Morgunblaðið - 17.11.2008, Blaðsíða 23

Umræðan 23
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2008
við Íslendingar höfum einfaldlega upp til hópa ekki
verið nothæfir í vinnu síðastliðin ár. Alveg sama hvað
við komust upp með að gera lítið, allt var of mikið.
Alveg sama hvað við fengum mikið, allt var of lítið.
Ekkert var nógu gott og engin takmörk voru hvað við
áttum að geta haft það gott. Vitanlega á þetta alls
ekki við um alla en við sem þetta á við um höfum gott
af því að líta í eigin barm í stað þess að kenna alfarið
öðrum um. Lærum af mistökunum og keyrum af stað
á nýjan leik, því við erum jú Íslendingar, sjálfstæð og
kraftmikil með gífurlega auðugt land og vannýtt
tækifæri allt í kringum okkur. Þessi reynsla kennir
okkur vonandi að meta betur það sem höfum og taka
slaginn áfram með hæfilegri útrás því vissulega veitir
okkar litli markaður okkar kraftmiklu þjóð ekki mjög
mikið svigrúm einn og sér.
Tækifærin
Tækifærin í dag liggja fyrst og fremst í sjálfstæði
þjóðarinnar, utan ESB með sveiganlegt hagkerfi og
stjórnmálamenn sem treysta sér til að stjórna og við-
halda sjálfstæði landsins. Að sjálfsögðu ber okkur að
halda okkar eigin gjaldmiðli og finna heppilega leið
til þess að svo megi vera. Í þessu tvennu liggja okkar
tækifæri til framtíðar litið. Með þessu móti höldum
við sveigjanleika okkar sem á sér tæpast hliðstæðu í
heiminum. Náttúruauðlindir okkar eru með þeim
bestu í heiminum, vinnusemi og harka býr í genunum
og við höfum alla burði til að vera miðstöð viðskipta
milli heimsálfa og leiðandi í umhverfis- og orku-
málum. Augu umheimsins beinast að okkur núna og
vert er að sýna hversu hratt við rísum og þar með
styrk okkar. Í framhaldi getum við beint kröftum
okkar að því að aðstoða Færeyinga og Grænlendinga
í sjálfstæðisbaráttu sinni og saman munu þessar
þjóðir eiga ríkt tilkall til lands- og hafsvæðis á norð-
urhveli jarðar og þeim auðlindum sem þar liggja. Ef
við gefumst upp og leggjumst á hnén fyrir ESB mun
frelsisbarátta Færeyinga líklega einnig heyra sög-
unni til og það væri miður.
Skammsýnin
Skammsýnin segir okkur hins vegar að stökkva um
borð í stórt skip, í þeirri von að það sé svo stórt að
það geti hreinlega ekki sokkið og láta aðra um að
stýra ferðinni fyrir okkur. Að yfirgefa okkar litla fley
og gefast upp nú þegar á móti blæs. Þetta ósökkvandi
skip er í þessu tilfelli ESB en öll vitum við af biturri
reynslu að ekkert skip er svo stórt að það geti ekki
sokkið og nú þegar blasir ísjakinn við ESB. Kraftur
Íslendinga og dugnaður mun tæpast duga til að halda
Evrópu á floti en sjálfstæð höfum við alla burði til
þess að vera hér eftir sem hingað til ein ríkasta þjóð í
heimi og bera höfuðið hátt.
FÁTT er fyrir mér óskiljanlegra en
mótmæli gegn Davíð Oddssyni. Ekki
það að hann sé fullkominn frekar en við
hin, en að mótmæla honum minnir mig
einna helst á krossfestingu forðum
daga. Davíð Oddsson á heiður skilið fyr-
ir að hafa leitt þessa þjóð frá höftum til
frelsis, frá fátækt til allsnægta. Hvort
frelsið hefur verið misnotað af okkur sem það feng-
um má væntanlega lengi deila um. En að ætla að
krossfesta mann fyrir það að leiða okkur til frelsis er
vægast sagt lágkúrulegt og þeim sem það gera seint
til álitsauka. Sjálfur reyndi hann ítrekað að vara okk-
ur við því að illa gæti farið og við værum að fara
fram úr okkur en sá hljómur var kæfður niður með
látlausum og ómaklegum árásum sem ekki hafa farið
fram hjá neinum hugsandi manni. Davíð Oddsson á
sem betur fer breiðan hóp stuðningsmanna sem
kunna að meta hann sem einn almerkasta mann sem
þessi þjóð hefur alið.
