Morgunblaðið - 09.07.2008, Page 18

18 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Grein JónsSteinarsGunnlaugs-
sonar hæstarétt-
ardómara í Tímariti
Lögréttu, félags
laganema við Háskólann í
Reykjavík, hefur vakið athygli.
Annars vegar fyrir efni málsins,
sem er viðkvæmt og umdeilt;
sönnunarfærsla í kynferð-
isbrotamálum. Hins vegar rýfur
Jón Steinar þá löngu hefð að
dómarar svari ekki opinberlega
gagnrýni á störf sín.
Það er álitamál hvort dóm-
arar eigi að svara fyrir sig í op-
inberri umræðu. Hingað til hef-
ur sjónarmiðið verið það að
dómstólar, Hæstiréttur þar með
talinn, tali aðeins í dómum sín-
um. Miklar deilur urðu árið 2001
eftir að þáverandi forseti
Hæstaréttar svaraði efnislega
bréfi forseta Alþingis um hvern-
ig bæri að túlka tiltekið atriði í
dómi í svokölluðu öryrkjamáli.
Eiríkur Tómasson lagapró-
fessor, sem Jón Steinar var að
svara í grein sinni í Tímariti
Lögréttu, gagnrýndi þá svar
forseta réttarins. Eiríkur taldi
þeirri hættu boðið heim að dóm-
stólarnir vönduðu ekki nægilega
til verka við uppkvaðningu dóma
ef þeir ættu þess kost að útskýra
þá síðar í ljósi þjóðfélagsumræð-
unnar. Slíkt myndi vega að sjálf-
stæði dómstólanna. Dómar ættu
að vera skýrir og ótvíræðir til að
á þeim væri byggjandi.
En ætli Eiríkur Tómasson sé
engu að síður þeirrar skoðunar
að hann geti gagnrýnt harðlega
einstaka dómara án þess að
vænta svars?
Í grein Jóns Steinars er ekki
verið að útskýra
niðurstöðu rétt-
arins, heldur sér-
atkvæði eins dóm-
ara. Og sumir hafa
spurt hvort ástæða
sé til að múlbinda hæstarétt-
ardómara og aðra dómendur í
umræðum um lögfræðileg álita-
efni.
Á málþingi, sem haldið var til
heiðurs Jóni Steinari sextugum í
fyrra benti Páll Þórhallsson,
lögfræðingur í forsætisráðu-
neytinu, á að það væri skrýtið að
gera færustu lögfræðinga lands-
ins að dómurum og „við það
hverfi þeir úr opinberri um-
ræðu.“ Páll velti fyrir sér hvort
taka ætti upp það fyrirkomulag
að dómstólar ættu sér sérstaka
talsmenn, eins og til dæmis ger-
ist í Bandaríkjunum.
Björn Bjarnason dóms-
málaráðherra velti fyrir sér
svipuðum sjónarmiðum sér í
ræðu á fundi Dómarafélagsins
fyrir fjórum árum. Björn gerði
þar að umtalsefni harða gagn-
rýni sem dómstólarnir verða oft
fyrir og að dómarar svöruðu
aldrei, jafnvel ekki til að leið-
rétta augljósar rangtúlkanir.
Björn sagði „fátítt að menn
komi dómurum til varna og leit-
ist við að sýna fram á að hin um-
deilda niðurstaða þeirra kunni
nú að styðjast við efnismeiri rök
en gagnrýnendur hafa talið.
Velta má fyrir sér hvort ástæða
sé til að leita leiða til að rétta
hlut dómstóla að þessu leyti.“
Grein Jóns Steinars verður
kannski til þess að menn ræði
það á ný hvort ástæða sé til að
dómarar sitji ævinlega þegjandi
undir gagnrýni.
Geta menn deilt á
dómarana án þess
að vænta svars?}
Eiga dómarar að svara?
Ákvörðunheims-
minjanefndar
UNESCO um að
setja Surtsey á
heimsminjaskrá er ánægjuleg.
