Morgunblaðið - 01.10.2008, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Yfirtaka rík-isins áGlitni er
einhver umfangs-
mesta aðgerð í
efnahagsmálum
sem gripið hefur verið til á Ís-
landi. Hér er um að ræða gríð-
arlegt inngrip í markaðinn.
Ýmislegt bendir til að þetta
verði ekki síðasta stóra að-
gerðin sem stjórnvöld, í nafni
skattgreiðenda, þurfa að grípa
til á þessu stórviðrasama
hausti.
Krónan hefur síðustu daga
verið í frjálsu falli, með til-
heyrandi búsifjum fyrir al-
menning. Verð gjaldmiðilsins
hefur fallið um hátt í 20% í
september sem getur þýtt að
verðlag hækki um 8-9% til við-
bótar við það sem þegar er
orðið, eins og fram kemur í
fréttaskýringu í Morgunblað-
inu í dag.
Aðgerðir ríkisins til bjargar
Glitni hafa ekki náð að setja
undir hrun gjaldmiðilsins.
Þvert á móti hefur sú stað-
reynd, að Glitnir var að kom-
ast í þrot, ýtt undir áhyggjur
af íslenzkum fjármálamarkaði
í heild.
Mat alþjóðlegra matsfyrir-
tækja virðist vera að vandinn
gæti reynzt víðtækari og að
ríkið væri þá ekki nægilega vel
í stakk búið að bregðast við.
Stjórnvöld í löndunum allt í
kringum okkur
hafa brugðizt við
fjármálakrepp-
unni með yfirtök-
um banka og með
því að leitast við að
bæta lausafjárstöðu fjármála-
fyrirtækjanna með öðrum ráð-
um.
Nú síðast grípur írska ríkis-
stjórnin inn í með áætlun um
að tryggja allar bankainni-
stæður í landinu næstu miss-
erin og bæta þannig lausa-
fjárstöðu bankanna. Staða Íra
er að mörgu leyti svipuð og
staða Íslendinga, að öðru leyti
en því að þeir eru ekki með
gjaldmiðil sem er í frjálsu falli.
Kostnaðurinn fyrir skatt-
greiðendur af aðgerðum sem
þessum er umtalsverður, en á
móti koma hagsmunir almenn-
ings sem sparifjáreigenda og
neytenda. Það getur þurft að
færa fórnir til að verja fjár-
málakerfið og vinna gegn
gengishruni krónunnar.
Þótt kjör ríkisins og ís-
lenzkra fjármálastofnana á al-
þjóðlegum mörkuðum hafi
versnað er líklega enginn ann-
ar kostur en að ríkið nýti
heimildir sínar til að taka stór
lán erlendis til að styrkja
gjaldeyrisforðann og auka
svigrúm sitt til aðgerða. Þær
heimildir hefði mátt nýta fyrr.
Nú eru fáir aðrir kostir í stöð-
unni.
Skattgreiðendur
geta þurft að
færa fórnir}
Tími aðgerða
Það fjár-málakerfi,
sem verið hefur
við lýði í heim-
inum að banda-
rískri fyrirmynd í um ald-
arfjórðung, riðar nú til falls.
Þess er að vænta að Banda-
ríkjaþing greiði í dag atkvæði
um björgunaraðgerðir ríkis-
stjórnarinnar, sem ganga út á
að 700 milljarðar verði teknir
frá til að kaupa ónýt lán af
fjármálastofnunum og hjálpa
þeim út úr sínum erfiðleikum.
Á meðan bandaríski seðla-
bankinn var undir stjórn Al-
ans Greenspans var við-
kvæðið í hvert skipti sem
harðnaði á dalnum að dæla
ódýrum peningum inn í kerfið
og gera fjármálastofnunum
þannig kleift að fjármagna sig
og halda á vit nýrra ævintýra
án þess að tekið væri á und-
irliggjandi vandamálum. Nú
er hins vegar svo komið að að-
ferð Greenspans gengur ekki
lengur og með hruni fjárfest-
ingarbankans Lehman
Brothers 22. ágúst urðu
þáttaskil – 11. september
fjármálamarkaðanna.
Um helgina breiddist
kreppan ekki bara út til Ís-
lands, heldur til Evrópu. Í
Þýskalandi var 27 milljarða
evra björgunar-
hring kastað til
Hypo Real Estate
og Belgar, Hol-
lendingar og Lúx-
emborgarar komu Fortis til
bjargar. Í Frakklandi og
Belgíu eru menn undir það
búnir að þurfa að bjarga
bankanum Dexia. Á megin-
landi Evrópu sitja stjórn-
málamenn og bankastjórar
einnig fram á nótt rétt eins og
á Íslandi og reyna að bjarga
fjármálastofnunum á kostnað
skattborgara í þeirri von að
hægt verði að stöðva hrunið.
