Morgunblaðið - 24.11.2008, Qupperneq 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
Einn fylgifiskur aðildar
er að öll sett lög
frá ESB yrðu stjórn-
skipulega bindandi
á Íslandi hvort sem Alþingi
lögfestir þau eður ei. Það er
gríðarlegt afsal fullveldis og sjálfs-
ákvörðunarréttar sem
krefst stjórnarskrárbreytingar.’MIKIL aukning í atvinnu-leysi er eitt af því versta semgæti komið fyrir Íslendinga íkjölfar þeirrar kreppu sem núer að byrja. Slíkt mun leiða tilfjöldagjaldþrota einstaklinga ogenn fleiri fyrirtækja og þannighugsanlega valda enn dýprikreppu. Erlendis hefur það sýnt
sig að atvinnuleysi sem kemur í
kreppu minnkar hægt og því ætti nú að leggja
áherslu á að halda atvinnustiginu. Hugmyndir
eins og að starfsfólk sé sett í hlutastarf í stað þess
að því sé fækkað og frumkvæði aðila vinnumark-
aðarins gefur til kynna að forsendur séu fyrir
nýrri þjóðarsátt.
Ný þjóðarsátt er ekki nóg
Slík sátt mun þó ekki duga í þetta skiptið vegna
mikillar skuldsetningar heimila og fyrirtækja. Al-
mennt eru íslensk fyrirtæki í tvenns konar vanda-
málum. Erlendu lánin hafa hækkað umtalsvert
vegna hruns krónunnar og erlendir birgjar eru
farnir að krefjast staðgreiðslu í viðskiptum vegna
vantrausts á íslensku efnahagsumhverfi. Fyr-
irtækin þurfa því aðgang að fjármagni. Annars er
hætta á vöruskorti á Íslandi og miklum vandræð-
um, óháð skynsamlegum samningum milli aðila
vinnumarkaðarins.
Aðgangur banka að fjármagni
er nauðsyn …
Fyrirtæki og heimili eru því upp á bankana
komin um fyrirgreiðslu og fjármagn. Með því að
frysta greiðslur, fella niður lán eða auka lánalínur
minnkar hins vegar sjóðsstreymi sem bankarnir
hafa milli handanna. Bankar hafa einnig skuldir
sem þeir þurfa að greiða af og þeir geta því ein-
ungis boðið slíka þjónustu ef þeir hafa laust fé og
geta aflað lánsfjár frá öðrum löndum. Það er því
ljóst að mikilvægur þáttur í því að koma í veg fyrir
varanlegt atvinnuleysi á Íslandi er að koma strax á
góðu samstarfi við bæði núverandi kröfuhafa sem
og framtíðarlánveitendur bankanna.
… og því verða samskipti
við kröfuhafa að vera jákvæð
Aðgerðir undanfarinna vikna hafa skaðað mjög
tiltrú erlendra lánveitenda á Íslandi. Yfirtaka rík-
isins á bönkunum hefur leitt til þess að Ísland er
nú á toppi lista yfir þau lönd þar sem áhættusam-
ast er að fjárfesta og erlendir birgjar taka jafnvel
ekki mark á bankaábyrgðum frá Íslandi. Í sam-
tölum við erlenda kröfuhafa á síðustu vikum hef ég
fundið fyrir miklum skilningi á stöðu okkar. Þess-
um aðilum finnst hins vegar erfitt að skilja hvernig
staðið hefur verið að málum í framhaldi af yfirtöku
bankanna. Svo virðist sem erlendu kröfuhafarnir
hafi varla fengið nokkrar upplýsingar um hvað
hafi verið gert í bönkunum, hvers vegna og hvern-
ig staðan er. Þeir lesa um það í blöðunum eins og
hver annar hvaða eignir hafa verið seldar og hafa
ekkert um það að segja hvort eða á hvaða verði
þær voru seldar. Þeir hafa setið fjölda funda með
fjölmörgum aðilum en litlar upplýsingar fengið. Þó
eru kröfuhafarnir hinir raunverulegu eigendur
þess sem eftir er af bönkunum.
Þetta er nokkuð sem verður að bæta úr strax.