Steinakast
Að sama skapi er mér með öllu óskiljanleg gagn-
rýni sú sem beint hefur verið að forseta Íslands,
Herra Ólafi Ragnari Grímssyni. Ólafur Ragnar hefur
vissulega líkt og við hin gert mistök en að álasa hon-
um fyrir að opna dyr fyrirtækja, einstaklinga og hug-
mynda frá Íslandi inn á alþjóðlegan vettvang nær út
fyrir alla heilbrigða skynsemi. Að gera forsetann
ábyrgan fyrir því hvernig menn gengu um dyrnar
sem opnaðar voru er jafn fjarstæðukennt og að
kenna Davíð um það hvernig við fórum með frelsið.
Ólafur Ragnar á heiður skilið fyrir það brautargengi
og þá ómældu aðstoð sem hann hefur veitt íslenskum
fyrirtækjum og hugmyndum á alþjóðavettvangi síð-
ustu ár og aldrei hefur verið meiri þörf en einmitt nú
á starfskröftum hans á þessum vettvangi.
Galdrabrennur
Útrásarmenn hafa verið og munu verða þjóð sem
Íslendingum nauðsynlegir hér eftir sem hingað til.
Að stimpla þá alla sem glæpamenn og brenna án
dóms og laga segir okkur að mannskepnan hefur í
reynd lítið breyst þegar óttinn er annars vegar og
ennþá er leitað að galdramönnum til að brenna. Stað-
reyndin er sú að hér eftir sem hingað til ættum við
að forðast hleypidóma og láta dómstólum landsins
það eftir að dæma hvort farið var að leikreglum eða
ekki. Ef svo hefur verið er fásinna að ætla að gera
eignir saklausra manna upptækar. Vænlegra er að
leita leiða til að samskonar mistök geti ekki átt sér
stað.
Líta í eigin barm
Staðreyndin er kannski sú að flest hver eigum við
einhverja sök á máli og mörg vorum við búin að
missa samband við jörð. Ein lítil staðreynd er sú að
Benedikt Gísli Guðmundsson
framkvæmdastjóri.
Krossfesting, steinakast
og galdrabrennur
Útrásarmenn hafa verið og
munu verða þjóð sem eru Ís-
lendingum nauðsynlegir hér
eftir sem hingað til. Að stimpla
þá alla sem glæpamenn og brenna án
dóms og laga segir okkur að mann-
skepnan hefur í reynd lítið breyst þegar
óttinn er annars vegar og ennþá er leitað
að galdramönnum til að brenna.’Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvandaþjóðarinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni. Skoðanir fólksins
ÞAÐ eru erfiðir tímar á Íslandi í dag. Margar fjölskyldur
eiga um sárt að binda vegna hækkunar á lánum og yfirvof-
andi atvinnuleysis annarrar eða beggja fyrirvinna heimilis-
ins. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að fólk reiðist og krefjist
þess að stjórnmálamenn axli ábyrgð. Raunar er það að
vissu leyti merkilegt að ekki skuli bera meira á þessari
kröfu en raun ber vitni því skoðanakannanir benda ekki til
þess að stjórnarflokkarnir séu á neinni leið með að missa
meirihlutastuðning sinn á meðal þjóðarinnar.
Það að jafnstór hluti þjóðarinnar og raun ber vitni setji enn traust sitt á
ríkisstjórnina leggur henni mikið á herðar. Þetta fólk og þjóðin öll hlýtur
að krefjast þess að stjórnin taki á málum af festu og ábyrgð. Því miður hef-
ur nokkuð skort á það fram að þessu. Viðbrögð ríkisstjórnarinnar hafa
verið fálmkennd og hægfara. Yfirlýsingar ráðamanna og bankastjóra
Seðlabankans hafa heldur ekki allar verið til þess fallnar að endurvekja
traust á íslenskum efnahag og fjármálakerfi. En þrátt fyrir þau mistök sem
hafa verið gerð fara ríkisstjórnarflokkarnir enn með lýðræðislegt umboð
til að stjórna landinu og gera verður kröfu til þess að þeir horfi til fram-
tíðar við lausnir vandamála dagsins í dag.
Nýtum náttúruna skynsamlega
Þrátt fyrir grafalvarlega stöðu mála vil ég leyfa mér að taka undir með
þeim sem hafa sagt að íslenska þjóðin sé langt því frá komin að fótum fram.
Við erum samkvæmt öllum mælikvörðum rík þjóð og fyrir okkur liggja
mörg tækifæri. Í fyrsta lagi eigum við mikið af náttúruauðlindum sem geta
skapað okkur mikil verðmæti. Rétt er að leggja mikla áherslu á áframhald-
andi skynsamlega og eðlilega nýtingu þessara auðlinda. Auðvitað verður
að fara að öllum þeim leikreglum sem settar hafa verið til að tryggja að
þessi nýting sé í eins góðri sátt við náttúruna og mögulegt er. Mikið af
þessum leikreglum er til komið vegna þess frumkvæðis sem framsókn-
armenn hafa tekið í umhverfismálum. Stofnun Umhverfisráðuneytisins var
að undirlagi Steingríms Hermannssonar þáverandi forsætisráðherra.
