hafa fast notagildi eða ímynd, fá hér
fagurfræðilegt gildi og þannig
breytir listamaðurinn plasti, gleri og
grjóti í gull.
Morgunblaðið/Valdís Thor
Gullgerðarlist Listamaðurinn breytir plasti, gleri og grjóti í gull.
Að gera gull
MYNDLIST
Gallerí i8
Opið fimmtudaga og föstudaga kl. 11:00
– 17:00 og laugardaga kl. 13:00–17:00.
Sýningu lýkur 29. mars. Aðgangur ókeyp-
is.
Egill Sæbjörnsson
bbbmn
Jón B. K. Ransu