Morgunblaðið - 01.10.2008, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í DAG eru 10 ár
liðin frá því rafmagns-
framleiðsla hófst á
Nesjavöllum í Grafn-
ingi. Vélin sem þá var
gangsett hefur verið í
gangi meira en níu
klukkustundir af hverjum tíu síð-
asta áratuginn og nú síðustu árin
hefur hún framleitt rafmagn að
jafnaði 23 klukkustundir á hverj-
um sólarhring, árið um kring.
Viðburðurinn markaði þau tíma-
mót að rafmagnsframleiðsla Hita-
veitu Reykjavíkur varð meiri en
Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Má
kannski segja að með því hafi
skapast forsendur fyrir samein-
ingu veitnanna tveggja og ári síð-
ar var Orkuveita Reykjavíkur
stofnuð.
Heitt vatn hefur verið framleitt
á Nesjavöllum allt frá 1990. Þá
var í nokkur ár búið að ganga
nokkuð hart að jarðhitanum í
Laugarnesinu, Elliðaárdalnum og í
Mosfellssveit til að sjá höfuðborg-
arsvæðinu fyrir heitu vatni. Með
tilkomu framleiðslunnar á Nesja-
völlum var hægt að hvíla þessi
lághitasvæði og náðu þau fyrra
afli á nokkrum árum.
Það var lítil almenn umræða um
það á þeim tíma hvort leggja ætti
rafstrenginn frá Nesjavöllum nið-
ur að tengivirkinu
við Korpu í jörð eða í
lofti. Ráðamenn
Hitaveitunnar
ákváðu að grafa
strenginn, sem er um
30 km langur, niður
á helmingi leið-
arinnar, næst virkj-
uninni og niður Mos-
fellsdalinn. Það var
talsverð framsýni í
þeirri framkvæmd.
Það eru trúlega fáir
rafmagnsstrengir á
landinu sem hafa verið undir jafn-
miklu álagi og Nesjavallastreng-
urinn en á næstunni má reikna
með að nýr strengur tengi virkj-
unina við rafmagnskerfið, vonandi
í jörð þar sem farið er um við-
kvæm svæði.
Stolt okkar
Nesjavallavirkjun var allt þar
til fyrir nokkrum vikum stærsta
jarðgufuvirkjun okkar Íslendinga
og tákn um umhverfisvæna orku-
framleiðslu okkar. Hún hefur ver-
ið flaggskip slíkra virkjana og
hefur erlendum þjóðhöfðingjum,
sem hingað hafa komið í heim-
sóknir, jafnan verið boðið að
sækja hana heim. Má þar nefna
forseta Kína, Indlands, Finnlands,
Þýskalands og kóngafólk frá
frændríkjunum og Bretlandi.
Framtíðarvirkjanir Orkuveitu
Reykjavíkur verða byggðar á öðr-
um forsendum en Nesjavallavirkj-
un og Hellisheiðarvirkjun, sem nú
er í byggingu. Meiri áhersla verð-
ur lögð á að draga úr sýnileika
þeirra í umhverfinu. Fleiri lagnir
verða niðurgrafnar, stöðvarhús
felld að landslaginu og dregið úr
gufustrókum en áfram lögð áhersla
á tengingu þeirra við landsnet raf-
magns í jörðu.
Raunlækkun orkuverðs
Það sem ekki skiptir síður máli,
þegar litið er yfir þann áratug,
sem liðinn er frá því rafmagns-
framleiðsla á Nesjavöllum hófst, er
stöðug raunlækkun orkuverðs við-
skiptavina Orkuveitu Reykjavíkur
frá því samhliða framleiðsla raf-
magns og heits vatns hófst. Við
tökum það ef til vill sem sjálfsagð-
an hlut að raunverð orku hjá okkur
lækki á meðan heimsbyggðin öll
glímir við stöðugar hækkanir. Til
að tryggja að auðlindirnar nýtist
okkur og komandi kynslóðum á
sanngjörnu verði þarf góðan og
farsælan rekstur. Hjá Orkuveitu
Reykjavíkur er rekstur Nesjavalla-
virkjunar eitt gleggsta dæmið um
að vel hefur tekist til.
Eiríkur Hjálm-
arsson skrifar í til-
efni þess að tíu ár
eru liðin frá því að
rafmagnsfram-
leiðsla hófst á
Nesjavöllum
» Framtíðarvirkjanir
Orkuveitu Reykja-
víkur verða byggðar á
öðrum forsendum en
Nesjavallavirkjun og
Hellisheiðarvirkjun,
sem nú er í byggingu.