Framsóknarmenn hafa farið með þetta ráðuneyti fleiri ár en nokkur annar
stjórnmálaflokkur undanfarin ár og þar hafa mótast þær reglur sem fylgt
er í dag. Þrátt fyrir alvarlega stöðu í efnahagslífinu má ekki ganga svo
langt að kasta öllum málsmeðferðarreglum fyrir róða.
Mannauðurinn er okkar
dýrmætasta auðlind
Enn mikilvægari er svo sá mannauður sem hér er að finna. Öfugt við
náttúruauðlindirnar er raunveruleg hætta á því við núverandi aðstæður að
við missum þessa auðlind úr landi. Ef hinu hæfileikaríka og vel menntaða
fólki sem við eigum verða ekki sköpuð skilyrði til að lifa, starfa og sjá fjöl-
skyldu farborða, mun það leita á önnur mið.
Atgervisflótti úr landi er stærsta ógn sem þjóðin stendur frammi fyrir í
dag og það er stærsta áskorun stjórnvalda að koma í veg fyrir að hún verði
að sorglegum veruleika. Fólkið í landinu kallar eftir því að ríkisstjórnin
komi almenningi til hjálpar. Finna þarf leiðir til að létta byrðar skuldsettra
heimila sem bera nú skuldir frá tímum góðæris inn í erfiða tíma. Halda
þarf hjólum atvinnulífsins gangandi og leggja þarf sérstaka áherslu á
stuðning við sprotafyrirtæki og nýsköpun. Ljóst er að atvinnuleysi er fram-
undan, ekki síst hjá ungu fólki. Ég vil því skoða sérstaklega hvort lækka
eigi aldursviðmið við töku lífeyris og rýma þannig fyrir gagnvart yngra
fólki á vinnumarkaðnum. Það mætti hugsa sér að taka lífeyris hæfist við 65
ára aldur. Allt þetta þarf ríkið að gera og þetta mun kosta fé. En því fé
væri sannarlega vel varið. Unga fólkið og fjölskyldurnar í landinu eiga
skilið að ríkisstjórnin sýni dug og þor í að takast á við vandann. Ef ekki þá
hlýtur fylgi við stjórnarflokkana að fara minnkandi.
Stærsta áskorun stjórnvalda
Birkir Jón Jónsson alþingismaður.
Í GREIN á laugardaginn
reyndi ég að færa fyrir því rök
að það væri bæði skynsamt og
ærlegt af skilanefndum og
stjórnendum bankanna að
hafna öllum hugmyndum um að
forsvarsmenn gjaldþrota fyr-
irtækja fái að reka þau áfram.
Ég hefði átt að ganga lengra og segja sem er,
að það væri hreint og beint hættulegt. Auðveld-
asta leiðin til að sýna fram á þetta er að benda á
síðustu tólf mánuðina í lífi bankanna. Þar ríkti
svo heit þrá eftir því að allt yrði sem fyrr, að
forsvarsmenn bankanna gerðu svo til hvað sem
var til að svo mætti verða. Þegar enginn banki
vildi lengur lána þeim tóku þeir til við að safna
innlánum frekar en að horfast í augu við að við-
skiptamódel bankanna var brotið. Og þeir
teygðu sig jafnlangt til að framlengja líf fyr-
irtækjanna sem þeir höfðu skapað. Aftur leit-
uðu þeir í sparifé og létu peningamarkaðssjóði
bankanna kaupa bréf af fyrirtækjum sem voru
þá þegar óstarfhæf vegna skuldsetningar. Ef
forsvarsmenn bankanna hefðu játað sig sigraða
eða verið fjarlægðir fyrir ári síðan hefði ekki
aðeins mátt komast hjá harmi fólks, sem tapaði
peningum vegna vonlausra tilrauna, heldur
hefðu bankamennirnir sjálfir geta gengið hnar-
reistari frá borði. Í Ameríku er sagt að glæp-
urinn sjálfur valdi ekki mestum skaða heldur
tilraunin til að hylma yfir hann. Þegar menn
geta ekki horfst í augu við afleiðingar gerða
sinna víla þeir fátt fyrir sér til að hylma yfir
þær. Þannig var staðan í íslensku bönkunum.
