Morgunblaðið - 24.11.2008, Blaðsíða 12

12 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
Eftir Ágúst Inga Jónsson
aij@mbl.is
FJÖLBREYTTUR gróður með
fuglalífi þar sem áður var gróður-
vana sandur. Þessi draumur land-
græðslumanna
hefur sannarlega
ræst á Skógeyj-
arsvæðinu í
Hornafirði. Á
tveimur áratug-
um hafa nær
fimm þúsund
hektarar gróð-
urs komið í stað-
inn fyrir svartan
sandinn. Og
Landgræðslan vill halda áfram á
þessari braut.
Landgræðsla ríkisins var um
síðustu áramót flutt yfir í um-
hverfisráðuneytið og í stefnu
stofnunarinnar frá því í ársbyrjun
er m.a. lögð áhersla á auðlindir,
arfleifð og lífsgæði. „Þar er sú
stefna sett fram að við viljum end-
urheimta glatað votlendi,“ segir
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri.
„Við viljum vinna að þessu
markmiði fyrst og fremst með því
að græða upp sanda þar sem
grunnvatnsstaðan er samt sem áð-
ur það há að gróðurframvindan
geti þróast yfir í votlendisgróður.
Frábært dæmi um þetta er á Skóg-
eyjarsvæðinu í Hornafirði þar sem
gróðurinn er óðum að breytast í
votlendisgróður.
Þar var í upphafi sáð grasteg-
undum og borinn mikill áburður á
til þessa að hefta sandfok. Nú ræð-
ur gróðurinn ríkjum og fjölbreyti-
leiki tegunda er talsverður. Auk
þessa höfum við bundið mikið af
kolefni bæði í jarðvegi og gróðri
með þessari landgræðslu,“ segir
Sveinn.
Víða verkefni meðfram
suðurströndinni
Auk Skógeyjarsvæðisins er stórt
verkefni í gangi á Landeyjasandi
og segir Sveinn að framhald verk-
efna gæti verið víða meðfram suð-
urströndinni og t.d. í Vestur-
Skaftafellssýslu sé ærið verk að
vinna.Víða þar sem grafið er í
þessi sandsvæði er komið niður á
mýrartorf sem sýnir að þessi svæði
voru mýrlendi áður en þau fóru
undir sand.
Á fagmáladögum Landgræðsl-
unnar í liðinni viku var lögð
áhersla á vatn og land og þá sér-
staklega á endurheimt votlendis.
Starfsfólk tók þátt í að móta að-
komu stofnunarinnar og samstilla
viðhorfin. Margir sérfræðingar
tóku þátt í fagmáladögunum og
var fjallað jöfnum höndum um
rannsóknir, lög og tilskipanir.
Landgræðslan hefur verið ráð-
gefandi fyrir opinberar stofnanir
eins og Vegagerðina. Þar á bæ er
það nú orðin viðtekin venja að þar
sem lagðir eru nýir vegir yfir mýr-
ar vill Vegagerðin endurheimta
votlendi á einhverjum öðrum stað.
Landgræðslan er þá kölluð til ráð-
gjafar og segir Sveinn að vilji sé
til að auka þennan þátt í starfsem-
inni.
Sveinn segir að Landgræðslan
sé í nánu samstarfi við systurstofn-
anir í umhverfisráðuneytinu og við
nýlega stofnað Votlendissetur, sem
er rannsóknasetur við Landbún-
aðarháskólann á Hvanneyri.
Sveinn segist sannfærður um að-
vatnið sé ein af okkar verðmæt-
ustu auðlindum. Víða um heim sé
barist um vatn og vatnsréttindi og
sú barátta muni aukast með hlýn-
andi veðri og vatnsskorti víða um
heim. Því sé brýnt fyrir okkur að
huga vel að þessari mikilvægu
auðlind.
Ljósmynd/Magnús Reynir Jónasson
Skógey Þetta svæði var svartur sandur áður en aðgerðir Landgræðslunnar hófust fyrir um 20 árum. Nú eru þarna um fimm þúsund hektarar af fjölbreyttum gróðri og talsvert fuglalíf.
Ljósmynd /Elín Heiða Valsdóttir
Verk að vinna Gróðureyðing út frá Skaftá í Eldhrauni. Landgræðslan hefur
nýlokið úttekt á landbroti, uppblæstri og gróðureyðingu á Skaftárafrétti.
MEÐAL lögbundinna verkefna Landgræðslunnar
eru varnir gegn landbroti af völdum fallvatna. Í ár
verður varið um 76 milljónum króna til þessa verk-
efnis, en Sveinn Runólfsson, landgræðslustjóri, telur
að gera mætti átak í þessu
umhverfisvæna verkefni og efla um leið atvinnu í
byggðum landsins á erfiðum tímum.
