Morgunblaðið - 24.11.2008, Blaðsíða 31

Menning 31FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
FRÉTTASKÝRING
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
Í SEPTEMBER 2007 var Sam-
keppniseftirlitinu tilkynnt um vænt-
anlegan samruna JPV útgáfu, Máls
og menningar - Heimskringlu og
Vegamóta, en bæði Mál og menning -
Heimskringla og Vegamót voru í
eigu Máls og menningar útgáfufélags
og höfðu Vegamót keypt allan
bókalager og útgáfurétt af Eddu út-
gáfu.
Að mati Samkeppniseftirlitsins
myndi þessi samruni hafa í för með
sér að sameinað fyrirtæki, sem fékk
heitið Forlagið, myndi ráða yfir um
60% markaðshlutdeild og því setti
stofnunin skilmála fyrir sameining-
unni. Í úrskurði stofnunarinnar sem
birtur var á vef Samkeppniseftirlits-
ins 5. febrúar sl. er skýrt frá því að
Forlagið hafi gengist undir sátt sem
fæli í sér tuttugu og eitt tölusett skil-
yrði, m.a. „að Forlagið láti frá sér til-
tekin útgáfuréttindi, þ.e. réttindi til
að gefa út tilteknar bækur og ritsöfn,
ásamt birgðum af þessum bókum og
ritsöfnum, í því skyni að draga úr
markaðsstyrk samrunaaðila gagn-
vart keppinautum“ eins og segir í
álitinu.
Tvö sölutímabil
Ekki var getið um það í sáttinni
um hvaða verk væri að ræða og ekki
heldur um tímamörk á sölunni önnur
en þau að sölunni væri skipt í tvö
tímabil þar sem Forlagið hefði fyrra
tímabilið til að selja vöruna, en ef það
gengi ekki myndi Samkeppniseftir-
litið skipa söluaðila sem myndi ann-
ast sölu á verkunum á síðara tíma-
bilinu.
Ekki kemur fram í úrskurðinum
hvaða verk Forlagið ætti að selja frá
sér og hver tímabilin eru. Ekki hefur
heldur tekist að afla upplýsinga um
tímamörk, en 17. maí kom í ljós
hvaða verk var um að ræða því þá
auglýsti Forlagið til sölu allan lager
og útgáfugögn eftirtalinna verka:
Ritverka Halldórs Laxness, Ensk-
íslenskrar orðabókar, Íslenskrar
orðabókar, Íslendingasagna og
Sturlungu, Sögu Reykjavíkur og Ís-
lenskra samtíðarmanna.
Kostnaðurinn vex í augum
Samkvæmt heimildum frá bókaút-
gefendum hafði öllum félögum í
Félagi íslenskra bókaútgefenda þá
borist bréf frá Forlaginu þar sem
þeim var tilkynnt að þessi verk væru
til sölu. Undirtektir voru að sögn
dræmar, mönnum óx í augum kostn-
aður vegna ritanna, enda ljóst að
verðmæti verkanna hlypi á hundr-
uðum milljóna króna.
Í júlí síðastliðnum rann svo út út-
gáfusamningur erfingja Halldórs
Laxness við Forlagið, en samkvæmt
sáttinni var Forlagið skuldbundið til
að gera hvorki nýjan útgáfusamning
um verk Halldórs, né að endurnýja
þágildandi útgáfusamning.
Erfingjarnir vilja Forlagið
Að því er kom fram í samtali við
Guðnýju Halldórsdóttur í maí vildu
erfingjarnir að Forlagið sæi um út-
gáfuna áfram enda þurfi stöndugt
fyrirtæki til að annast hana í ljósi
þess að vilji handhafa höfundarrétt-
arins er að allar bækur Halldórs séu
fáanlegar á markaði. Einnig hafi
Forlagið séð um samskipti vegna út-
gáfu á verkum Halldórs erlendis,
kynnt Laxness um leið og aðra höf-
unda, sent eintök til erlendra útgef-
enda og svo mætti lengi telja, en
starfandi er í Danmörku umboðs-
maður fyrir verk Halldórs ytra.
