Morgunblaðið - 16.08.2008, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
„BÍDDU nú við, hver er þessi þarna í
klarinettunum?“
Einhvern veginn þannig hefst
grein í New York Times í gær, þar
sem blaðamaður ræðir við Osmo
Vänskä hljómsveitarstjóra, sem
stýrði Sinfóníuhljómsveit Íslands um
nokkurra ára skeið fyrir aldamótin.
Tilefni viðtalsins er tónleikar á
Mostly Mozart tónlistarhátíðinni, en
þar tók blaðamaðurinn eftir kunn-
uglegu andliti í klarinettustól; það
var ekki um að villast, þarna var
kominn hljómsveitarstjórinn, sem í
dag tilheyrir stóru nöfnunum. Það
virðist á fárra vitorði í Ameríku, að
Vänskä er góður klarinettuleikari
auk þess að hafa hljómsveitarstjórn
svo vel á valdi sínu.
Osmo er gestur Mostly Mozart há-
tíðarinnar, og vissulega kemur hann
þar fram sem hljómsveitarstjóri. En
hann sýnir sig líka sem hljóðfæra-
leikara, og verkið sem blaðamað-
urinn heyrði, og Osmo lék í á tvenn-
um tónleikum með félögum sínum
var Serenaða í c-moll fyrir blásara-
oktett eftir Mozart. Þetta er í annað
sinn sem hann kemur fram á hátíð-
inni, bæði sem klarinettuleikari og
hljómsveitarstjóri.
Um klarinettuleikinn segir Osmo í
viðtalinu: „Klarinettan gefur mér
tækifæri til að beintengjast tónlist-
inni. Þegar ég er á stjórnandapall-
inum, þarf ég að fá aðra til að spila,
en þegar ég er með klarinettuna, þá
er það bara ég. Það er tónninn minn,
vondur eða góður, falskur eða
hreinn. En fyrst og fremst er það
mín eigin leið inn í tónlistina.“
Ekki bara fiðla og píanó
Blaðamaðurinn segir að flestir
hljómsveitarstjórar eigi fortíð sem
ýmist fiðluleikarar eða píanóleikarar,
minnist þó tveggja sem spiluðu á
önnur hljóðfæri, trompetleikarans
Gerards Schwarz, sem nú er aðal-
hljómsveitarstjóri Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar í Seattle, og Edo de Wa-
art, forvera Osmos á stjórnandapalli
Sinfóníuhljómsveitarinnar í Minne-
sota, en hann er óbóleikari.
Í viðtalinu í New York Times spyr
blaðamaðurinn nánar út í klarinettu-
leik hljómsveitarstjórans.
Osmo var tíu ára þegar hann byrj-
aði að læra á hljóðfærið og dreymdi
þá um að verða klarinettuleikari í
stórri hljómsveit. Fáum árum síðar
keyptu foreldrar hans græjur, og í
þeim heyrði hann Leonard Bern-
stein stjórna Sinfóníu nr. 2 eftir
Brahms. Osmo minnist þess í viðtal-
inu að honum hafi þótt gaman að því
þá að hlusta á og stjórna með, með
blýanti. „Ég man ennþá hraðavalið í
hverjum einasta þætti upptök-
unnar,“ segir Osmo.
Krossaði fingur
Hann var 18 ára árið 1971, og
ennþá nemandi í Síbelíusarakademí-
unni þegar hann prufuspilaði fyrir
Fílharmóníuhljómsveitina í Turku,
og var boðið starf fyrsta klarinettu-
leikara. Sex árum síðar fór hann aft-
ur í Akademíuna til að læra hljóm-
sveitarstjórn, en að námi loknu
bauðst honum að spila með Fílharm-
óníusveitinni í Helsinki og hann þáði
boðið. Fimm árum síðar ákvað hann
að söðla um og láta reyna á hljóm-
sveitarstjórahæfileika sína. „Það var
mikil áhætta fyrir mann í góðu starfi,
en ég varð að taka þessa ákvörðun.