Fyrir á heimsminjaskrá eru
Þingvellir. Surtsey er einstakt
náttúrufyrirbæri. Eyjan mynd-
aðist í neðansjávargosi, sem
fyrst varð vart í nóvember
1963 og lauk í janúar 1964. Í
apríl það ár hófust eldsumbrot
að nýju og þegar þeim lauk í
júní 1967 var eyjan orðin 2,7
ferkílómetrar. Strax árið 1965
var tekin lykilákvörðun um
framtíð eyjarinnar með því að
friða hana.
Sturla Friðriksson erfða-
fræðingur hefur rannsakað
Surtsey frá upphafi og átti
þátt í að hún var friðuð.
„Surtsey er alveg sérstök að
því leyti að við höfðum vit til
að reyna að gera hana ein-
stæða í heiminum með því að
láta hana vera rannsóknamið-
stöð. Það var sérstakt að halda
frá mikilli umferð svo hægt
yrði að fylgjast með framvindu
náttúrunnar,“ segir Sturla í
Morgunblaðinu í dag.
„Mestu skiptir á
þessari stundu að
fagna þeirri við-
urkenningu, sem í
þessu felst fyrir þá
sem hafa vaktað Surtsey til
þessa og þar með tryggt að
unnt reyndist að skrá hana,“
segir Björn Bjarnason, dóms-
og kirkjumálaráðherra og for-
maður heimsminjanefndar Ís-
lands.
Þorgerður Katrín Gunn-
arsdóttir menntamálaráðherra
segir að tilnefningin geti haft
mikla þýðingu. Þótt ferðamenn
megi ekki stíga í land í Surtsey
þurfi að gera eyjuna sýnilega,
eins og ætlunin sé með gosm-
injasýningu í Vestmanna-
eyjum.
Skráning Surtseyjar á
heimsminjaskrá mun vekja at-
hygli á Íslandi og gera þarf
ferðamönnum fært að kynna
sér eyna og skoða. Þar eiga
Vestmannaeyingar tækifæri.
Engin ástæða er þó til að opna
hana fyrir umferð ferðamanna.
Friðun Surtseyjar var for-
sendan fyrir því að hún var
sett á heimsminjaskrá og hún
á áfram að vera friðuð.
Friðun Surtseyjar
var lykillinn}Eyja reis úr hafi
Þ
að er ekki langt síðan ég hnaut um
stein í götu fyrir framan útidyra-
hurð á húsi einu í Berlín. Þegar
nánar var að gáð var þetta reynd-
ar messingafsteypa af venjulegum
götusteini. Einn fjögurra sem lagðir höfðu ver-
ið saman í gangstéttina þar sem glampaði á þá
logagyllta innan um þessa venjulegu stein-
gráu. Á hvern var grafið eitt nafn og tvö ártöl
og saman voru þessir fjórir steinar tákn lítillar
fjölskyldu; föður, móður og tveggja ungra
barna þeirra. Steinana höfðu núverandi íbúar
hússins látið steypa til minningar um fjöl-
skylduna sem yfirvöld í Þýskalandi höfðu
handtekið á heimili sínu í húsinu og flutt nauð-
uga úr landi. Þau létu lífið snemma árs 1945 í
búðum þar sem venjulegu fólki sem þeim var
safnað saman.
Slíkir steinar eru út um alla borg í Berlín og þeim fjölg-
ar stöðugt. Hver og einn þeirra lýsandi dæmi um nagandi
særindi í þjóðarvitund nútímafólks sem finnur sig knúið
til að minnast þeirra sem hvergi áttu sér griðastað í vel
menntuðu samfélagi afa þeirra og ömmu – þeirra sem
urðu tortímingu að bráð vegna siðblindu samborgara
sinna og markvissrar útrýmingar mannúðar.
Ég minnist þess hvað ég skammaðist mín fyrir að vera
Íslendingur í sögustund fyrir margt löngu þegar kenn-
arinn minn sagði okkur nemendum sínum frá mun-
aðarlausum gyðingadreng sem hingað rataði árið 1921 á
vegum góðs fólks, en fékk ekki griðastað. Honum var vís-
að úr landi – yfirskinið var augnsjúkdómur.