Erfingjar Halldórs Laxness eru í
þeirri óvenjulegu stöðu að geta ekki
samið um útgáfuréttinn við það fyr-
irtæki sem þeim þykir hagfelldast að
semja við og í raun komnir í þá stöðu
að ekki virðist neitt útgáfufyrirtæki
íslenskt nema Forlagið geta tekið að
sér útgáfuna með þeim skilmálum
sem erfingjarnir telja sýna höfund-
arverki nóbelsskáldsins sóma.
Beðið til 2010?
Eins og áður er getið eru tíma-
mörk á sölunni ekki gefin upp, en
ekki er ólíklegt að þau hafi verið ár
og renni því út í byrjun febrúar næst-
komandi. Ef svo er má telja líklegt að
seinna sölutímabil sé jafn langt, þ.e.
ár, og í ljósi þess að ekki er líklegra
að sala takist í núverandi árferði þó
að umsjónarmaður skrifi félögum í
Félagi íslenskra bókaútgefenda og
auglýsi í dagblöðum, má gera því
skóna að í febrúar 2010 verði sama
upp á teningnum, þ.e. enginn með út-
gáfusamning á verkum Halldórs
Laxness hér á landi. (Þeir sem telja
að sölumaður Samkeppniseftirlitsins
eigi auðveldara með að selja lager og
útgáfugögn Halldórs Laxness líti til
þess að erfingjarnir eiga útgáfurétt-
inn og ekki víst að þeir vilji semja við
þann sem er Samkeppniseftirlitinu
þóknanlegur).
Í ljósi þess að líklegt er að skortur
verði á einhverjum titlum í upphafi
næsta árs er nokkuð ljós að enn meiri
skortur verði á bókum eftir Halldór
Laxness næsta haust, hvað þá í febr-
úar 2010 þegar líkur benda til að
seinna söluskeiði ljúki.
Viðamesta verkefnið
Í febrúar sl. var skýrt frá því að ís-
lenskar bókmenntir verði í aðal-
hlutverki á bókastefnunni í Frank-
furt árið 2011, en sýningin í
Frankfurt er stærsta bókakaup-
stefna heims. Af því tilefni sagði Þor-
gerður Katrín Gunnarsdóttir að
þetta yrði „viðamesta verkefnið sem
við höfum ráðist í“, en Ísland er fyrst
Norðurlandaþjóða til þess að hljóta
þennan heiður.
Ríkisstjórnin tilkynnti að 300 millj-
ónum yrði varið til verkefnisins, með-
al annars til að kosta þýðingar á ís-
lenskum bókmenntum, en að sögn
Þorgerðar Katrínar felst tækifæri
okkar í því „að við munum kynna
okkar bókmenntaarf enn frekar, en
ekki síður að koma á framfæri nú-
tímabókmenntum“. Í því ljósi verður
að telja bagalegt að á fyrri hluta árs
2010 verði hugsanlega ekkert ís-
lenskt útgáfufyrirtæki með útgáfu-
réttinn að verkum Halldórs Laxness
og spurning hversu stór hlutur verka
hans verður í þeirri kynningu á ís-
lenskum bókmenntaarfi sem Þor-
gerður Katrín nefnir.
Haustið 2010 alltof seint
Að sögn þeirra sem gerst þekkja
verður allt of seint að ætla að blása til
einhverrar herferðar með verk Hall-
dórs Laxness haustið 2010 eða vorið
2011; útgefendur ytra séu nú þegar
að ganga frá öllum samningum varð-
andi útgáfumál í tengslum við bóka-
stefnuna 2011.
Viðmælendur mínir í útgáfuheim-
inum sögðu allir ólíklegt að nokkurt
fyrirtæki annað en Forlagið fengist
til að taka á sig þá skuldbindingu að
hafa í útgáfu öll verk Halldórs, ekki
síst í ljósi þess að ýmist þyrfti við-
komandi að kaupa af Forlaginu alla
vinnslu við bækurnar, setningu og
umbrot sem til er, eða kosta miklu til
að vinna allt að nýju. Þeir töldu ekki
heldur líklegt að erlendur útgefandi
myndi vilja taka slíkt að sér, enda
hefðu erlend fyrirtæki þreifað fyrir
sér á íslenskum markaði nokkrum
sinnum í gegnum árin en aldrei þótt
það fýsilegt að gefa út hérlendis.
