Morgunblaðið - 17.11.2008, Qupperneq 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2008
GÓÐAN daginn,
Ísland.
Það er erfitt að
vera vakin harka-
lega, án þess að vera
tilbúin til að takast á
við það sem dag-
urinn ber með sér.
Þannig líður okkur núna. Slæmu
fréttirnar berast eins og einhver fái
greitt fyrir að búa þær til.
Landið sem við erfum
Byrjum á að tala um hvernig
hlutirnir horfa við núna. Við heyr-
um um sífellt fleiri ógeðfelldar eða
einfaldlega heimskulegar ákvarð-
anir sem voru teknar í viðskiptalíf-
inu. Raddir sem áður píptu um að
styrkja opinbera geirann, Fjármála-
eftirlit og Samkeppniseftirlit, eru
orðnar að röddum skynseminnar
sem betur hefði mátt hlusta á fyrr.
Það gerir ábyrgð hinna svokölluðu
útrásarvíkinga ekki minni, eins og
Ungir jafnaðarmenn hafa bent á.
Orðspor Íslendinga er í svaðinu.
Það er engin þörf á að rekja bet-
ur ástandið á Íslandi í dag. Ég vil
tala um það sem hefur verið að og
hverju mér finnst við þurfa að
breyta í hugsunarhætti.
Það sem hefur vantað á Íslandi er
að hugsa til lengri tíma. Að skilja að
hagvöxtur þarf að vera hægur og
stöðugur því annars fylgja slæmir
vaxtarverkir og sveiflur. Skilja að
það er ekki hlutverk stjórnmálanna
að sjá fyrir reglulegum patentlausn-
um fyrir atvinnulífið heldur að búa
til jarðveginn sem atvinnuuppbygg-
ing sprettur úr með áherslu á
menntun, nýsköpun og sjálfbærni í
öllum skilningi þess orðs.
Hættum að tala um „sérstöðu Ís-
lands“ og ímynda okkur að allt önn-
ur lögmál gildi hjá okkur en annars
staðar. Hlustum á gagnrýni og met-
um hvort hún sé réttmæt en bregð-
umst ekki við með hroka. Almanna-
tengslavitleysunni nenni ég ekki
lengur. Það eru léleg almannatengsl
þegar upp kemst um síðir að gefnar
voru misvísandi upplýsingar.
Ofan á allt sem hefur gerst að
undanförnu hefur Ísland sýnt ræki-
lega fram á hversu ungt og vanþró-
að lýðræði er hér. Enginn segir af
sér eða viðurkennir einu sinni að
hafa gert mistök! Mun Sigríður
Ingibjörg Ingadóttir virkilega kom-
ast í sögubækurnar sem eina mann-
eskjan sem sá sóma sinn í að segja
af sér í mestu efnahagskreppu
seinni tíma á Íslandi?
Gildin sem við þurfum
Nú beinum við reiðinni í þann
farveg að byggja upp, lærum af
reynslunni og endurhugsum.
Þetta er svona einfalt: Við þurf-
um að halda á lofti gildum og
gagnsæi sem felast í alvöru lýðræði
og sem kunningjaspilling á Íslandi,
græðgi, hroki og vanvirðing fyrir
þekkingu hafa fengið að valta yfir.
Skiptum hrokanum út fyrir virð-
ingu. Stöndum saman um að jafna
kjör fólks og höfnum pólitík síð-
ustu ríkisstjórnar sem fól í sér að
sundra okkur með auknum ójöfn-
uði. Hættum bulli á borð við póli-
tískar skipanir í dómarastöður og
leggjum áherslu á hæfi fólks til
starfa frekar en tengslanetið. Við
þurfum meiri áherslu á og virðingu
fyrir sérþekkingu. Virðingu fyrir
og stuðning við hverja einustu
manneskju til að láta ljós sitt
skína.
Norræn velferðarsamfélög sem
ég og aðrir jafnaðarmenn í heim-
inum horfum til sem þeirra best
heppnuðu, voru einmitt byggð á
þess háttar gildum. Þau hafa alið
af sér mannvænlegri og þar með
öruggari, sterkari samfélög sem
standast áföll vel. Frjálshyggjuna
út, félagshyggjuna inn. Þannig
verður okkar samfélag sterkara.