Þótt menn hafi stofnað til ólukkulegustu lán-
veitinganna frá hausti 2006 fram á haust 2007
held ég að menn hafi teygt sig lengst, sveigt
reglurnar mest og líklega brotið mest af sér á
síðustu tólf mánuðum; tímabili þar sem bank-
arnir voru lifandi dánir og fyrirtækin héngu
upp á lyginni. Þegar við hlustum á viðtöl við
bankastjóra og formenn bankaráða er augljóst
að þeir eru enn staddir einhvers staðar óra-
langt í fortíðinni þegar íslenskir bankar áttu sér
enn viðreisnar von. Við vitum nú að þessir
menn voru árum saman í miðri skulda- og
eignabólu; hlutfallslega stærsta bóla mann-
kynssögunnar og sem mun verða hluti af náms-
efni viðskipta- og hagfræðinema næstu árþús-
undin. Samt segja þeir að aðeins hafi vantað
herslumuninn upp á að allt færi vel. Þeir eru
eins og síðasta fíflið sem keypti túlípana fyrir
andvirði húsalengju í Amsterdam árið 1636 og
sem hélt því fram að þetta hefði samt verið góð
fjárfesting, framtíðin myndi leiða það í ljós
þrátt fyrir tímabundna niðursveiflu. Síðan eru
liðin 372 ár og við erum enn að hlæja. Ef glæp-
urinn veldur ekki mestum skaða heldur yf-
irhylmingin. Má líklega að sama skapi segja að
bólan sé ekki mesti skaðvaldurinn heldur hrun-
ið í kjölfarið. Og það er einmitt margsannað. Og
ástæðan er einmitt sú sama. Gömlu stjórnend-
urnir stórauka skaðann með því beita plástrum
þar sem hefði þurft hníf. Við þekkjum þetta frá
síðasta ári bankanna. Það var tjaslað upp á
módelið í stað þess að skera það upp. Og við
sjáum þetta í aðgerðum stjórnvalda í dag. Þær
eru frekar tilraun til að bjarga andliti stjórn-
arherranna en stöðu þjóðarinnar. Ég ætla ekki
að eyða orðum á Davíð Oddsson. Nema þess-
um: Davíð Oddsson er sá eini sem hefur reynt
að gera áhlaup á banka á Íslandi. Tveimur ár-
um síðar gerðu Íslendingar hann að seðla-
bankastjóra. Aðeins tveimur dögum eftir yf-
irtökuna á Glitni ákváðu stjórnvöld að kaupa úr
Sjóði 9 ónýt skuldabréf fyrir 11 eða 20 millj-
arða. Fréttum ber ekki saman. Með þessu var
tilteknum hópi fólks, hluthöfum í þessum
skuldabréfasjóði, fært fé sem er líklega meira
en kostnaður ríkisins af aðgerðunum til stuðn-
ings fjölskyldum, sem kynntar voru á föstudag-
inn. Fyrsta aðgerð ríkisvaldsins eftir yfirtöku á
öllu bankakerfinu var að láta nýju bankana
kaupa enn meira af verðlitlum skuldabréfum
sjóða í vörslu bankanna; að þessu sinni fyrir 200
milljarða króna. Hvers vegna? Fyrst og fremst
til að tappa af reiðinni í samfélaginu. Við hrun
bankanna töldu eigendur hlutabréfa í pen-
ingamarkaðssjóðum sig eiga að njóta meiri
verndar en aðrir hlutabréfaeigendur. Ráð-
herrar sáu að grípa þyrfti til aðgerða strax,
annars syði upp úr í samfélaginu. Þeir höfðu tvo
kosti. Annars vegar að segja af sér svo þjóðin
gæfi nýjum mönnum tíma til að vinna málið af
kostgæfni. Hins vegar að kaupa peningamark-
aðsfólkið út úr mótmælunum. Og ráðherrarnir
keyptu sér aðeins lengra líf með 211 eða 220
milljörðum; hátt í hálf fjárlög. Af þessu sést að
það eru engin takmörk fyrir hversu kostn-
aðarsamt það er að láta skaðvaldana sjá um
uppbygginguna. Eldvarnareftirlitið þykist vera
brunaliðið þegar kviknar í, en nýtir sér síðan
upplausnina til að tæma úr gluggum raftækja-
verslananna. Það er því ekki aðeins ærlegt og
skynsamlegt að fjarlægja þá sem báru ábyrgð á
hruninu heldur er það mikilvægasti þáttur upp-
byggingarinnar. Íslendingar geta þakkað það
algjöru hruni fjármála- og atvinnulífs að þeir
geta á einu bretti skipt út ríkisstjórninni, yf-
irstjórn Seðlabanka, fjármálaeftirlits, við-
skiptabankanna og allra helstu fyrirtækja.
Vanalega myndi slíkt valda of miklum óróa. Í
dag kæmi hann ekki að sök.
Yfirhylmingin er dýrust
Gunnar Smári Egilsson
blaðamaður.