Það verður að koma á góðu samstarfi við erlenda
kröfuhafa því þeir eru mikilvægur hlekkur í að
varðveita eignir bankanna og milda áhrif krepp-
unnar og koma í veg fyrir að varanlegt atvinnu-
leysi byggist upp hérlendis vegna skorts á fjár-
magni. Allir þeir sem eru í beinum samskiptum
eða hafa áhrif á samskipti við erlenda banka verða
að hafa þetta í huga í allri ákvörðunartöku.
Sameiginlegir hagsmunir allra
að bjarga Íslandi
Náist að koma samskiptum við erlenda kröfu-
hafa í jákvæðan farveg opnast margir möguleikar.
Þar eru nefnilega sameiginlegir hagsmunir til stað-
ar. Þeir íslensku bankar sem eftir eru, sveitarfélög
og ýmis fyrirtæki skulda þessum sömu kröfuhöfum
pening og ef allt fer á versta veg hérlendis þýðir
það einfaldlega aukið tap fyrir kröfuhafana. Það
hafa því allir hag af því að byggja upp sterkt at-
vinnulíf hérlendis. Kreppan á Íslandi verður þá
minni með færri gjaldþrotum fyrirtækja og minni
hættu á varanlegu atvinnuleysi. Þar með batnar
staða fyrirtækja og kröfuhafarnir fá meira upp í
skuldir.
Stefnt verði að alþjóðasátt
Stefna þarf að heildarsátt um uppbyggingu Ís-
lands með aðild erlendu kröfuhafanna og viðræður
um slíka sátt þurfa að hefjast sem allra fyrst. Slík
sátt myndi koma í veg fyrir kollsteypu íslensks
efnahagslífs, auka trúverðugleika íslenska ríkisins
og flýta fyrir jafnvægi í gengismálum. Það ætti að
bjóða möguleikann á því að bankarnir yrðu samein-
aðir aftur, þ.e. að íslenski hlutinn yrði sameinaður
aftur inn í erlenda hlutann. Kröfuhafarnir yrðu
þannig eigendur bankanna og yrðu enn samtvinn-
aðri hag Íslendinga auk þess að íslenska ríkið þyrfti
ekki að leggja fram eigið fé í nýja bankann. Slík að-
gerð myndi hugsanlega styrkja íslensku krónuna
og setja þrýsting á Breta og Hollendinga um að
semja einnig. Séu menn tilbúnir til sátta opnast
nefnilega ótal möguleikar.
Það sem við þurfum núna er alþjóðasátt um upp-
byggingu Íslands.
Alþjóðasátt um uppbyggingu Íslands
Davíð Blöndal framkvæmda-
stjóri (dblondal@hotmail.com)
ÁGÆTU þing-
menn.
Ég verð að
birta ykkur
þetta erindi, því
það er nokkuð
sem verður að
heyrast í um-
ræðunni um
ESB. Fréttaveit-
ur heimsins spá að Þýskaland
sem er fjórða stærsta hagkerfi
heims sé að fara í mestu kreppu
síðan 1949. Útflutningur þeirra
hefur verið gríðarlega verðmæt-
ur í formi glæsivarnings eins og
lúxusbíla. Bílaiðnaðurinn stefnir í
þrot víðast hvar, og bílakreppan í
USA mun hafa gríðarleg áhrif í
Þýskalandi. Enginn markaður er
fyrir glæsivarning neins staðar í
heiminum. Bretar eru á leiðinni í
sams konar mál, enda báðar þjóð-
irnar í tæknilegri kreppu. Með
fyrirsjáanlegri neikvæðri al-
heimsverðbólgu og verðrýrnun
mun evran og pundið hríðfalla,
einnig gagnvart krónu. Þjóð-
verjar munu aldrei sætta sig við
að bera gjaldþrota ESB-þjóðir á
örmum sínum þegar þeir eru
sjálfir að falla í valinn. Nú liggja
Danir í því í orðsins fyllstu merk-
ingu enda segja ráðamenn að
Danmörk sé í jafn vondum málum
og Íslendingar. ESB er að falla!
og við eigum ekki að binda okkar
vonir við þetta.
Það er álkreppa skollin á og
framtíð þess iðnaðar í mikilli
óvissu hér á landi. Orkumark-
aðurinn er í óvissu líka, þar sem
alheimskreppa kallar á síminnk-
andi orkunotkun.