Einn sterkan, takk
Nú þarf að skella í sig kaffi,
vakna almennilega og takast á við
verkefni dagsins. Eins og stendur
eru þau nær óbærilega erfið og það
fólk í ríkisstjórn sem ber þungann
ekki öfundsvert. Góðir hlutir hafa
vissulega verið gerðir til hjálpar
fólki sem lendir verst í kreppunni.
En það gerist ekki nógu mikið. Á
meðan sama ríkisstjórn starfar í
skugga óverjandi stöðu með Seðla-
bankann og bara einn maður á Ís-
landi hefur axlað ábyrgð, er maður
næstum ekki hissa yfir að mögu-
legir lánveitendur skuli hrista
hausinn og segja „Gangi ykkur vel,
elskurnar. Segið okkur fyrst hvað
þið ætlið að gera og komið svo aft-
ur.“
Að vakna almennilega núna strax
er að hreyfa sig í Evrópuátt. Að
ákveða samningsmarkmiðin, að
hefja aðildarviðræður við Evrópu-
sambandið og sýna heiminum að
við lifum ekki enn í þeirri sjálfs-
blekkingu að íslenska krónan eigi
von um lengri lífdaga. Þetta
strandar á Sjálfstæðisflokknum í
ríkisstjórn.
Að vakna almennilega núna strax
er að búa til faglegri Seðlabanka.
Það getur ekki beðið. Það getur
ekki beðið. Sjálf lét ég þau orð falla
fyrir margt löngu að Davíð Odds-
son þyrfti frá – hann væri eins og
gereyðingarvopn fyrir efnahags-
lífið. Þessi orð fóru því miður að-
eins of nálægt veruleikanum eins
og hann hefur þróast. Ég vil hins
vegar bæta því við núna að einn
maður getur ekki verið vanda-
málið. Það sem er vandamál er
meðvirkni. Til styttri tíma þarf að
skipta út bankastjórn Seðlabank-
ans til að reyna að öðlast þá trú
sem er löngu farin. Þetta strandar
á Sjálfstæðisflokknum í ríkisstjórn.
Að vakna almennilega núna
strax þýðir fyrir Samfylkinguna að
hafa hugrekki til að standa á sínu í
stjórnarsamstarfinu og fá það fram
sem er nauðsynlegt: Breytta
stefnu og endurritun stjórnarsátt-
málans.
UJ hefur kallað eftir kosningum
til Alþingis. Ég deili þeirri skoðun
með félagsmönnum að þolinmæði
flokksforystunnar okkar geti ekki
verið endalaus gagnvart samstarfs-
flokki sem neitar að horfast í augu
við raunveruleikann.
Anna Pála Sverrisdóttir,
formaður Ungra jafnaðarmanna.
Nú fær Ísland sér kaffi og vaknar almennilega Ég held að við séum ölloft þannig að við
þorum ekki að spyrja
spurninga af hættu við
að gera okkur að fíflum því við
höldum að við eigum að vita
svörin eða a.m.k. að allir hinir
viti svörin.’
KÆRU lesendur.
Á síðustu dögum og vikum hefur efnahagsástandið á
okkar fögru eyju Íslandi hríðversnað. Á nokkrum vikum
tókst bankakerfi sem skilaði tólffaldri landsframleiðslu að
hrynja niður í þrefalda, á nokkrum vikum tókst okkur að
lenda í milliríkjadeilu við þjóð sem við töldum til okkar
nánustu vinaþjóða, á nokkrum vikum hefur fólk misst
stóran hluta sparifjár síns, á nokkrum vikum hefur geng-
ismarkaðurinn hrunið og laun fólksins í landinu orðið að
nánast engu.
