Morgunblaðið - 09.07.2008, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Surtsey á heimsminjaskrá
FRÉTTASKÝRING
Eftir Guðna Einarsson
gudni@mbl.is
SURTSEY hefur verið samþykkt á heims-
minjalista Menningarmálastofnunar Samein-
uðu þjóðanna (UNESCO). Tilnefning Surts-
eyjar var samþykkt einróma í fyrrakvöld á 32.
fundi heimsminjanefndarinnar sem nú er hald-
inn í Quebec í Kanada. Samþykktin var gerð á
grundvelli vöktunar og rannsókna á þróun eyj-
arinnar.
Í rökstuðningi segir m.a. að það sé einna
merkilegast að Surtsey hafi verið vernduð frá
því hún myndaðist. Skráningunni fylgdi hvatn-
ing um að Ísland hugaði að endurtilnefningu
Surtseyjar sem hluta af fjölþjóðlegri raðtil-
nefningu staða á Atlantshafshryggnum eða
sem hluta raðtilnefningar íslenskra eldfjalla og
rekbeltisins.
„Það er mikið gleðiefni að okkur skuli hafa
tekist að fá aðra tilnefningu okkar á heims-
minjaskrá,“ sagði Þorgerður Katrín Gunn-
arsdóttir menntamálaráðherra. Þingvellir voru
samþykktir sem menningarminjar árið 2004.
Hún sagði að tilnefningin gæti haft mikla þýð-
ingu. Þótt ferðamenn mættu ekki stíga í land í
Surtsey þyrfti að gera eyjuna sýnilega, eins og
ætlunin væri með gosminjasýningu sem kynnt
var í Vestmannaeyjum um síðustu helgi. Þor-
gerður Katrín kvaðst telja að taka þyrfti alvar-
lega hvatningu heimsminjanefndarinnar um að
tilnefna fleiri staði hér á landi og við landið.
Önnur íslenska skráningin
Björn Bjarnason, dóms- og kirkju-
málaráðherra og formaður heimsminjanefndar
Íslands, segir að skráning Surtseyjar á heims-
minjaskrána þýði að við framgang mála á
Surtsey verði að hafa skilyrði skráningarinnar í
huga. „Mestu skiptir á þessari stundu að fagna
þeirri viðurkenningu, sem í þessu felst, fyrir
þá, sem hafa vaktað Surtsey til þessa og þar
með tryggt að unnt reyndist að skrá hana.“ Að
sögn Björns eru helstu verkefni heims-
minjanefndar Íslands á næstunni raðskráning
víkingaminja í mörgum löndum austan hafs og
vestan, skráning Mið-Atlantshafshryggjarins
og skráning íslenska torfbæjarins, þ.e. skrán-
ing á torfbænum sem heimsminja í húsgerð-
arlist og til verndar honum, þar sem það er
unnt.
Surtsey var friðuð árið 1965 meðan enn gaus.
Friðunin var þá bundin við eyjuna ofansjávar
og var tekið fyrir mannaferðir þangað nema
með sérstöku leyfi. Við tilnefningu Surtseyjar á
heimsminjaskrána 2006 var friðlandið stækkað
verulega og nær það nú yfir alla eldstöðina, of-
an sjávar og neðan. Náttúrufræðistofnun hefur
frá upphafi haft umsjón með rannsóknum og
reglubundinni vöktun í eynni í samvinnu við
Hafrannsóknastofnun og Surtseyjarfélagið.
Nú eru rúmlega 900 minjar á heims-
minjaskrá UNESCO. Langflestar, eða um
þrjár af hverjum fjórum, eru menning-
arminjar, um fimmtungur náttúruminjar og
síðan blandaðar minjar. Nú hafa 185 ríki sam-
þykkt heimsminjasáttmálann.
Surtseyjarsýning stendur yfir
Í Þjóðmenningarhúsinu stendur yfir sýning
Náttúrufræðistofnunar Íslands, Surtsey – jörð
úr ægi. Þar er rakin myndunar- og þróun-
arsaga Surtseyjar frá upphafi og spáð fyrir um
framtíð hennar næstu 120 árin.