Eiríkur Hjálmarson
Höfundur er upplýsingafulltrúi
Orkuveitu Reykjavíkur.
Rafmagn frá
Nesjavöllum í 10 ár
SL. SUNNUDAG
var gengið frá sam-
komulagi milli stjórn-
ar Glitnis og rík-
isstjórnar Íslands um
kaup ríkisins á 75%
eignarhlut í Glitni
gegn 85 ma. kr. fram-
lagi. Samkomulag
þetta bíður nú sam-
þykktar hluthafa-
fundar Glitnis. Sam-
kvæmt þessu
samkomulagi halda
eigendur Glitnis eftir
25% í fyrirtækinu en
auk þess kemur ríkið
inn á genginu 2 þar
sem gengið var áður
15,7. Því sitja núver-
andi hluthafar uppi
með 30 ma kr. eign í
stað rúmlega 230 ma
kr. eign á föstudaginn
í síðustu viku.
Röksemdir ríkisstjórnar og
Seðlabankans fyrir því að taka
þurfi yfir stjórn bankans við þessar
aðstæður eru skiljanlegar. Þeir
fjármunir sem verið er að setja inn
í Glitni eru miklir miðað við ís-
lenska hagkerfið. Þetta er yfir
250.000 kr. á mann og 6% af lands-
framleiðslu Íslands. Það væri alger-
lega óábyrgt af ríkinu að leggja
fram þessa fjármuni og lenda svo
hugsanlega í ágreiningi við eig-
endur Glitnis um stefnu fyrirtæk-
isins.
Hins vegar eru aðgerðirnar ein-
staklega harkalegar gagnvart hlut-
höfum Glitnis í ljósi góðrar afkomu
bankans og eiginfjárstöðu. Eign
sem var metin á 230 ma kr. fyrir
nokkrum dögum er allt í einu 30
ma kr. virði. Mesta eignatap Ís-
landsögunnar. Áhrifin af þessum
aðgerðum eru:
 Tapið er það mikið að hætta
er á að það hafi neikvæð af-
leidd áhrif í hagkerfinu. Slík
áhrif og jafnvel óvissan um
slík áhrif er mjög slæm í því
viðkvæma ástandi sem nú er á
fjármálamarkaði.
 Núverandi eigendur hafa lít-
inn hag af því að vinna með
ríkinu að lausn málsins. Það
hlýtur að vera betra að fleiri
séu að vinna að lausn en bara
ríkið. Það getur a.m.k. ekki
verið verra.
 Þessi aðgerð er auk þess það
ósanngjörn að hætta er á því
að eigendur fjármálastofnana
sem hugsanlega þurfa aðstoð í
framtíðinni munu ekki leita
aðstoðar fyrr en allt er komið
í algert óefni; þeir tapa hvort
sem er 89% eignar sinnar með
því að leita til Seðlabankans
um aðstoð.
Eftir innspýtinguna verður eig-
infjárhlutfall Glitnis 14,5% , langt
umfram það sem fyrirtækið þarf til
lengri tíma. Framlag ríkisins er því
umfram eigið fé. Það má meira að
segja halda því fram að núverandi
11,2% eiginfjárhlutfall sé hátt í eðli-
legu árferði. Þegar öldurnar lægir
getur ríkið því einfaldlega tekið
stærsta hluta framlags síns aftur til
baka (greitt út sem arð) og heldur
þá eftir 75% í banka með 200 ma
kr. eigið fé. Sá banki getur þá létti-
lega verið verðlagður á 2-300 ma.
kr. Ríkið hefur þá fengið framlag
sitt að miklu leyti til baka og á eign
upp á hundruð milljarða. Ég spyr
mig hvort eðlilegt sé að ríkið hagn-
ist um hundruð milljarða á þessari
aðgerð? Það getur að minnsta kosti
ekki verið markmið ríkisins að
græða stórlega á þessari aðgerð á
meðan hluthafar, þ.m.t. lífeyr-
issjóðir og þúsundir einstaklinga,
tapa illilega.
Þessi lausn sem hluthöfum Glitn-
is hefur verið boðin er
unnin hratt og eftir er-
lendu fordæmi, sem
líklegast hefur einnig
verið unnið mjög hratt
undir mikilli pressu.
Ég vil varpa fram
nýrri nálgun á þetta
inngrip sem ég tel að
gæti hagsmuna beggja
og mildi öll áhrif þess-
ara aðgerða bæði beint
í formi taps hluthafa
Glitnis og óbeint í
formi dómínóáhrifa á
hagkerfið við fjárhags-
vandræði eigenda
Glitnis í kjölfar eigna-
tapsins. Ég hef ekki
séð þessa lausn notaða
erlendis en kannski
hafa almennt ekki allir
möguleikar skoðaðir til
hlítar. Mér finnst hún
hins vegar umræðu
virði.