Hækkanir á fasteignalánum og gjöldum skila sér ekki vel til neins, ástand-
ið eins og það er í dag er langt frá því að vera ásættanlegt. Verst þykir mér
þó að á þessum nokkru vikum höfum við frekar en að finna ásættanlegar
lausnir á vandanum, eytt tímanum í að reyna að finna blóraböggla. Tækifær-
issinnar hafa raðast upp í skúmaskotum og gargað það var ekki ég það var
hann. Sannleikurinn er sá að við erum öll ábyrg og í stað þess að nota þann
litla tíma sem við höfum til að bjarga því sem bjargað verður eyðum við hon-
um í að finna blóraböggla, benda hver á annan og bíða þess að riddari á
bláum hesti með gulan stjörnugeislabaug yfir höfði (ESB) komi til að bjarga
okkur. Það er kominn tími til að við áttum okkur á því að þó svo að ESB hafi
líklega verið ágætis tillaga fyrir suma fyrir ári er ástandið gjörbreytt síðan
þá og í raun er þetta versti tíminn fyrir slíka umræðu.
En í raun langar mig með bréfi þessu að benda á nokkrar tillögur sem ég
bið ykkur um að taka til skoðunar.
Stýrivaxtahækkunin frá 12 upp í 18% hjálpar ekki til. Þó að gömul húsráð
úr IMF-bókinni gætu styrkt krónuna til skamms tíma eru allar líkur á að það
reynist hræðilega til langs tíma eins og dæmi frá Suður-Kóreu og fleiri ríkj-
um sýna. Ástandið er einfaldlega þannig að of mörg fyrirtæki og þar af leið-
andi fjölskyldur eru í landinu sem engan veginn standa undir því auka-
greiðsluálagi sem þeim er boðið upp á með þessari aðgerð. Skilyrði fyrir
IMF-láni til Íslands eiga EKKI að vera meðhöndluð sem trúnaðarmál gagn-
vart fjölmiðlum og þinginu, við búum í lýðræði þar sem almenningur hefur
kröfu á að vita hvað er að gerast, þingmenn vinna fyrir okkur, ekki öfugt.
Seðlabankinn á nú þar sem bankarnir eru komnir aftur í ríkiseigu að opna
neyðarlánalínur sem bankar geta nýtt til þess að lána fyrirtækjum í rekstr-
arerfiðleikum til langs tíma í þeim tilgangi að minnka líkur á uppsögnum og
hræðilegum afleiðingum þeirra.
Setja á bráðabirgðalög um Ríkissjónvarp -útvarp (RÚV) um að þeir minnki
stöðu sína eða þá hverfi algjörlega út af auglýsingamarkaði tímabundið í
þeim tilgangi að reyna að skapa aftur heilbrigt samkeppnisumhverfi á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði. Meðan auglýsingar eru í lágmarki getur það ekki
talist annaðen fulleðlileg krafa.
Efla á Nýsköpunarsjóð og auðvelda skilyrði fyrir lánveitingum úr sjóðnum
svo að sprotafyrirtæki neyðist ekki til að selja áralanga þróunarvinnu og
hugvit úr landi á brunaútsölu. Ekki er nóg að bjóða fólki með myntkörfulán á
íbúðum upp á frystingar, sama reglan verður að gilda einnig um verð-
tryggðu lánin.
Móttaka bresks hers til Íslands eftir framkomu forsætisráðherra þeirra
Gordons Brown yrði niðurlæging fyrir íslensku þjóðina og ríkið og myndi
helst minna á stuttmynd úr Monty Python-þáttunum bresku frekar en ásætt-
anlega stjórnsýslu.
Endurskoða á laun ríkisstarfsmanna, með því hugtaki á ég við starfsmenn
við opinbera stjórnsýslu, bankastjóra og ráðherra með hagsmunasjónarmið í
huga. Umsvif ríkisins hafa farið minnkandi og þar hlýtur að vera svigrúm
fyrir sparnaði líkt og annars staðar í þjóðfélaginu, íslenska ríkið verður að
sýna fordæmi.
Ég lít á þetta sem nokkra af þeim möguleikum sem við höfum í stöðunni
þótt eflaust séu margir aðrir.
