Morgunblaðið - 07.04.2008, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 7. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FARALDUR Á ÖLD OFGNÓTTAR
Á Íslandi er nú offitufaraldursamkvæmt þeim mælikvörð-um, sem Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin notar. Á undanförnum
þremur áratugum hefur meðalhæð
karla og kvenna hækkað um fimm
sentimetra, en meðalþyngd kvenna
aukist um sjö kíló og karla um átta
kíló. Þetta kemur fram í úttekt eftir
Orra Pál Ormarsson í Morgun-
blaðinu í gær. Þar er rætt við Vil-
mund Guðnason lækni, sem rekur
þyngdaraukninguna að mestu til
breytts lífsstíls þjóðarinnar: „Ef
maður fitnar borðar hann meira en
hann brennir. Svo einfalt er það. Við
lifum á öld ofgnóttar og kunnum
okkur ekki hóf. Að vísu hreyfum við
okkur sem aldrei fyrr en það dugar
einfaldlega ekki til. Við erum alltaf
nartandi.“
Í úttektinni er rætt við Michael
Grossman, frumkvöðul í heilsuhag-
fræði. Hann segir að heilsufarsmál
liggi vel við hagfræðinni vegna þess
að hún snúist um ákvarðanir fólks.
„Fólk tekur ákvarðanir til að há-
marka ávinning sinn gagnvart tak-
mörkuðum auðlindum og líka vegna
þess að það hefur frelsi til þess.
Þannig velur fólk að reykja, það vel-
ur að neyta áfengis og það velur að
borða óhollan mat. Það velur líka
hvort það leitar til læknis eður ei. Í
þessum skilningi er heilsa fólks upp
að vissu marki bundin við ákvarð-
anir. Fyrir vikið liggur hún vel við
aðferðum hagfræðinnar.“
Hann segir að vegna þess hve of-
fita hafi aukist til muna í Bandaríkj-
unum og víðar hafi heilsuhagfræð-
ingar farið að beina sjónum að
áhrifum hennar á hagkerfið. Þegar
farið var að safna saman upplýs-
ingum kom síðan í ljós hve vægi
skyndibitafæðu í mataræði almenn-
ings hafði aukist. Áhrifin á hagkerf-
ið séu síðan vaxandi heilbrigðis-
kostnaður vegna fylgikvilla offitu og
aukin lyfjanotkun, en ekki síður
skert starfsþrek og fyrir vikið tíðari
fjarvera frá vinnu.
Heilsuhagfræði er ung grein á Ís-
landi. Tinna Laufey Ásgeirsdóttir er
doktor í heilsuhagfræði og stýrir
MS-námi í greininni við Háskóla Ís-
lands. Hún hefur lagt fram tillögur
til að hafa áhrif á þá þróun, sem hér
hefur átt sér stað. Þær miðast að því
að bæta mataræði barna og auka að-
gengi þeirra að aðstöðu til hreyf-
ingar.
Mörgum kann að finnast kaldr-
analegt að beita verkfærum hag-
fræðinnar á heilsufarsmál, en stað-
reyndin er sú að í heilbrigðismálum
fara hagsmunir samfélagsins og ein-
staklingsins saman. Það er hægt að
reyna að hafa áhrif á hegðun full-
orðins fólks. Þótt ekki sé hægt að
stjórna fólki er hægt að skapa góðar
aðstæður til útivistar, svo dæmi sé
tekið. Fyrir einstaklinginn er form-
úlan einföld – að borða minna en
maður brennir – þótt ekki sé einfalt
að fylgja henni. En mikilvægast er
að beina sjónum að börnunum. Ef
þau temja sér heilbrigt líferni í
æsku er líklegra að þau lifi heil-
brigðu lífi á fullorðinsárum, hvort
sem það á við um hreyfingu eða
mataræði. Ef það tekst mun enginn
tala um faraldur vegna offitu á Ís-
landi eftir 15 til 20 ár.
FRAMTÍÐ SIMBABVE
Enn reynir Robert Mugabe aðhalda völdum í Simbabve. Átta
dagar eru síðan gengið var til kosn-
inga. Þegar hafa verið birt úrslit
þingkosninganna. Stjórnarflokkur
Mugabes, Zanu-PF, fékk jafnmörg
sæti í öldungadeildinni og stjórnar-
andstöðuflokkarnir. Í neðri deildinni
náði stjórnarflokkurinn aftur á móti
ekki meirihluta í fyrsta skipti frá því
að landið hlaut sjálfstæði árið 1980.
Úrslit í forsetakosningunum hafa
hins vegar ekki verið birt enn. Morg-
an Tsvangirai, leiðtogi Hreyfingar-
innar fyrir lýðræðislegum breyting-
um, hefur lýst yfir sigri.
Stjórnarflokkurinn heimtar endur-
talningu, sem er kyndugt þar sem
engin úrslit hafa verið birt enn.