Lausnin felur í sér
eftirfarandi atriði:
 Í fyrsta lagi að
lágmarka áhrifin á hagkerfið
 Í öðru lagi verða stjórnvöld að
stjórna bankanum yfir þetta
tímabil sem nú gengur yfir.
Það er ljóst að núverandi eig-
endum tókst það ekki.
 Í þriðja lagi verður hjálp
Seðlabankans að vera mjög
dýr lausn, lausnin sem menn
grípa til þegar allt annað
þrýtur. Hún verður því að
kosta hluthafana mikið enda
er verið að leggja fé skatt-
greiðenda undir. Að sama
skapi má hún ekki vera ósann-
gjörn fyrir hluthafa.
 Í fjórða lagi er mikilvægt að
allir séu að stefna að sama
markmiði, þar með talið eig-
endurnir sem leituðu til Seðla-
bankans.
 Hún hefur sömu áhrif og nú-
verandi lausn ef lausa-
fjárvandi bankans leysist ekki
til lengri tíma.
Tillagan er í raun mjög einföld.
Samhliða kaupum ríkisins á 75%
hlut í Glitni fá núverandi hluthafar
rétt á að kaupa til baka hlut ríksins
á hærra gengi á síðari tíma. Það
þarf að sjálfsögðu að útfæra þessa
lausn betur, t.d. hvort nokkrar
kaupréttardagsetningar eigi að
vera með hækkandi gengi eða hvort
setja eigi einhverja skilmála um
það hvenær eigendur megi nýta sér
kaupréttinn. Kíkjum á smá dæmi:
Látum núverandi kaupverð,
gengið 2, og eignarhlut ríkisins
standa en bætum við rétti hluthafa
Glitnis til þess að kaupa hlut rík-
isins til baka á genginu 3 eftir eitt
ár og á genginu 4,0 innan tveggja.
Ríkið leggur núna fram 85 ma kr.
Ef núverandi eigendur nýta sér
réttinn eftir ár kaupa þeir hlutinn á
125 ma. kr. Hins vegar gætu þeir
síðan borgað sér út umframeigið
féð upp á 85 ma kr. og raunkostn-
aður þeirra (og hagnaður ríkisins)
er þá 40 ma kr. Þetta eru háar upp-
hæðir, meira en 130 þ. kr. á hvern
Íslending. Ef eigendur bíða lengur
þá eykst kostnaður þeirra og ef
þeir bíða of lengi missa þeir eign-
ina.
Tap eigenda (þ.m.t. lífeyrissjóða
og tuga þúsunda einstaklinga) er
þannig mikið en samt takmarkað ef
vel gengur og þeir hafa tækifæri til
þess að taka aftur við stjórninni
þegar hagkerfi heimsins kemst í
jafnvægi á ný. Það er því ljóst að
eigendur myndu vinna heilshugar
áfram með ríkinu í því að koma
bankanum úr þessari úlfakreppu.
Þessi aðferð veitir eigendum auk
þess meira svigrúm til að semja við
lánardrottna sína núna og þar með
minnka neikvæðar afleiðingar þessa
200 ma kr. taps á hagkerfið.
Glitnir:
Ný nálgun
Davíð Blöndal
skrifar um kaup
ríkisins á 75% eign-
arhlut í Glitni
Davíð Blöndal
ȃg vil varpa
fram nýrri
nálgun á þetta
inngrip sem ég
tel að gæti hags-
muna beggja og
mildi öll áhrif
þessara að-
gerða …
Höfundur er framkvæmdastjóri og
hluthafi í Glitni.
HELGI Hjörvar,
alþingismaður Sam-
fylkingarinnar, telur
sig hafa fundið leið
fyrir þjóðina út úr
efnahagsþrengingum
sem nú ganga yfir. Í
tveimur greinum í
Mbl. 24. og 25. sept.
greinir hann m.a. frá
sóknarfærum sem
hann telur fólgin í
því að selja einkaað-
ilum t.d. Kára-
hnjúkavirkjun og
fleiri virkjanir í eigu
hins opinbera. Stofn-
aður verði auðlinda-
sjóður úr andvirði
virkjananna handa komandi kyn-
slóðum. Sá sjóður fari með umsjá
og eignarhald hinna seldu eða
leigðu auðlinda. Að vísu verði
ekki um varanlegt framsal að
ræða heldur verði virkjanirnar
seldar á leigu til 20 til 40 ára.