En í raun hafa þeir ekki
hugmynd um hvað er í vænd-
um. Tortryggnin milli banka
er orðin slík að þeir þora ekki
að lána hver öðrum. Við slíkar
kringumstæður getur meira
að segja banki með heil-
brigðan fjárhag farið á hlið-
ina. Í Evrópu eru raddir um
að stutt sé í að ekki dugi að
bjarga einstaka bönkum, það
þurfi að koma jafnvægi á allt
kerfið til að koma í veg fyrir
að það bræði úr sér. Og nú sé
ekki lengur hægt að treysta á
Bandaríkjamenn, sem eru að
sligast undan útgjöldum í
Írak og Afganistan og stór-
skuldugir, til að koma fjár-
málaheiminum aftur á sporið.
Tortryggni eykst á
lánamarkaði }Brestir í fjármálaheiminum
F
jölmargar hugrenningar vakna við
lestur nýrrar bókar um Hafskips-
málið, Afdrif Hafskips – Í boði
hins opinbera eftir Stefán Gunnar
Sveinsson. Ein sú ásæknasta
snýr að hlutverki stjórnmálamanna.
Í Hafskipsmálinu komu við sögu stjórn-
málamenn sem fundu þef af stórhneyksli, ekki
síst vegna lesturs á götublaði. Götublöð kafa
ekki djúpt ofan í sannleikann, eins og þau
keppast þó við að telja lesendum trú um. Þau
tína upp orðróm héðan og þaðan og slengja
honum síðan á forsíðu með stríðsletri til að
selja. Sjálfmiðaðir stjórnmálamenn í stöðugri
leit að ástæðu til að hampa sjálfum sér nota
stundum götublöð – alveg eins og götublöðin
nota þá.
Eftir lestur götublaðs þutu stjórnmálamenn
upp í pontu á Alþingi, án þess að hafa nokkurn áhuga á
sannleikanum og án þess að kæra sig nokkurn skapaðan
hlut um fólk. Ef stjórnmálamennirnir hefðu kært sig um
sannleikann hefðu þeir farið gætilega því það er ekki
heillavænlegt í lífinu að fá sannleikann upp á móti sér. Ef
stjórnmálamennirnir hefðu kært sig um fólk hefðu þeir
leitt hugann að því hversu skelfilegt það er að saka sak-
lausa menn um stórglæpi. En stjórnmálamennirnir
hugsuðu ekki á húmanískum nótum. Enda er svoleiðis
hugsunarháttur alltof einfeldningslegur til að metn-
aðarfullir stjórnmálamenn geti tamið sér hann. Heltekn-
ir af athyglissýki fundu stjórnmálamennirnir hvernig
orðkynngin gagntók þá um leið og þeir stigu í
ræðustól og tók öll völd. Fullyrðingar um svik-
samlegt athæfi fossuðu upp úr þeim. Augna-
blikið var þeirra. Þeir komust í fjölmiðla. Þá
var stund þeirra fullkomnuð. Og þeir urðu svo
ánægðir með eigin frammistöðu að þeir gátu
ekki hætt, enda klappaðir upp af fjölmiðlum,
og fóru því aftur í pontu og endurtóku það sem
þeir töldu vera magnaðan einleik sinn.
Saklausir menn voru stimplaðir sekir áður
en mál þeirra fór fyrir dóm. Svo kom í ljós að
þeir voru ekki sekir um neina stórglæpi, eins
og ítrekað hafði verið fullyrt. Þeir endur-
heimtu mannorð sitt eftir skelfilega reynslu.
Engar sögur fara af því hvernig stjórnmála-
mönnunum leið þegar þeim varð ljóst að þeir
höfðu haft mikla sómamenn fyrir rangri sök.
Það má geta sér þess til að stjórnmálamönn-
unum hafi þótt málið allt fremur óheppilegt. Ekki er ólík-
legt að þeir hafi huggað sig með því að svona sé nú einu
sinni pólitíkin, hún sé sannarlega enginn sunnudagaskóli.
Þar sé ekki hægt að ætlast til að menn geti staðið við allt
sem þeir segja í hita leiksins. Svo sé þetta líka allt löngu
liðið og best að gleyma því.
Já, sennilega hafa stjórnmálamennirnir gleymt Haf-
skipsmálinu og þætti sínum í því. Eða hvað? Hefur sam-
viskubitið vitjað þeirra síðustu vikur í umræðum um Haf-
skipsbókina? Eða eru þeir yfir það hafnir að hafa
samvisku? Sennilega fæst seint svar við því.
kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Vitjar samviskan þeirra?
Leita skjóls í stormi
á fjármálamörkuðum
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
L
ífeyrissjóðir verða fyrir
verulegum áföllum
vegna þeirrar kreppu
sem gengur yfir fjár-
málamarkaði. Nú síðast
rýrnar eignarhlutur tveggja af
stærstu sjóðunum um nokkra millj-
arða kr. eftir aðkomu ríkisins að
Glitni. Enginn vafi leikur þó á því að
staða lífeyrissjóðanna er eftir sem
áður mjög traust. Þetta er samdóma
álit viðmælenda hjá lífeyrissjóðum.