Ég velti því fyrir mér hvort það væri að
bera í bakkafullan lækinn að hafa fleiri orð um
brottvísun Pauls Ramses frá Íslandi í pistli.
Niðurstaðan var sú að mér bæri siðferðisleg
skylda til að taka afstöðu, annað væri skortur
á virðingu fyrir fólki. Mannkynssagan segir
mér að sú afstaða eigi að vera byggð á mann-
úðarsjónarmiðum – það er svo auðvelt að nota
regluverk (eða augnsjúkdóma) sem yfirskin
við kerfisbundnar ákvarðanir.
Sjálf hef ég tvisvar þurft að sækja um land-
vistarleyfi erlendis. Í báðum tilfellum var það
auðsótt – þrátt fyrir að ég ætti í hvorugt
skiptið nokkuð undir mér annað en fjölskyld-
una mína. Mér þykir það afkáraleg þversögn
að sennilega hefði verið erfiðara fyrir mig að
fá landvistina ef ég hefði átt líf mitt undir því,
en ekki bara þá hugdettu að hleypa heimdraganum.
Við, sem búum á auðugustu svæðum heims höfum reist
margfalda múra í kringum okkur til að halda þeim sem
minna mega sín í burtu. Það er óþægilegt þegar einn og
einn kemst í gegnum múrana og við stöndum augliti til
auglitis við ógnir í daglegu lífi stórs hluta hinnar fram-
andi heimsbyggðar; þá ógn sem nú blasir enn á ný við lít-
illi fjölskyldu frá Kenía.
Kannski er tímabært að láta steypa messingstein með
nafni gyðingadrengsins sem vísað var úr landi forðum og
setja í Suðurgötuna til að minna okkur á skyldurnar í
samtímanum? fbi@mbl.is
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Augliti til auglitis við ógnina
FRÉTTASKÝRING
Eftir Halldór Armand Ásgeirsson
haa@mbl.is
U
MRÆÐA um verndun
hella á Íslandi hefur
löngum ekki farið hátt.
Í slíkri vernd felst þó
bæði mikið verk og
tímabært hafi fólk á annað borð
áhuga á að standa vörð um merkar
fornmenjar Íslendinga og stórbrotin
náttúrufyrirbrigði. Hellavernd er
örðugt viðfangsefni enda fram-
kvæmdin erfið og eftirlit með hellum
torsótt.
Ýmsar hellategundir
Líkt og sagði í Morgunblaðinu á
sunnudag er að finna fjölmarga
manngerða hella hér á landi; einkum
á Suðurlandi. Yngstu hellarnir eru
frá um 1920 en þeir elstu eru jafnvel
taldir hafa verið klappaðir í berg fyr-
ir norrænt landnám. Ýmsar frum-
legar kenningar hafa litið dagsins
ljós um eiginlegan uppruna þeirra og
taldi Einar Benediktsson skáld til að
mynda fullvíst að írskir Papar hefðu
grafið hellana út. Ástand þessara
merku menja er oft mjög slæmt.
Hér er þó einnig að finna marga
hella sem náttúran sjálf hefur mótað
af mikilli íþrótt án þess að mann-
skepnan hafi átt þar hlut að máli.
Hraunhellar eru til dæmis merkileg
fyrirbæri sem myndast þegar hraun
tekur að kólna við lok eldsumbrota. Í
hellunum undir yfirborðinu geta
myndast mikil undraverk á borð við
dropstrá og dropasteina sem þar
geta varðveist ósnortin í jafnvel þús-
undir ára.
Auðséð er að umferð manna hefur
áhrif á umhverfi hellanna. Margir
girnast hin fíngerðu sköpunarverk
náttúrunnar, sem finna má í hellun-
um, til eignar og sum þeirra verða
skemmdarvörgum að bráð. Upp úr
miðri síðustu öld var til dæmis búið
að brjóta, skaða eða fjarlægja næst-
um allt sem hægt var í Surtshelli,
Stefánshelli og Raufarhólshelli.