Menn hætta að kaupa bíla og
glæsivarning, en hætta aldrei að
kaupa fisk. Þeir sem halda að við
getum bankað upp á hjá gjald-
þrota stofnun eins og ESB með
þorsk undir einni hendi og ál
undir hinni, eru veruleikafirrtir.
Sjávarútvegurinn mun á ný
bjarga þjóðinni því það verður
alltaf markaður fyrir fiskinn þó
flestur annar iðnaður bregðist.
Við löbbum ekki inn í ESB með
brækurnar niður um okkur til
þess eins að sjá að Þjóðverjar og
Bretar eru sjálfir með þær niður
um sig, en þá gæti komið í ljós,
eftir allt saman, að við Íslend-
ingar eru betur vaxnir en þeir í
öllum grundvallaratriðum.
Þetta verður að heyrast og um-
ræðan um ESB má ekki eingöngu
snúast um þá íslensku von að allt
fari hér á fullt eftir nokkur ár í
útrás sprotafyrirtækja; það er
tímaskekkja og óraunhæft – og
hættulegt íslenskum hagsmunum.
Við megum ekki semja um Ice-
save strax, heldur bíða þangað til
ESB-löndin lenda sjálf í greiðslu-
þroti, því það er á næsta leiti. Þá
verður samanburðurinn við Ís-
land merkilegur og skrýtinn og
kaldhæðinn.
Ég spái að ESB verði óstarfhæf
stofnun eftir nokkra mánuði, því
þegar kreppir svo að eins og Wall
Street Journal og Financial Tim-
es tala um á heimasíðum sínum,
beita allir kröftum sínum að því
að verja eigin hagsmuni og loka
á regluverkið eins og við reynd-
um að gera. Evrópska regluverk-
ið er ónýtt! Hér er þolinmæðin
dyggð.
Gunnar Kristinn Þórðarson,
guðfræðingur.
Opið bréf til
þingmanna
FRAM að þessu hef ég talið að þessi skrípaleikur væri
farsi til að fagna afmæli Steins Steinars. Mér fannst aug-
ljóst að kreppan væri tilbúin að liðka fyrir skilningi og
samhug við ritverk alþýðuskáldsins. Þetta er nú orðin ansi
löng afmælisveisla og ekki minnist ég þess að Steinn hafi
eitthvað talað um reiða erlenda sparifjáreigendur og
gjaldeyrislán. Því sé ég nú að þetta er ekkert spaug.
Vandamálin virðast vera nokkur. Það helsta hlýtur að
vera lánaþurrð og kröfur sem eru við að setja alþýðuna
alla á hausinn á einu bretti. Næst myndi ég setja gjaldeyr-
isvandann; það er mjög erfitt að vera eyland án viðskipta við útlönd. Þar á
eftir kemur atvinnuleysi; allir sem hafa séð slíkt í einhverjum mæli segja það
á við náttúruhamfarir. Þá kemur eignarýrnun, þjónustuskerðing ríkis og
sveita, aukin skattbyrði og landflótti ungs fólks ekki að gagni.
Öll þessi sjáanlegu vandamál framtíðar eiga eiginlega tvær orsakir; mis-
rétti og aðgerðaleysi að hálfu stjórnvalda. Það er ekki réttlátt að bankamenn
fái svona ögurvöld yfir lífi þjóðar án þess að vera kjörnir. Reyndar væri það
heldur ekki viðeigandi með kjöri. Það er einfaldlega ekki réttlátt að skatt-
peningar ætlaðir til sameiginlegra gæða samfélags fari í að þrífa upp ósóma
sem menn mynduðu alfarið með dómgreindarleysi. Skattpeningar eru sam-
eign ætluð í það sem öllum er sameiginlegt: götur, skóla, spítala, bókasöfn
o.fl. Fólk greiðir ekki þessa fjármuni til að menn geti farið og klúðrað málum
í Monopoly-leik við stóru strákana í útlöndum. Á þessu sést að bréfaviðskipti
og fagurgali nýfrjálshyggjunnar er kominn frá fólki sem ræðst alltaf á garð-
inn þar sem hann er lægstur. Eignamyndun alfarið á pappír er eins og heila-
dauður prófdómari, stígur ekki í vitið og gagnast engum.