Þessi viðskiptahugmynd Helga,
sem reyndar er óljós og þoku-
kennd, er skyldari kreddu-
hugmyndum, sem vænta má úr
ákafasta frjálshyggjuhópi ungra
hægrimanna en úrræðum við
efnahagsvanda, sem búast mætti
við frá þingmanni jafnaðar-
manna.
Virkjanirnar í landinu eru
mjög arðsöm fyrirtæki sem verða
verðmætari með hverju ári sem
líður. Eftirspurn eftir orku fer
hraðvaxandi í heiminum og þá
sérstaklega hreinni orku. Þess
vegna væru það lítil búhyggindi
eigenda raforkuvera
að selja þau eða
leigja til langs tíma
við slíkar aðstæður.
Helgi nefnir Alcoa
sem líklegan kaup-
anda/leigjanda Kára-
hnjúkavirkjunar til
40 ára. Alcoa, eða
hver annar, sem
keypti eða leigði þá
virkjun, eða aðrar
virkjanir, keypti þær
eingöngu til að taka
til sín hagnað sem
ella færi til núver-
andi eiganda við
áframhaldandi rekst-
ur og orkusölu. Eng-
inn keypti/leigði raf-
orkuver fyrir hærra
verð en fengist til
baka ásamt góðri
rentu á leigutím-
anum. Það væri því
verið að láta frá sér gróða-
lindina, eða skipta með öðrum
því sem þjóðin sæti ella ein að.
Hugmyndir Helga eru því í raun
um að skerða hagnað þjóð-
arinnar af auðlindunum. Helgi
talar um að engin rök standi til
að ríkið reki þá þjónustu við
stóriðju að framleiða fyrir hana
orku. Stóriðja, eða málm-
bræðslur, eru einfaldlega þeir
aðilar sem sótt hafa í orkukaup
hér á landi til þessa. Lands-
virkjun hefur, vegna mikillar
arðsemi raforkusölu til slíkra
fyrirtækja, virkjað auðlindir til
raforkuframleiðslu en ekki til
þess að vera í einhverju þjóns-
hlutverki fyrir alþjóðleg málm-
fyrirtæki eins og Helgi segir í
grein sinni.
Samkvæmt árshlutareikningi
Landsvirkjunar 1. jan. til 30.
júní sl. var hagnaður fyrirtæk-
isins USD 83.449.000,- eða kr.
7.905.958.000,- samkvæmt gengi
26. sept. Á árinu 2007 var hagn-
aður Landsvirkjunar eftir skatta
um 28.500.000.000,- Tekjuskattur
þess árs var um 10.000.000.000,-
Nánast þrír fjórðu rafmagns-
sölu Landsvirkjunar fara til stór-
iðju. Raforkusala Landsvirkjunar
til álbræðslu er því mjög arðsöm.
Arðsemi Kárahnjúkavirkjunar er
mun meiri en upphaflega áætl-
anir gerðu ráð fyrir. Sú virkjun
ásamt öllum öðrum stórvirkj-
unum, í nútíð og framtíð, eiga að
vera í eigu og umráðum fyr-
irtækja í samfélagslegri eigu.
Auðlindirnar eru í dag í eigu
Íslendinga og verður aðeins ráð-
stafað með lögum frá Alþingi.
Það þarf því ekki sérstakan auð-
lindasjóð til að eiga og ráðstafa
auðlindunum. Landsvirkjun er í
eigu þjóðarinnar og er í raun
auðlindasjóður sem á gríðarlegar
eignir og gefur af sér miklar
tekjur.
Helga Hjörvar hefur tekist að
vekja á sér töluverða athygli með
þessum frjálshyggjuhugmyndum
sínum. Þannig vill það oft verða
þegar kastað er fram illa ígrund-
uðum hugmyndum eða tillögum.
Athyglin sem með því fæst er það
sem skiptir suma stjórn-
málamenn mestu máli. Meira en
gagnsemi tillagna þeirra. En það
hlýtur að vera umhugsunarefni
fyrir samflokksmenn hans, sér-
staklega þá sem telja sig til
vinstri, þegar þingmaður þeirra
gengur jafngrímulaust erinda
hörðustu hægriafla Sjálfstæð-
isflokksins.
Lítil búhyggindi að
selja raforkuverin
Árni Þormóðsson
skrifar um hug-
myndir Helga
Hjörvar um sölu
virkjana
Árni Þormóðsson
»Hugmyndir
Helga eru
því í raun um að
skerða hagnað
þjóðarinnar af
auðlindunum.
Höfundur er öryggis- og næt-
urvörður.