Ég krossaði bara fingur og vonaði að
eitthvað myndi gerast.“
Og það gerðist. begga@mbl.is
Stjórnaði
með blýanti
Osmo Vänskä í
New York Times
Morgunblaðið/Jim Smart
Klarinettuleikarinn Osmo Vänskä.
NÁMSKEIÐ verður haldið
í Njálusafninu á Hvolsvelli
á morgunn klukkan tólf.
Þar segir Pétur Hall-
dórsson segir frá rann-
sóknum sínum sem birtust
í bók hans Stærð veraldar
og David Crookes flytur er-
indi um tölvísi heims-
myndar.
Á námskeiðinu verður jafnframt fjallað um
rannsóknir Péturs og Einars Pálssonar á heims-
mynd Rangárvalla. Einar taldi mörg íslensk mið-
aldarit gegnskotin tölfræði pýþagórea og platón-
ista.
Farið verður frá Njálusafni að Hofi og að
Steinkrossi. Ferðinni líkur kl. 18.
Fræði
Rýnt í heimsmynd
Rangárvalla
Stærð veraldar
GRÁLIST – engin smá
list, er yfirskrift samsýn-
ingar Grálistahópsins í
Deiglunni á Akureyri
sem hefst í dag kl. 14. 14
meðlimir í Grálist sýna
verk sem öll eru metri
eða meira, en með því er
sýningin spegilmynd
sýningar hópsins í desember 2007, þar sem smá-
listin var í öndvegi. Í hópnum eru m.s. Steinn
Kristjánsson, Karen D. Kristjánsdóttir, Guðrún
Vaka, Dögg Stefánsdóttir, Sveinbjörg Ásgeirs-
dóttir, Inga B. Harðardóttir, Margeir Sigurðsson,
Sigurlín Grétarsdóttir, Kristín Guðmundsdóttir,
Unnur Óttarsdóttir, Steinunn Ásta Eiríksdóttir,
Ása Óladóttir og Dagrún Matthíasdóttir.
Myndlist
Grálist er
engin smálist
ÞAÐ er hinn þekkti sænski
organisti Mattias Wager sem
leikur á síðustu helgi norrænu
orgelhátíðarinnar í Hallgríms-
kirkju. Mattias hefur tekið sér-
stöku ástfóstri við Ísland því á
undanförnum árum hefur hann
oft komið til Íslands bæði til að
leika á tónleikum og að kenna
orgelleik og spuna. Tónleikarn-
ir sem hann leikur að þessu
sinni verða kl. 12 á hádegi í dag og annað kvöld kl.
20. Með efnisskrá sinni gefur Mattias Klais-orgeli
Hallgrímskirkju tækifæri til að sýna hvað í því
býr. Þar eru verk frá Bretlandi, Frakklandi, Sví-
þjóð, Bandaríkjunum og Danmörk sem gefa inn-
sýn í þróun orgeltónlistar 20. aldar.
Tónlist
Mattias Wager
lokar Orgelsumrinu
Mattias Wager
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
„ÞAÐ vildi þannig til að Suhrkamp-
forlagið hafði samband við mig fyrir
um tveimur árum, og spurði hvort
ég væri til í að skrifa fyrir þá bók
um sagna- og söguslóðir á Íslandi.
Þetta er bókaflokkur sem þeir gefa
út og heitir
Literarische
Reisebegleiter
og er bók-
menntalegur
leiðarvísir um
lönd og þjóðir,“
segir Arthúr
Björgvin Bolla-
son um bók-
menntalegt
ævintýri sitt í
Þýskalandi um þessar mundir; æv-
intýri sem áður en langt um líður
ber hann þó til Íslands við sjötta
mann.
