Morgunblaðið - 14.05.2008, Qupperneq 6

6 MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
TÍÐNI sortuæxla á Íslandi hefur
aukist svo mikið á undanförnum
árum að ástandinu hefur verið líkt
við faraldur. Sortuæxli geta verið
banvæn en geislun frá sól og ljósa-
bekkjum er vel þekkt orsök húð-
krabbameina. Því telur Lýðheilsu-
stofnun mikilvægt að vara ungt
fólk sérstaklega við því að nota
ljósabekki. Aðrar mikilvægar að-
gerðir felast í að forða börnum frá
sólbruna og jafnframt er öllum
ráðlagt að forðast sólina um miðj-
an daginn. Best er að sitja í
skugganum og klæðast fötum auk
þess sem mikilvægt er að nota sól-
varnaráburð rétt.
Þetta og fleira kom fram á ráð-
stefnu Lýðheilsustofnunar í gær
þar sem kynntar voru fyrstu
niðurstöður könnunar á heilsufari
Íslendinga, þar sem fjallað var um
sól og sólbruna.
„Mikið áhyggjuefni“
Sveinbjörn Kristjánsson, verk-
efnastjóri skólafræðslu, skýrði þar
frá því að árlegt aldursstaðlað ný-
gengi sortuæxla í húð hefði tekið
gríðarlegt stökk frá árinu 1990.
Þannig hefðu um átta tilfelli
greinst á hverja 100 þúsund ein-
staklinga um 1990, jafnt hjá báðum
kynjum, en talan væri komin upp í
20 árið 2005 hjá konum en rúmlega
10 hjá körlum.
„Þetta er mikið áhyggjuefni,
ekki síst þegar við skoðum aldurs-
bundið nýgengi en hjá ungum kon-
um tekur nýgengið stökk,“ sagði
hann og vísaði til nýgengis hjá
konum á aldrinum 20-35 ára, eða
30-50 tilvik á hverja 100 þúsund
einstaklinga. Hvað karlana varðar,
þá er svipað nýgengi í aldurs-
flokknum 75-79 ára og síðan gíf-
urlegt stökk, eða 90 af hverjum
100 þúsund, í aldursflokknum 80-
84 ára. Það eru því ungar konur og
eldri karlar sem sortuæxlin eru al-
geng hjá.
Í máli Sveinbjörns kom fram að í
öllum hinum vestræna heimi væru
rannsakendur að sjá aukningu í
húðkrabbameini. „En á Norður-
löndunum erum við að sjá tölu-
verða aukningu,“ sagði hann.
„Tíðnin eykst gífurlega og stund-
um er talað um faraldur í þessu
sambandi. Við höfum mestar
áhyggjur af sortuæxlum, því það
er hættulegasta tegund húð-
krabbameins og getur verið ban-
vænt ef það dreifir sér. Við vitum
að umhverfisorsök þessa krabba-
meins er geislun sólar. Við erum
ekki eins viss um hversu mikið
kemur frá ljósabekkjum.“
Fjórðungur brann í sólinni
Í rannsókninni kemur fram að
25% 18-25 ára kvenna hafa brunn-
ið í sólbaði á Íslandi síðustu 12
mánuði og 15% karla. Í aldurs-
flokknum 26-35 ára er hlutfall
kvenna orðið 27% en sama hjá
körlunum. Í aldursflokknum 36-45
eykst hlutfall kvenna enn og er
tæplega 30%. Hlutfall karla í þess-
um aldursflokki er tæp 16%.
Þegar skoðað er hlutfall 18-79
ára Íslendinga sem hafa farið í sól-
bað eða brunnið við mismunandi
aðstæður kemur í ljós að 70,7%
hafa farið í sólbað oftar en einu
sinni sl. 12 mánuði á Íslandi og þar
af brunnu tæp 17%. 38% fóru í sól-
bað í sólarlandaferð og þar af
brunnu 19%. Tæp 33% fóru í sól-
bað annars staðar og þar af brunnu
tæp 10% og tæp 22% fóru í ljósa-
bekk, þar af brunnu 7,6%. Þegar
skoðað er hlutfall karla og kvenna
sem brunnu í ljósabekk og aldurs-
skipting kynjanna kemur í ljós að
yngra fólkið, 18-25 ára, brann
mest. 23,2% kvenna í þessum ald-
ursflokki brann og 21,7% karla.
Ekki á móti sólarnotkun
Í könnuninni voru þátttökugögn
send til 10 þúsund manns og svör-
uðu 5.900 manns löngum spurn-
ingalista Lýðheilsustöðvar.
Sveinbjörn tók fram að fæstir
þeirra sem ynnu að forvörnum á
sviði húðkrabbameina væru bein-
línis á móti því að fólk nýtti sér sól-
ina. „Það þarf bara að nota skyn-
semina,“ sagði hann og minnti á
slagorðið „Vertu klár í sólinni“ í
merkingunni að vera klár [í koll-
inum upp á varnir að gera] og klár
í merkingunni tilbúinn að stökkva
til og njóta sólarinnar.