Ekki er enn hægt að sjá fyrir
hvernig þessu mun lykta. Þó er víst
að senn kemur að lokum valdatíðar
Mugabes. Hann er orðinn 84 ára
gamall og hefur setið við völd frá
1980. Hann leiddi sjálfstæðisbarátt-
una gegn Bretum og varð þjóðhetja,
sem litið var upp til um alla Afríku og
víðar. Á ýmsu hefur gengið í stjórn-
artíð Mugabes og nú er hann orðinn
að mælistiku fyrir hinn dæmigerða
einræðisherra. Hans afdrifaríkasta
ákvörðun var að gera landbúnaðar-
jarðir upptækar og deila þeim milli
fylgismanna sinna, sem enga þekk-
ingu höfðu á landbúnaði. Þessi ráð-
stöfun hafði í för með sér uppskeru-
brest, landbúnaðurinn hrundi og
blómlegir akrar urðu úr sér sprottnir
og ónýtir. Eitt sinn gátu bændur Sim-
babve brauðfætt landsmenn. Þurfa
íbúar landsins á hjálp að halda frá
Matvælahjálp Sameinuðu þjóðanna.
Ástandið í landinu er verra en það var
þegar það fékk sjálfstæði. Verðbólga
er 100.000 prósent og atvinnuleysi 80
prósent. Alnæmisfaraldurinn hefur
haft skelfileg áhrif. Milljónir manna
hafa flúið úr landi og peningarnir,
sem þetta fólk sendir heim úr hinni
sjálfskipuðu útlegð, koma í veg fyrir
algert hrun.
Spurningin nú er hvernig hægt sé
að koma efnahag landsins á réttan
kjöl. Endalokin á valdatíð Mugabes
verða fagnaðarefni, en þá tekur hið
erfiða verkefni við og það verður ekki
auðvelt að auka lífsgæði og skapa vel-
megun í landinu eftir óstjórn Roberts
Mugabes. Þá er ástæða til að óttast
að ofbeldi brjótist út við valdaskiptin,
en vonandi verður hægt að skapa
sátt. Í þeim efnum hafa íbúar Sim-
babve reynslu. Eftir að Ian Smith,
síðasti leiðtogi Ródesíu, lét af völdum
bjó hann áfram í landinu og tók þátt í
umræðum. Verður hægt að byggja á
þeirri reynslu? Það gæti orðið mikil-
vægt fyrir framtíð Simbabve.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Í UMRÆÐUM undanfarna daga um
tímabæra tiltekt í borginni, hefur ber-
lega komið í ljós hve gamli bærinn er
mörgum borgarbúum kær og mik-
ilvægur; þrátt fyrir þá aumu meðferð
sem hann hefur mátt sæta í áratugi.
Það er líka eftirtektarvert hve lítt
þessi væntumþykja hefur endurspegl-
ast í þeirri framtíðarsýn sem aðal- og
deiliskipulag Reykjavíkur
hefur lengst af boðið upp
á. Á þessu þarf að verða
breyting fyrr en seinna.
Það þarf að taka bensínið
af þeirri eyðileggingarvél
sem deiliskipulagið hefur
keyrt í gang og fyrir því
eru ríkar ástæður.
Þær nútímaborgir sem
standa hvað sterkast í
samkeppninni um fólk,
fjárfestingu og ferðamenn
eiga það allar sammerkt
að þær hafa haldið sögu-
legum kjarna sínum.
Reykjavík státar enn af nokkuð sam-
felldum gömlum bæ, þó slitróttur sé á
köflum nær hann að gefa borginni ríkan
persónuleika. Að styrkja og efla and-
rúmsloft gamla bæjarins er nauðsyn-
legur hluti þess að byggja upp nútíma-
borg. Þar sem gamli bærinn hefur
menningarlegu og félagslegu hlutverki
að gegna.
Hjarta borgarinnar á að segja manni:
„Hingað vil ég koma, hér vil ég vera,
þetta er staðurinn.“ Það er ekki fyrr en
gestur mætir timburhúsunum sem
hann er kominn til Reykjavíkur en er
ekki bara einhvers staðar og hvergi.
Þannig má segja að það sé gamla
byggðin sem geri Reykjavík að stað.
Tækifæri til uppbyggingar eru allt í
kringum gamla bæinn og í góðum
tengslum við hann, sbr. Skúlagötu,
hafnarsvæðið, Slippsvæðið, Örfirisey,
Laugaveg ofan við Hlemm, Suðurlands-
braut, Síðumúla, Ármúla, Borgartún og
flugvallarsvæðið. Við þurfum ekki að
velja á milli þess gamla og nýja. Þetta
tvennt þarf að haldast í hendur ef borg-
ina á að byggja upp til framtíðar, þann-
ig að raunverulegur sómi verði af. Hús-
vernd er hluti af víðsýnni og
framfarasinnaðri uppbyggingu borgar
svo hún nái að virkja þau tækifæri sem
hún býr yfir. Og þarf að búa yfir. Ef
gengið verður, frekar en orðið er, á
gamla bæinn eru líkur á að hann hætti
að bera sig sem heild.