„Landgræðslan hefur komið því á framfæri við
ráðherra og ráðuneyti að ef stjórnvöld ætla að setja
fjármuni í að skapa og auka atvinnu út um landið þá
sé þarna kjörið verkefni. Ýmsir smærri verktakar
geta lagt hönd á plóginn við að lagfæra landbrot
þar sem ár hafa verið að eyða landi og slíkt væri
virkilega mikilvægt í byggðum landsins,“ segir
Sveinn.
Land brýtur við flestar stærri árnar
Landbrotsverkefni Landgræðslunnar hafa verið
unnin í nánu samstarfi við Vegagerðina, sem hefur
verið virk í gróðurbótum. Við byggingu samgöngu-
mannvirkja hefði ám oft verið beint undir brýr,
stundum hefðu ár verið sameinaðar til að lækka
kostnað við mannvirki og lagt hefði verið í fram-
kvæmdir til að verja vegi fyrir ágangi vatna.
„Það er alveg ljóst að margar fyrri aðgerðir við
ár og vötn hafa valdið því að nú er að brjóta land á
nýjum stöðum. Ég get nefnt sem dæmi land við
Hörgá í Hörgárdal og á Suðurlandi má nefna ár
undir Eyjafjöllum. Við flestar stærri árnar brýtur
eitthvert land og það er því af nógu að taka við að
berjast gegn landbroti,“ segir Sveinn.
Náttúrulegir ferlar og hamfarir
Í öðrum tilvikum sé ekki um manngerðar fram-
kvæmdir að ræða heldur eðlilega náttúrulega ferla,
t.d. þar sem jökulár séu að velta sér í farvegi og
breyta sér. Loks sé við náttúruöflin að etja eins og
Skaftárhlaup annað hvert ár að meðaltali.
Landgræðslan hefur nýlokið úttekt á landbroti,
uppblæstri og gróðureyðingu á Skaftárafrétti og í
Eldhrauni fyrir umhverfisráðuneytið. Hlaupvatnið
flytur með sér óhemju magn af jökulleir og sandi
inn á gróið land. Farvegir þéttast af jökulleirnum
og Skaftárhlaupin fara síðan yfir æ stærri svæði í
hvert skipti, þó breytilegt eftir staðháttum.
„Þetta eru náttúrulegar hamfarir, sem við ráðum
ekki við að stöðva, en við gætum dregið úr áhrifum
þeirra,“ segir Sveinn Runólfsson.
Aukin atvinna gegn landbroti
Landgræðslan hefur vaxandi
áhyggjur af óþarfa girðingum víðs
vegar á landinu. Þessar girðingar
eru margar frá gamalli tíð og á
vegum fjölmargra aðila svo sem
ríkisstofnana, sveitarfélaga og
landeigenda.
Land er enn að eyðast alltof
víða en í hlýnandi veðurfari er land
þó að gróa sérstaklega á láglendi
og sauðfé hefur fækkað mikið og
þar af leiðandi eru margar girð-
ingar orðnar óþarfar. Einnig hefur
mikill árangur náðst í baráttunni
við sauðfjársjúkdóma og ekki
lengur þörf á öllum þeim sauð-
fjárveikivarnargirðingum sem enn
standa.
Það eru einnig margir aðrir að-
ilar sem eiga mikið af girðingum
sem þjóna ekki lengur uppruna-
legum tilgangi sínum.
Landgræðslustjóri áætlar að
girðingar sem mættu og ættu að
hverfa gætu verið um 1.500 kíló-
metrar, eða sem nemur girðingu
meðfram öllum hringveginum öðr-
um megin.
Til skaða og skapraunar
„Þessar girðingar eru til skaða og
skapraunar,“ segir Sveinn Runólfs-
son. „Þær eru hættulegar fyrir fé
og hamla för gangandi fólks. Síð-
ast en ekki síst þá er mjög um-
hverfisvænt að losna við þessar
girðingar.
Landgræðslan hefur ekki fjármagn
til að ráðast í niðurrif á þessum
girðingum, en ef ríkisstjórnin vill
og spár rætast um aukið atvinnu-
leysi þá er þetta mannfrekt verk-
efni og ekki mjög fjárfrekt,“ segir
Sveinn.
Óþarfa girðingar meðfram hringveginum
Sandurinn vék fyrir þús-
undum hektara gróðurs
Sveinn
Runólfsson
Landgræðslan leggur áherslu á endurheimt votlendis og uppgræðslu sanda með háa grunnvatnsstöðu