Hellarnir, manngerðir eður ei, eru
þó auðvitað misjafnlega áhugaverðir
og sérstakir.
Óvöktuð söfn
Leiðin að því að gera hellana að-
gengilega almenningi og tryggja
jafnframt varðveislu þeirra um leið
er vandfetuð. Margir hella-
áhugamenn aðhyllast þá skoðun að
fara eigi varlega í umræðu um við-
kvæma hella enda leiði slíkt til
ásóknar almennings í þá og slíkt leiði
til tortímingar þeirra.
Í nýlegri grein Árna B. Stef-
ánssonar hellakönnuðar í Tímariti
Hins íslenska náttúrufræðifélags lík-
ir Árni opnum og óvörðum helli við
opið og óvaktað safn – smám saman
hverfi allt sem hönd á festi. Því sé
mikilvægt að loka viðkvæmum
hellum og gera þá óaðgengilega þar
til varðveisla þeirra hefur verið
tryggð. Um slík úrræði eru þó skipt-
ar skoðanir enda sjá sumir lítinn til-
gang í verndinni geti enginn borið
það augum sem hennar nýtur.
Merkingarlaus friðlýsing
Friðlýsing er önnur leið til að
vernda hinar merku fornleifar mann-
gerðu hellanna á Suðurlandi og nátt-
úrumenjar hraunhellanna. Slík lausn
kann að hljóma fallega en virðist,
þegar allt kemur til alls, ekki hafa
neina sérstaka þýðingu. Dropa-
steinar eru svo dæmi sé tekið friðlýst
náttúrufyrirbrigði en það eitt virðist
engan veginn duga til enda eru þeir
einatt brotnir og fjarlægðir. Mann-
gerðu hellarnir voru friðlýstir árið
1927 og því er hlutverk Forn-
leifaverndar ríkisins að halda þeim í
viðunandi ástandi. Þær upplýsingar
fengust hjá Fornleifavernd að mikið
fjármagn skorti til verksins. Styrkur
fékkst þó til úttektar á hellunum eft-
ir Suðurlandsskjálftann árið 2000 og
var hann að mestu nýttur í smávægi-
legar lagfæringar á þeim.
Verndun hella er
krefjandi verkefni
Morgunblaðið/RAX
Hellar Ástand margra sögulegra hella hér á landi er mjög slæmt.
Árni B. Stefánsson hellakönn-
uður skrifar grein sem ber
heitið Um verndun og varð-
veislu íslenskra hraunhella í
nýjasta tölublað Tímarits Hins
íslenska náttúrufræðifélags.
Þar fjallar Árni um hversu illa
hefur verið gengið um ís-
lenska hraunhella í gegnum
tíðina og segir „óbreytt
ástand engan veginn ásætt-
anlegt fyrir afkomendur okk-
ar“ og að aðgerðaleysi í þess-
um málum sé ámælisvert.
Hann leggur ennfremur
áherslu á að gera valda hella
almenningi aðgengilega að því
tilskildu að komið sé í veg
fyrir skemmdir á þeim.
Þá segir Árni að lengi hafi sú
hugsun verið viðtekin í hella-
fræðum að fjalla ekki um við-
kvæma hella nema varðveisla
þeirra sé trygg. Hann gagn-
rýnir af því tilefni Björn Hró-
arsson jarðfræðing fyrir að
birta GPS-hnit um 500 hellis-
op á landinu í nýlegri bók
sinni sem heitir Íslenskir hell-
ar. Margir hellanna séu í við-
kvæmu ástandi og megi ekki
við mikilli umferð manna.
Árni segir varðveisluaðgerðir
flóknar og mikilvægt sé að
„skerpa á ábyrgðartilfinningu“
fólks gagnvart náttúrumenj-
um.
Viðkvæmir hellar