Bækurnar í flokknum eiga það
sammerkt að þar feta höfundar í
spor sagna- og skáldsagnapersóna
og leiða lesandann inn í heim sagn-
anna. „Í sumum þessara bóka hefur
verið einblínt á stórskáld sem hafa
ferðast um borgir og lönd. Tökum
sem dæmi Róm. Það er varla til það
stórskáld sem hefur ekki sagt eitt-
hvað ódauðlegt um Róm. En þegar
var farið að kanna málið, kom í ljós
að stórskáld veraldarinnar hafa
sjaldan lagt leið sína til Íslands. Þar
var um fátæklegan garð að gresja.“
Arthúr Björgvin tók strax þann
pól í hæðina að byggja bók sína á
okkar eigin sögum og sagnaarfi.
Hún er því bókmenntalegur leið-
arvísir um slóðir okkar helstu Ís-
lendingasagna, og seinni tíma skáld-
verka, hvort sem það er Halldór
Laxness, Þórbergur Þórðarson,
Gunnar Gunnarsson, Hallgrímur
Pétursson, eða skáld okkar daga.
„Ég var beðinn að hafa ítarlegan
kafla um Reykjavík í bókinni, og þó
að hún sé yngri en Róm hafa mörg
samtímaskáld skrifað um hana. Ég
rek mig um landið þvert og endi-
langt – fer rangsælis, er með allan
þennan litteratúr í farteskinu, segi
frá, tvinna saman og spjalla við les-
endur.“
Þaulkunnugur sagnaslóðum
Vinnan við bókina var afar
skemmtileg að sögn Arthúrs Björg-
vins, enda var hann ekki alveg
ókunnugur efninu; þaulkunnugur
sagnaslóðum á Íslandi eftir vinnu
við leiðsögn og ferðaþjónustu og
dagskrárgerð fyrir útvarp og sjón-
varp þar sem fornar hetjur hafa ver-
ið í öndvegi. „Ég leyfi líka einstaka
mönnum að njóta sín í bókinni,
mönnum sem sýndu mér þessa staði
á sínum tíma. Þar nefni ég til dæmis
verkstjóra á Snæfellsnesi, sem fór
með mér um slóðir Eyrbyggju og
bréfbera í Fljótshlíðinni sem ólst
upp á Hlíðarenda, Oddgeir Guð-
jónsson í Tungu, sem kenndi mér
margt um Njálu á sínum tíma og
rafvirkja í Dýrafirði sem þekkir
slóðir Gísla sögu út og inn. Þessa
heiðursmenn set ég inn í bókina og
leyfi þeim að segja frá, og reyndar
marga fleiri.“
Í inngangi bókarinnar vitnar
Arthúr Björgvin í rússneskan fræði-
mann, Igor Krupnik sem hafði
skemmtilega sýn á sagnaslóðir Ís-
lands. „Hann sagði: „Það er svo
magnað með Ísland, að á meðan það
tekur tvo til þrjá tíma að komast á
milli sögustaða víðast hvar á norður-
slóðum, tekur það bara tvær til
þrjár mínútur á Íslandi.“ Hann
sagði að það væri eins og að þétt rið-
ið sagnanet lægi yfir landinu.“
Bók Arthúrs Björgvins er skrifuð
á þýsku. Hún átti upphaflega að
vera 180 síður, en fyrir náð og mis-
kunn fékk hann að lengja hana í 230
síður, vegna þess hvað efniviðurinn
var umfangsmikill og Ísland sögu-
ríkt land. „Það fór þó margt undir
hnífinn, og bókin hefði getað orðið
miklu lengri.“
Þýska sjónvarpið á sagnaslóðir
Bók Arthúrs Björgvins kemur út
um næstu mánaðamót, en orðspor
hennar er þegar farið að berast um
þýskan bókaheim.