Það síðasta sem við hins vegar getum gert er að gefast upp. Nú verðum við
að standa saman sem þjóð og sýna samstöðu í verki, við erum Íslendingar og
við höfum harkað ýmislegt af okkur í fortíðinni og eru þetta ekki fyrstu og
ekki síðustu erfiðleikarnir sem koma til með að hrjá okkur.
Mig langar að enda þetta bréf á að biðja fólk um að eyða ekki tímanum í að
eltast við sökudólga heldur að standa saman í að reyna að laga þá kreppu
sem við göngum í gegnum.
Bréf til Íslendinga
Rúnar Freyr Þorsteinsson,
vörubílstjóri.
INGIBJÖRG og Geir ætluðu að
leysa eftirlaunaósómann í sum-
arfríinu.
Það fór eins og í den, þegar maður
ætlaði lesa franska stíla í jóla- eða
páskafríinu. Ég hef aldrei skilið af
hverju ekki er hægt að taka af skarið
með ósómann. Það var hægt að setja
hann á í einum grænum með sam-
þykki allra flokka. Síðan hefur mikið
vatn runnið til sjávar og miklir skattpeningar farið í
ósómann. Staðan í dag er þannig að allir flokkar eru
sammála um að eftirlaunaósóminn sé ósómi, sem beri að
taka af og það strax. Samt gerist ekkert. Borið er við að
einhverjir hinir vilji ekki taka hann af og að hefð sé kom-
in á ósómann. Á meðan líður tíminn og fleiri og fleiri
bætast í hópinn og njóta ósómans í skjóli einhverrar
hefðar.
Hvílíkt rugl. Sé einhver vilji hjá stjórnvöldum að taka
ósómann af, þá er hægt að taka af skarið og afgreiða
málið einhvern daginn fyrir hádegi. Þeir sem telja á sér
brotið geta sótt málið fyrir dómstólum og verður skömm
þeirra mikil. Svo er annað mál. Hvernig er hægt að bera
virðingu fyrir lögum yfirleitt, þegar viss lög eru þver-
brotin?
Það sem ég á við eru áfengisauglýsingarnar. Hvernig
dettur nokkrum manni í hug að það sé verið að auglýsa
Egils pilsner í sjónvarpinu þar sem fólk hópast að bala
fullum af klaka og öli? Svo sá ég um daginn sendibíl
skreyttan í bak og fyrir með Smirnoff-flöskum. Hér er
líka auðvelt að taka af skarið.
Það eru tveir möguleikar: 1) Banna allar auglýsingar á
drykkjum sem innhalda einhvern vott af alkóhóli. 2)
Leyfa áfengisauglýsingar.
Annars eru þessi mál smámál í samanburði við það
mál sem þolir enga bið og hefði átt að taka af skarið með
í byrjun kreppunnar.
Lækka stýrivexti í 3% og taka af verðtryggingu. Ég
var erlendis þegar fréttin kom á CNN um að á Íslandi
hefðu stýrivextir hækkað í 18%. Fréttamennirnir áttu
ekki orð til að lýsa undrun sinni og gátu þess að á sama
tíma hefðu stýrivextir í USA lækkað í 1% til að örva at-
vinnulífið. Svo kom skýringin, að á Íslandi væri svo mikil
verðbólga að nauðsynlegt væri að hækka vextina til að
ná henni niður. Takist að ná verðbólgunni niður með
þessari aðferð (svokölluðum ruðningsáhrifum) verður
fórnarkostnaðurinn gjaldþrota þjóð fyrir EBS að hirða
hræið af. Er það kannski það sem Samfylkingin vill?
Staðan núna er þannig að margir eldriborgarar hafa
tapað ævisparnaðinum og aðrir yngri sjá ekki fram á að
geta staðið í skilum með afborganir af íbúðum sínum. Á
sama tíma missa fleiri og fleiri fyrirvinnur vinnuna, ým-
ist vegna þess að vinnuveitandi er gjaldþrota eða að hag-
ræða verður í nauðvörn til þess að fara ekki strax á haus-
inn. Helst hefur verið nefnt til bjargar að ríkið yfirtaki
íbúðirnar og leigi fyrri eigendum. Þannig bætist íbúðar-
íkisrekstur við rekstur ríkisbanka. Ekki veit ég hvort
ríkið ætlar líka að yfirtaka atvinnurekstur eða bara að
láta hann deyja drottni sínum, hvort sem er iðnrekstur
eða landbúnaður. Sú braut sem alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn (GAGA) hefur teymt stjórnvöld á – án þess að
nokkuð hafi komið á móti – er í stuttu máli eitt allsherjar
svarthol, sem gleypir allt sé haldið áfram á þeirri braut.