Færa sig í stórum stíl yfir í
skuldabréf með föstum tekjum
Hrein eign allra lífeyrissjóða var
tæpir 1.700 milljarðar um seinustu
áramót og í lok júlí hafði eign þeirra
aukist í rúma 1.800 milljarða. Sjóð-
irnir hafa í stórum stíl flutt eignir
sínar úr áhættusamari bréfum yfir í
tryggari fjárfestingar. ,,Menn eru
klárlega að færa sig í stórum stíl yfir
í skuldabréf með föstum tekjum og
hafa verið að flytja fjármagn erlend-
is frá hingað til lands að einhverju
marki vegna ástands á mörkuðum
og gengis krónunnar,“ segir Hrafn
Magnússon, framkvæmdastjóri
Landssamtaka lífeyrissjóða.
Fleiri taka undir að sjóðirnir hljóti
að endurmeta fjárfestingarstefnu
sína. Þó er líka á það bent að þeir
verði að dreifa áhættunni og það
væri full mikil áhætta tekin að vera
með alla fjármuni lífeyrissjóðs „hér í
þessu litla hagkerfi okkar. Við verð-
um að dreifa þessu og fjárfesta líka
erlendis,“ segir Árni Guðmundsson,
framkvæmdastjóri Gildis.
Hann segir að vissulega hafi mikl-
ar lækkanir átt sér stað á hluta-
fjármörkuðum allt þetta ár og kaup
ríkisins á Glitni hafi valdið meiri
lækkun á einum degi en menn hafi
áður séð. Á það beri þó að líta að tap
sjóðsins vegna 1,3% eignarhlutar
Gildis í Glitni sé í raun mjög mjög
lítið brot af eignasafni sjóðsins.
Eignirnar voru um 238 milljarðar
um seinustu áramót og þar af inn-
lend hlutabréf um 50 milljarðar.
Árni leggur áherslu á að þessi at-
burður breyti engu um trygginga-
fræðilega stöðu lífeyrissjóðsins.
Maríanna Jónasdóttir, formaður
stjórnar Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins, segir enga launung á því að
lækkanirnar á mörkuðum komi illa
við eignasafn sjóðsins. Þegar lækk-
anir eiga sér stað á hlutabréfaverði á
örfáum dögum leiði það til skerð-
ingar á ávöxtun til skamms tíma litið
„en við höldum í vonina um að þetta
muni breytast þegar til lengri tíma
er litið,“ segir hún. Maríanna leggur
áherslu á að fólk þurfi ekki að óttast
um lífeyrisréttindi sín. Eignir sjóðs-
ins voru um áramót 317 milljarðar
kr.
Óvíst hvort skerða þurfi
réttindi eða hækka iðgjöldin
Flestum ber saman um að vegna
ástandsins á mörkuðum sé rétt að
búa sig undir að raunávöxtun á eign-
um lífeyrissjóða verði neikvæð þeg-
ar upp er staðið í lok ársins.
„Ávöxtun lífeyrissjóðanna var 9%
á seinustu fimm árum og við gerum
ráð fyrir því að til frambúðar nái líf-
eyrissjóðirnir 3,5% raunávöxtun. En
þó er auðvitað ljóst að þetta ár verð-
ur frekar slakt,“ segir Hrafn. Líf-
eyrissjóðum er skylt að sjá til þess
að jafnvægi sé á milli eigna og skuld-
bindinga þeirra. Komi í ljós við
tryggingafræðilega athugun á líf-
eyrissjóði að skuldir eru yfir 10% af
eignum ber lífeyrissjóðnum að grípa
til ráðstafana til að ná jafnvægi milli
eigna og skuldbindinga. Þetta verð-
ur aðeins gert með hækkun iðgjalda
og/eða skerðingu á réttindum sjóð-
félaga. Hrafn segir afskaplega erfitt
að segja til um það á þessu stigi
hvort til þess þurfi að koma eða ekki.
Morgunblaðið/Ómar
Óvissa Talsmenn lífeyrissjóða segja fjárfestingastefnuna í stöðugri endur-
skoðun, ekki síst þegar óvenjulegt ástand ríkir á fjármálamörkuðum.
LANDSSAMTÖK lífeyrissjóða
birtu frétt í gær og benda á að
breytt eignarhald hjá Glitni hafi
eitt og sér hvorki áhrif á rekstur líf-
eyrissjóða né lífeyrisréttindi sjóð-
félaga. Um sé að ræða um 5,5%
eignarhluti lífeyrissjóða í bank-
anum, sem svari til um 13 milljarða
króna á gengi síðasta föstudags.
„Ástand á fjármálamörkuðum yfir-
leitt er meira áhyggjuefni en tíð-
indin af Glitni.“ Hvað varði eignar-
hluti í Glitni sé ótímabært að meta
hverju þeir muni skila þegar til
lengri tíma er litið.
13 milljarða
eign í Glitni




 
$%(2

*    
  !"#$%
&"'( !   ) !*+

* , ) !*+ '-". !+* 
, ) !*+ 
'( !  .+
/ .-" '-%.!  ) !*+
0 .)-" ) !!.-" "  1 ."!
2 ! '-!%!*+
0 . !*+
 .-/*
.- 0- 01-/*