Ómæld tækifæri
Með réttri nálgun á skipulag gamla
bæjarins má ná fram margfalt meiri og
varanlegri verðmætum en með nið-
urrifi. Til þess að svo megi verða þarf
að byrja á því að taka til í þeim þáttum
skipulagsins sem keyra áfram hags-
muni sem vinna gegn byggðinni.
Gamli bærinn býr yfir ómældum
tækifærum Reykjavík til handa um
langa framtíð, fái hann tækifæri til þess
á eigin forsendum.
Til þess hefur hann marga kosti og
styrkleika sér til ágætis. Byggðin er
þétt, raunar þéttari en miðborg Kaup-
mannahafnar sem hef-
ur 57 íbúa á hektara en
101 innan Hring-
brautar hefur 83 eða
um 45% fleiri. Að auki
er mikill gestagangur
heimamanna sem og
ferðamanna. Þar er
fjöldi sögulegra og at-
hyglisverðra staða og
öflug menningar-
starfsemi, leikhús, gall-
erí, söfn fjöldi kaffi-
húsa, bókabúðir og
verslanir. Allt eru þetta
þættir sem stundum er
handstýrt inn í „dauðar borgir“ eða
borgarhluta til að gæða þá lífi. Gamli
bærinn er enginn sjúklingur en í gegn-
um deiliskipulag hafa honum verið gef-
in meðöl sem hann hefur ekki haft gott
af.
Fasteignaverðið eitt segir að gamli
bærinn búi yfir aðdráttarafli umfram
önnur svæði borgarinnar, gæðum sem
fólk vill borga aukalega fyrir að njóta í
hinu sögulega og menningarlega hjarta
borgarinnar. Þrátt fyrir það hefur ekki
tekist að virkja þetta afl nægjanlega til
að lyfta gömlu byggðinni á hennar eigin
forsendum. Þar koma til ýmsar ástæð-
ur úr fortíð og nútíð. Ekki síst sú stað-
reynd að mörgum af elstu húsum
Reykjavíkur hefur í raun staðið til að
rífa í marga áratugi. Skuggi skipulags-
ins frá 1962, þegar rífa átti nánast allt,
hefur vomað yfir bænum með ýmsum
hætti. Myndast hefur sérstök menning-
arskemmd. „Það tekur því ekki að laga
þetta, það á hvort sem er að rífa þetta“.
Það er þessi þankagangur sem þarf að
snúa.
Vítahringur félagslegrar og
menningarlegrar hrörnunar
Ein arfleifð skipulagsins frá ’62 er sú
að í marga áratugi hefur húsvernd
einkum snúist um að varðveita einstök
dæmi en að öðru leyti telst bærinn ekki
gróinn heldur þróunarsvæði. Skipu-
lags- sem og deiliskipulagsvinna hefur
litast af því en nýjar aðstæður spila
einnig inn í. Þegar saman fer það
tvennt, annars vegar að deiliskipulag er
opið og í því er gert ráð fyrir verulega
auknu byggingarmagni á mörgum lóð-
um og hins vegar a
deiliskipulag verðu
sem rekur fjárfesta
arverktaka áfram í
skipulag virkar því
eign eins og um útg
úthlutun væri að ræ
af þessu samspili v
 Hús sem stan
byggingarrét
sölum á verði
eftirsóttu svæ
 Það er útiloka
kaupa húsin o
sitt eigið ágæ
(fjölskylduhú
verðs sem dei
undir.
 Hús eru keyp
ná fram sem m
framkvæmd.
sem flestar sa
sameina þær.
allan reitinn t
grenndarkyn
munaárekstr
staðið yfir áru
saman. Á með
í bráðabirgða
eða ekkert við
Skipulagsóvissa
urrifsheimildir í gr
eins og hér hefur v
komið af stað vítah
menningarlegrar h
grenjavæðingar til
tíma. Húseigendur
slík uppkaup eru by
höndum vegna óvis
skapar. Enda má s
gangur er í því að e
heimilisins í að ger
ur mögulega rifið u
endur af einhverju
heimili sitt. Einnig
isgæði sem drógu f
byrja með komin í u
Dæmi um jákvæ
lags er reitur eins o
argötu neðan Hver
Frakkastígs og Vit
anfarna áratugi he
að fyrir endurnýjun
leiðingin er því sú a
Lindargötu er allur
heita má með vel up
mörgum listivel fæ
runalegs horfs. Hé
Eftir Snorra Frey Hilmarsson »Ekki er o
snúa hlu
vegar svo Re
að hagnýta s
ararf sinn, íb
til ánægju og
Snorri Freyr Hilmarsson
Laugavegur 4-6 „Það er ekki fyrr en gestur mætir timburhúsunum sem hann er kominn til Reykjavíku
Upp með kústana – b