Nú spyr ég ykkur, Ingibjörg og Geir, hvort er betra:
1) að allt fari á hausinn og í ríkisrekstur eða 2) að lækka
stýrivexti í 3% og taka af verðtryggingu? Ég efast ekki
um að svarið er 1), þó svo að GAGA neitaði okkur um lán-
ið, sem við höfum hvort eð er ekki fengið og vitum ekki
með hvaða skilyrðum. Komi það þá nokkurn tímann.
Sé ESB svo skammsýnt að setja verndartolla á fisk-
inn, sem þeir fá ekki annars staðar en frá okkur, þá er
það allt í lagi. Við getum selt allan okkar fisk og sett tolla
á þeirra vörur. Jafnt bíla sem nauðsynjavörur. Allar
vörur sem fást frá ESB-löndum getum við fengið á betra
verði frá öðrum löndum og þannig stuðlað að betri við-
skiptajöfnuði. Gert fríverslunarsamninga við sem flest
lönd.
Fríverslunarsamningur við Kína stendur e.t.v. enn til
boða. Nú er rétti tíminn til að sýna þjóðinni og GAGA að
þingið er ekki jafn máttlaust og sagt hefur verið.
Að taka af skarið
Sigurður Oddsson verkfræðingur
SONUR minn sagði eitt sinn við
mig að stærðfræðikennarinn hans
yrði að átta sig á því að hann yrði að
útskýra fyrir bekknum hvernig ætti
að reikna dæmin eins og þau væru 5
ára en ekki 15 ára, þ.e. klippa út í
pappa og mata þau með teskeið.
Þegar ég spurði hann en af hverju
biður þú kennarann ekki að útskýra
þetta betur fyrir þér þá fannst hon-
um það svo hallærislegt. Hann væri þá kannski að
spyrja einhverra spurninga sem svörin lægju svo beint
við að hann myndi gera sig að fífli; væri að spyrja að
einhverju sem væri augljóst.
Ég held að við séum öll oft þannig að við þorum ekki
að spyrja spurninga af hættu við að gera okkur að fífl-
um því við höldum að við eigum að vita svörin eða
a.m.k. að allir hinir viti svörin. Síðan komumst við að
því að það var bara ekki þannig, það voru ekki bara við
sem þorðum ekki að spyrja heldur líka allir hinir. Ég
held að síðustu árin hafi margir velt því fyrir sér
hvernig „auðmennirnir“ og „bankamennirnir“ gátu
verið svona klárir og búið til endalausa peninga. En
það voru voða fáir sem þorðu að spyrja.
Síðustu daga hef ég verið að velta fyrir mér nokkr-
um spurningum sem ég bara veit ekki svörin við. Því
hef ég ákveðið að útbúa lista og setja inn á hann allar
þær spurningar sem mig vantar svör við. Listinn á eftir
að lengjast töluvert á næstunni.
Spurningar:
1. Hverjar eru eignir ríkisbankanna nákvæmlega?
2. Hverjar eru skuldir ríkisbankanna nákvæmlega?
3. Hvað þarf ríkið að taka hátt lán og í hvað eiga þeir
peningar að fara nákvæmlega?
4. Hvernig á að borga lánin til baka sem ríkið ætlar að
taka og á hvað löngum tíma?
5. Hvers vegna er ríkið að borga laun yfir 1.000.000 á
mánuði?
6. Hvaða áhrif hefur það að skipta yfir í evru?
7. Hvaða áhrif hefur það að halda krónunni?
8. Er hægt að taka upp evru einhliða?
Til ráðamanna: Svör óskast
Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir
héraðsdómslögmaður