Þegar hann ræddi um hlutfall
þeirra sem brunnið hafa í ljósa-
bekkjum sagði hann niðurstöð-
urnar koma sér á óvart. „Við verð-
um að muna að ljósabekkirnir voru
markaðssettir sem hin örugga leið
til þess að fá lit. En það er greini-
legt að fólk er að fá of mikla geisl-
un á sig. Líkaminn ræður ekki við
þetta og hann brennur.“
Sortuæxli að verða að faraldri
Sólbruni og ljósabekkjabruni áhyggjuefni rannsakenda sem telja brýnt að
vara fólk við hættunni enda geta sortuæxli verið banvæn dreifi þau sér
Morgunblaðið/Kristinn
Sólbruni Þórólfur Þórlindsson, forstöðumaður Lýðheilsustöðvar, við ráðstefnuávarp sitt í gær.
STANGVEIÐI
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
BLEIKJUVEIÐIN í Hlíðarvatni
í Selvogi virðist fara vel af stað í ár.
Samkvæmt félaga í Ármönnum, sem
var við veiðar í vatninu 10. maí
fjórða árið í röð, hafa mun fleiri
bleikjur verið færðar til bókar fyrstu
dagana í ár en síðustu ár. Munar um
veiði þriggja félaga sem lönduðu 51
bleikju á sólarhring. Flestar veidd-
ust við Austurneshólma en fiskar
tóku þó víða og féllu fyrir ýmsum
flugum. Mest af aflanum er á bilinu
35 til 40 cm en inn á milli eru mun
stærri fiskar. Félagar í veiðifélög-
unum sem fara með veiðina í Hlíðar-
vatni höfðu áhyggjur eftir sumarið í
fyrra þegar nokkur fækkun varð á
veiddum fiskum en ef veiðin það sem
af er gefur vísbendingar um það sem
koma skal í sumar kunna áhyggj-
urnar að vera ástæðulausar.
Samkvæmt Þresti Elliðasyni
leigutaka hefur urriðaveiðin í Minni-
vallalæk verið upp og ofan. Í lækn-
um eru þó afar stórir fiskar, eins og
margir vita, og þar sem skylt er að
sleppa veiddum fiskum er alltaf
möguleiki á að setja í þann stóra.
Það fengu félagar heldur betur að
reyna fyrir helgi, er Þórður Júlíus-
son setti í einn 80 cm í Stöðvarhyl.
Fiskinum var landað eftir nokkra
baráttu og var hann með sérkenni-
legt hálfgróið sár á skoltinum. Hon-
um var sleppt eftir myndatöku.
Daginn eftir kastaði Þröstur
Helgason flugu sinni í Brúarstreng,
neðan Stöðvarhyls, setti í afar stór-
an fisk og landaði eftir nokkra stund
sama 80 cm langa hængnum. Var
hann auðþekktur, með sárið á skolt-
inum. Synti fiskurinn sprækur úr
höndum veiðimanna í annað sinn á
sama sólarhringnum.
Urriðar taka í Þingvallavatni
Veiðimenn hafa fjölmennt að
Þingvallavatni síðustu daga. Þótt ein
og ein bleikja renni á veiðiflugur, þá
er hennar tími varla kominn að
neinu ráði, enda segja gömlu menn-
irnir að þegar trén taki að bruma
komi bleikjan að landi. Það er venju-
lega síðast í maí. Hins vegar gera
menn nú út á urriðann. Sumir hafa
verið heppnir og fengið væna fiska;
frést hefur af allt að fimmtán punda
tröllum sem menn togast á við í allt
að hálftíma. Þá heyrist að sumir hafi
tekið marga urriða í beit með því að
beita makríl. Þá kokgleypa fiskarnir
gjarnan og erfitt að gefa þeim líf,
eins og mörgum finnst að eigi að
gera við höfðingjana.
Áhorfendur í Elliðaám
Kropp hefur verið á urriða á efsta
svæði Elliðaánna en veiðimenn
segja þó mikið af fiski á svæðinu.
Hann vill bara ekkert taka. Fram-
boðið af æti í ánni virðist vera svo
mikið að þótt fiskur sé um allt og
menn keppist við að setja Íslands-
met í fluguskiptingum þá teljast þeir
heppnir að setja í nokkra á vaktinni.
Það var þó ekki tökuleysið sem
hrakti veiðimanninn sem átti leyfi
um helgina frá ánni. Þess í stað voru
það áhorfendur sem lögðu bílum sín-
um við Höfuðhyl og höfðu ekki aug-
un af aðförum veiðimanns. Ef hann
gerði hlé var hann spurður af
hverju. Og þegar hann áttaði sig á
því að hann var eftir tvo tíma farinn
að flýta sér við að skipta um flugur,
til að valda áhorfendum ekki von-
brigðum, ákvað hann að fara bara
heim.