Upphafið Neðansjávargossins varð fyrst vart 14. nóvember
1963 um 18 km suðvestur af Heimaey í Vestmannaeyjum.
Eyja Nýtt land sást þegar 15. nóvember og í lok janúar 1964
var eyjan orðin 174 metra há eða rúmlega 300 m frá hafsbotni.
Ljósmynd/Sigurgeir Jónasson
Hraun Hraungos hófst 4. apríl 1964. Gosinu lauk í júní 1967 og
þá var Surtsey orðin 2,7 km2 að stærð.
Surtsey á heimsminjaskrá
Ljósmynd/Sigurgeir Jónasson
Langt gos Surtseyjareldar eru með lengstu eldgosum á Íslandi frá landnámi. Surtsey hefur mikið breyst. Haf og veður hafa mótað landslagið og
lífið numið þar land í margvíslegum myndum. Með friðun eyjarinnar 1965 var stuðlað að því að þessi þróun yrði sem mest án áhrifa manna.
Vöktun og rannsóknir á þróun Surtseyjar frá því hún myndaðist lögðu
grundvöllinn að því að eyjan er komin í hóp einstakra náttúruminja veraldar
„Mér finnst það vera
stórkostleg tíðindi,“
sagði dr. Sturla
Friðriksson erfða-
fræðingur um við-
urkenningu Surts-
eyjar á
heimsminjaskrá.
Hann hefur rann-
sakað Surtsey frá
upphafi og m.a. rit-
að tvær bækur og fjölda greina um
eyna. Sturla átti þátt í því að eyjan var
friðuð þegar árið 1965.
„Surtsey er alveg sérstök að því leyti
að við höfðum vit til að reyna að gera
hana einstæða í heiminum með því að
láta hana vera rannsóknamiðstöð. Það
var sérstakt að halda frá mikilli umferð
svo hægt yrði að fylgjast með fram-
vindu náttúrunnar,“ sagði Sturla. Hann
sagði að í Surtsey hefði verið fylgst
með jarðfræðilegri mótun landsins og
eins því hvernig ýmsar lífverur hefðu
numið land þar sem var lífvana eyðiey.
Stórkostleg tíðindi
Sturla Friðriksson
„Þetta breytir heil-
miklu og er heilmikil
viðurkenning á Surts-
ey sem friðlandi,“
sagði Lovísa G. Ás-
björnsdóttir, sérfræð-
ingur friðlandsins í
Surtsey.
„Nú verður lögð
áhersla á að koma
upp gestastofunni til
að taka á móti þeim
ferðamönnum sem vilja kynna sér Surts-
ey.“ Lovísa taldi að lokun Surtseyjar
fyrir umferð yrði ekki breytt. Fremur
að hennar yrði nú gætt enn betur. Heim-
ilt er að sigla í kringum Surtsey og eins
að fljúga þar yfir.
„Ég tel að hefði Surtsey ekki verið
friðuð strax 1965 væri hún ekki komin á
heimsminjaskrá,“ sagði Lovísa.
Heilmikil viðurkenning
Lovísa G.
Ásbjörnsdóttir
„Það var sérstakt fyr-
ir okkur að vera hér
þegar þetta gerðist,“
sagði dr. Borgþór
Magnússon, for-
stöðumaður hjá Nátt-
úrufræðistofnun Ís-
lands. Hann fer fyrir
sex líffræðingum sem
taka þátt í árlegum
rannsóknarleiðangri
til Surtseyjar.
Vísindamennirnir mæla plöntur,
stunda skordýrarannsóknir, safna
sveppum og mosum auk þess sem hugað
er að fuglalífi. Einnig eru þrír kvik-
myndatökumenn í eynni. Í fyrrakvöld
var efnt til veislu í Surtsey þar sem
kaka, kleinur og kaffi var á borðum.
Veisla í Surtsey
Borgþór
Magnússon