„Það kom mér svo sannarlega á
óvart, þegar Denis Scheck sem er
gríðarlegur gúrú í þýska bók-
menntaheiminum hafði samband við
mig. Hann er gúrú þýska sjónvarps-
ins í bókmenntum og er með eina
bókmenntaþáttinn þar – upphefur
skáld og slátrar á víxl, en nýtur þó
mikillar virðingar því hann er bæði
lærður og klár. Öll forlög og allir
höfundar vilja komast í þáttinn hans
því hann hefur mikinn slagkraft og
áhrifamáttur þáttarins er mjög mik-
ill.
En fyrir einhverjar tilviljanir sá
hann bókina mína í kynningarriti frá
Suhrkamp-forlaginu, hafði samband
og vildi senda fimm manna hóp sjón-
varpsfólks með mér í tveggja daga
ferð til Íslands um slóðir bókar-
innar. Þetta er mjög ánægjulegt, en
heiðurinn eigna ég landinu. Hann
sagði að sér þætti verkefnið ákaf-
lega spennandi og fannst það ný-
stárlegt og skemmtilegt að fara á
þessar slóðir.“
Þannig standa málin nú og í lok
mánaðarins kemur Arthúr Björgvin
heim með tökuliðið frá ARD-sjón-
varpinu. En í nógu öðru er að snúast
því þegar hafa honum borist fjöl-
margar beiðnir um viðtöl um bókina.
„Bókinni virðist vera sýndur miklu
meiri áhugi en forlagið þorði að vona
og ég er sannfærður um að sú at-
hygli á eftir að geta hjálpað okkur í
ferðaþjónustu og við almenna land-
kynningu.“
Þess má svo geta að eins og fram
hefur komið í Morgunblaðinu verður
Ísland heiðursgestur Bókastefn-
unnar í Frankfurt árið 2011, en
Frankfurtarstefnan er stærsta
bókastefna í heimi. Vinna er þegar
hafin við þýðingar jafnt á Íslend-
ingasögum og samtímaskáldskap,
en stefnt er að því að allar Íslend-
ingasögurnar komi út í nýjum þýsk-
um þýðingum fyrir stefnuna. „Ég er
ekki í nokkrum vafa um að þær eiga
eftir vekja feiknarlega athygli.“
Heiðurinn eigna ég landinu
 Arthúr Björgvin Bollason gefur út bókmenntalegan leiðarvísi um Ísland
 Þýska sjónvarpið fer með Arthúri um sagnaslóðir á Íslandi
Sagnamaður Arthúr Björgvin Bollason í Sögusetrinu á Hvolsvelli, þar sem hann var forstöðumaður.
Arthúr Björgvin segir að áhugi á
sögunum okkar og sagnaferðum
sé gríðarlega mikill í Þýskalandi.
„Ég get nefnt sem dæmi, að hjá
Icelandair í Þýskalandi, þar sem
ég vinn, erum við að undirbúa
ferð fyrir ferðaheildsala til Ís-
lands í samráði við ferðaþjón-
ustuaðila á Vesturlandi sem ætla
að selja sögutúra um slóðir
Íslendingasagna. Sölufólkið okk-
ar ætlaði að fá nokkra til að fara í
þessa ferð – það er erfitt að fá
ferðaheildsala í svona ferðir, því
þeir eru í stöðugum ferðum út
um víða veröld. En reyndin varð
sú að sölufólkið hefur ekki haft
undan að segja „nei“ og tugir
manna sem hefðu viljað fara,
komast ekki með. Það liggur eitt-
hvað í loftinu. Þetta var algjör
sprenging sem kom okkur mjög
svo á óvart. Áhuginn á sagnaarfi
okkar er miklu meiri meðal Þjóð-
verja en mig hafði nokkurn tíma
grunað. Þeir hafa gróinn áhuga á
þessum germanska menningar-
arfi og Íslendingasögurnar, sem
áttu undir högg að sækja eftir
stríð, eiga nú aftur upp á pall-
borðið og fólk er farið að lesa
þær.“
Gríðarlegur áhugi