Stórurriðinn veiddist tvisvar
Morgunblaðið/Einar Falur
Fengsæll Birgir Snæbjörn Birgisson veiddi nokkrar fallegar bleikjur í Hlíð-
arvatni í Selvogi um helgina. Þrír félagar fengu um fimmtíu á einum degi.
 Bleikjuveiði í Hlíðarvatni fer vel
af stað  Fleiri áhorfendur en
veiddir fiskar í Elliðaám
JÓHANNES Torfason,
bóndi á Torfalæk í
A-Húnavatnssýslu, hafn-
ar því að fullyrðingar
hans um áhrif upptöku
matvælalöggjafar ESB á
íslenskan landbúnað séu
órökstuddar, eins og
Einar K. Guðfinnsson
landbúnaðarráðherra
sagði í samtali við Morg-
unblaðið í gær. Jóhann-
es gerði grein fyrir sjónarmiðum sínum í
Morgunblaðinu sl. sunnudag.
Jóhannes leggur áherslu á að tveir ráð-
andi aðilar í smásöluverslun muni eiga
mjög auðvelt með að „kremja“ landbún-
aðinn og stýra framboðinu. Eins sé toll-
verndin sem vörurnar njóta í raun mjög
takmörkuð og fari minnkandi m.a. vegna
verðlagsþróunar. Gefið hafi verið til
kynna, bæði í tengslum við kjarasamninga
í vetur og í WTO-viðræðum, að líklega
muni tollverndin rýrna enn meira. „Það
þýðir lakari samkeppnisaðstöðu og vænt-
anlega meiri samdrátt,“ sagði Jóhannes.
„Ráðherra og ráðuneyti hafa ekki
brugðist við víðtækum tilmælum atvinnu-
greinarinnar um að gera einhverja grein
fyrir áhrifunum á landbúnaðarframleiðsl-
una og úrvinnsluiðnaðinn,“ sagði Jóhann-
es. Hann segir að meðal annars fulltrúar
bændasamtaka, sláturleyfishafa og fag-
samtaka hafi óskað eftir því við ráðherra
að framkvæmt yrði mat á á líklegum áhrif-
um innleiðingarinnar.
„Í rauninni taldi ég að þegar stjórnvöld
leggja fram jafnumfangsmikinn lagabálk
sem snertir atvinnugrein með jafnvíð-
tækum hætti að menn gerðu einhverja
grein fyrir afleiðingunum. Það stendur
upp á ráðuneytið að bregðast við og að
sýna fram á að skoðun mín sé röng. Ég
bara vildi að svo væri og að hægt væri að
sýna fram á það með einhverjum rökum,“
sagði Jóhannes.
Það stendur upp
á ráðuneytið að
bregðast við
Jóhannes
Torfason
HÉRAÐSDÓMUR Suðurlands hefur dæmt
karlmann til að greiða 160 þúsund krónur
í sekt, 220 þúsund krónur í sakarkostnað
og svipt hann ökuréttindum til tveggja ára
fyrir umferðarlagabrot. Maðurinn sat
undir áhrifum áfengisundir stýri bifreiðar
sem sat föst í sandfjöru í Ölfusi og mældist
vínandamagn í blóði 3,09‰.
Björgunarsveitarmaður var að draga
bifreiðina upp úr flæðamálinu þegar lög-
reglu bar að, en þá sat hinn ákærði undir
stýri. Við málarekstur kom í ljós að
kúpling bifreiðarinnar var biluð og bíllinn
raunar óökufær, auk þess sem togvír var
strengdur yfir í bíl björgunarsveitarinnar.
Undir áhrifum á
óökufærum bíl
MARKMIÐ með rannsókninni Heilsa og líðan Íslend-
inga 2007 var að fá nákvæma mynd af heilsu og líðan
Íslendinga 18-79 ára, eftir búsetu og bakgrunni
þeirra, og auka þannig skilning á orsakaþáttum lífs-
stílstengdra sjúkdóma á Íslandi.
Í rannsókninni er lögð áhersla á að mæla atriði
sem töluleg gögn íslenska heilbrigðiskerfisins og
Hagstofu Íslands ná ekki yfir.
Niðurstöðurnar verða grunnur að aukinni þekk-
ingu á útbreiðslu sjúkdóma og sjúkdómseinkenna og
nýtast í stefnumótun, alþjóðlegum samanburði og
fræðastarfi.
Lýðheilsustöð vann að könnuninni í samstarfi við
Landlæknisembættið, Vinnueftirlitið, Krabbameins-
félag Íslands og sérfræðinga frá Kennaraháskóla Ís-
lands, Landbúnaðarháskóla Íslands, Háskóla Ís-
lands, Háskólanum í Reykjavík og Háskólanum á
Akureyri.
Orsakir lífsstílssjúkdóma