Aðgerðaleysið er líka yfirþyrmandi. Hrun efnahagsins er staðreynd og all-
ir sem skópu þessa helstefnu sitja límdir í sætin. Þeir fást ekki til að gera
neitt gagnvart lánardrottnum, eða að leysa til sín eignir þeirra sem aug-
ljóslega ábyrgir eru, eða gefa frá sér skýra stefnuyfirlýsingu, eða útskýra af-
leiðingar, eða viðurkenna mistök og svo mætti lengi telja áfram. Þeir tala
bara um viðræður og lausn á næsta leiti og aldrei gerist neitt nema að hvert
spillingarmálið rekur annað. Fólk bendir bara hvað á annað og flokkshollusta
skiptir meiru en lýðveldið.
Talað er um kosningar eins og það sé einhver lausn. Að sama lið fari bara í
stólaleik er ótækt. Það þarf að breyta stjórnkerfinu öllu, það dugir ekki að
einhverjir örfáir sem litla ábyrgð hafa verði blórabögglar með starfsloka-
samning. Flokkakerfið hefur brugðist. Flokkarnir eru óstarfhæfir vegna
hagsmunaárekstra, þeir þvælast frekar fyrir. Aldrei fékk ég að vita að sjálf-
ræði þjóðarinnar væri í höndum einkarekinna fjárglæfrastofnana. Hvernig
þessi mál leysast nú er alfarið undir útlendingum komið. Við höfum ekkert
sjálfræði, flokkarnir gátu ekki varið það.
Svo er bent á útlendinga og talað um ólögmætar aðgerðir og þvinganir. Við
virðumst ótrúlega hissa á að afleiðingar séu af því þegar peningar eru ryk-
sugaðir af Evrópubúum og hverfa sem dögg fyrir sólu. Þegar ég les um
þvinganir erlendra stjórnvalda fyllist ég öfund til þegna þeirra; það virðist
enginn reyna að passa mig og mína nema ég og mínir.
Það sem eftir stendur er að stjórnmálamenn brutu lýðræðið með því að
láta ókjörna menn fá of mikil völd. Það voru ekki stjórnvöld sem skemmdu
gjaldmiðilinn, lánshæfismatið, nýsköpun og orðstírinn, en það var þeirra að
verjast. Þau áttu að fylgjast með og skilja og hafa taum á. Þau áttu að vernda
mig og aðra sem búa ekki í Kauphöllinni, eða hafa tíma til að kynna sér ritúöl
í hofi Mammons, fyrir óstöðugleika og áhættu. Fyrir það fá þau kaup, svo við
hin getum sinnt okkar daglega amstri. Þau áttu ekki að mismuna ríkisborg-
urum með því að leggja milliríkjaumsýslu og mannorð í hendurnar á örfáum
illa kunnandi mönnum.
Allir sem hafa haft afskipti fyrir hið opinbera af sölu bankanna og við-
skiptalífi í kjölfarið eiga áfellisdóm skilið. Það er ekkert flókið að þetta fólk
hafði tækifæri til að vara þjóðina við, leggja fram fumvörp, breyta ramm-
anum og beisla þessa vá sem að okkur steðjaði, en gerði ekki neitt. Hvað
varðar flokksræði, auðmenn, einkaþotur, sendiráð, aðstoðarmenn, risnu,
greiningardeildir og ofurlaun ætla ég bara að minna á að allt fer sem farið
getur og flest er einskis vert.
Flokkar og furðuverk
Hjörleifur Skorri Þormóðsson,
nemi við HÍ.
ÓTTI er óvinur. Hann lýsir sér í bjargarleysi, órök-
hyggju, skammsýni, trúgirni og örvæntingu. Ótta-
sleginn maður er tilbúinn að gera nánast hvað sem er
til að komast út úr þeim aðstæðum sem hann er í.
Hann er líklegur til að taka vanhugsaða ákvörðun í
von um björgun.
Íslendingar eru óttaslegnir. Umtalsvert atvinnu-
leysi er fyrirsjáanlegt og þeir sem ekki missa vinnuna
missa spón úr aski sínum. Vaxtastig er kæfandi bæði
fyrir fjölskyldur og fyrirtæki. Kaupmáttur rýrnar
með vaxandi verðbólgu og gjaldeyri skortir. Þessi ótti á rétt á sér.
Hvað er til ráða? Sumir telja rétt að bregða búi og ráðast í vist hjá
Evrópusambandinu.
Í þessari umræðu verð ég helst vör við myntrökin; krónan er ónýt og
því skuli taka upp evru. Gallinn er sá að Ísland uppfyllir ekki Maast-
richt-skilyrðin sem eru forsenda upptöku. Lönd sem uppfylla þau hafa
stöðugan gjaldmiðil og þurfa ekki á öðrum að halda. Uppfylling skil-
yrðanna er lofsvert markmið, óháð evru og við ættum að stefna að því
fullum fetum. Ef og þá þegar Ísland uppfyllir þau skilyrði, yrði evru-
upptaka ástæðulaus.
Einn fylgifiskur aðildar er að öll sett lög frá ESB yrðu stjórn-
skipulega bindandi á Íslandi hvort sem Alþingi lögfestir þau eður ei.
Það er gríðarlegt afsal fullveldis og sjálfsákvörðunarréttar sem krefst
stjórnarskrárbreytingar.
Annar er upptaka tollastefnu ESB gagnvart ríkjum utan þess. Þéttir
tollamúrar útiloka verslun við þróunarlönd. Ísland á að versla við allar
þjóðir í stað þess að niðurgreiða vörur sem framleiddar eru á meg-
inlandi Evrópu þar sem ekki eru skilyrði til ræktunar eða framleiðslu.
Rúm 50% af útgjöldum ESB fara í niðurgreiðslu landbúnaðar með ein-
hverjum hætti.
Okkar helsta hagsmunamál er sjávarútvegurinn. Sagt hefur verið að
við fengjum undanþágu og héldum auðlindum okkar óskiptum. Það má
vera, í bili. Ef afli evrópskra sjómanna brestur hversu langur tími líður
áður en undanþágan heyrir sögunni til?
Áður var þörf en nú er nauðsyn að hafa sveigjanlegt hagkerfi og
sjálfstæða efnahagsstjórn. Einmitt nú þurfum við að geta brugðist
hratt og örugglega við sveiflum á gengi, atvinnustigi og verðbólgu.
Með evru yrði efnahagsstjórnin staðsett í Brussel þar sem ekkert tillit
væri tekið til Íslands ef aðstæður þar væru aðrar. Við megum ekki við
meira íþyngjandi reglugerðum til að ná okkur upp úr kreppunni,
sveigjanleiki er nauðsynlegur.
Í því samhengi má minnast á goðsögnina um „evrópsku hagsveifl-
una“ að hún sé eins alls staðar í Evrópu. Hagsveiflur eru ólíkar milli
landa og innan landanna. Á Íslandi er gangur sveiflna ólíkur eftir
landshlutum, jafnvel atvinnugreinum.Fyrst 300.000 manna myntsvæði
sveiflast ekki eins, hví ætti 300 milljóna manna myntsvæði að gera
það?
Margir hugleiða landflótta vegna efnahagsástandsins. Ef burðugt
ungt fólk flýr land unnvörpum á Ísland ekki framtíð fyrir sér. Lyk-
ilatriði er að koma í veg fyrir fjármagnsflótta og spekileka. Því verður
að taka á strax og ESB- aðild er ekki lausnin.
Þróun verður bara ef hún er nauðsynleg. Meðan allt leikur í lyndi er
engin ástæða til annars en fylgja straumnum. Þegar straumurinn hætt-
ir eða snýst við verður að róa. Við megum ekki óttast ástandið heldur
taka á því og jafnvel fagna því, því það er á tímum sem þessum sem við
þróumst. Látum ekki ótta knýja okkur til að gera eitthvað eft-
irsjáanlegt. Við höfum ekkert að óttast nema óttann sjálfan.
Í hlekkjum óttans
Brynja Björg Halldórsdóttir,
formaður Ungra vinstri grænna á höfuðborgarsvæðinu
og í stjórn Heimssýnar.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111