Hentugt til enskunáms?
Einn orðaði það svo að það eina
sem erfingjar Halldórs Laxness
stæðu frammi fyrir væri að falla frá
þeim kröfum sem þeir hafa sett um
að allar bækur hans séu jafnan til eða
sætta sig við það að hann verði ekki
gefinn út hér á landi næstu árin að
minnsta kosti. Ég hef heimildir fyrir
því að erfingjarnir hafi sent erindi til
Samkeppniseftirlitsins um að fallið
verði frá ákvæðum sáttarinnar hvað
varðar verk Halldórs, en ekki er ljóst
hvort svar hefur borist við því erindi.
Eins og getið er má telja víst að
fljótlega fari að bera á skorti á helstu
verkum Halldórs Laxness til skóla-
brúks og sumir halda því fram að svo
geti farið að íslenskukennarar verði
að velja sér aðra íslenska höfunda til
að nota í kennslu. Í ljósi þess að verk
Halldórs Laxness eru gefin út á
ensku sem aldrei fyrr má kannski
færa lestur á þeim inn í enskunám.
Erfingjar Laxness í erfiðri stöðu
Sú staða er komin upp
að enginn íslenskur út-
gefandi er með útgáfu-
rétt að verkum Hall-
dórs Laxness og gæti
svo farið að sum verka
hans yrðu illfáanleg.
Ekki er líklegt að nið-
urstaða komist í málið
fyrr en 2010.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Halldór Laxness Erfingjar hans geta ekki samið um útgáfuréttinn við það fyrirtæki sem þeir kjósa.
ÞAÐ lá við að maður segði gleðileg
jól við næsta mann á tónleikum Sin-
fóníunnar á fimmtudagskvöldið. Tón-
leikarnir voru að þessu sinni haldnir í
Langholtskirkju, ekki Háskólabíói,
og á dagskránni var eingöngu bar-
okkmúsík eftir Händel, Bach og fé-
laga. Þannig músík er í senn hátíðleg
og þrungin gleði, einmitt eins og
manni á að líða á jólunum. Enda
tengja margir barokktónlist við jólin
og er undirritaður í þeim hópi.
Tónleikarnir hófust á Vatnasvítu
nr. 2 eftir Händel. Þrátt fyrir ögn
ónákvæman trompet- og hornablást-
ur í upphafi lék hljómsveitin prýði-
lega. Sessunaut mínum þótti málm-
blásaragengið reyndar heldur hvellt
í ríkulegri endurómun kirkjunnar, en
ég tel að misvægið á milli ólíkra
hljóðfærahópa hafi ekki komið að
sök. Hinir skæru lúðrahljómar eiga
að vera áberandi, þeir skapa tign-
arlega stemningu, ekki síst í byrjun
tónleika. Í það heila var útkoman
skemmtileg undir líflegri stjórn
Nicholas Kraemers.
Svipaða sögu er að segja um
frammistöðu hljómsveitarinnar í öðr-
um verkum á dagskránni. Að vísu
var Kanón og gíga eftir Pachelbel,
þar sem þrír strengjaleikarar
spiluðu hraðan keðjusöng við fylgi-
rödd sellós og sembals, dálítið óstöð-
ug, jafnvel stressuð, en flest annað
kom ágætlega út. Munaði þar mikið
um skæran og fallegan söng Dom-
inique Labelle, en hún söng ein-
staklega glæsilega. Söngur hennar
var blæbrigðaríkur, hástemmdur og
tilfinningaþrunginn, án þess að eðl-
islægri nákvæmni barokktónlist-
arinnar væri fórnað. Hér var jafn-
vægið á milli tækni og tjáningar svo
gott sem fullkomið.
Óneitanlega leið manni vel eftir
tónleikana. Á þeim válegu tímum
sem nú ríkja er slík upplifun dýr-
mæt.
Morgunblaðið/Valdís Thor
Góð Gagnrýnandi var hrifinn af söng Dominique Labelle. Á myndinni er
Labella á æfingu með hljómsveitinni í Langholtskirkju fyrir tónleikana.
Ljós í myrkrinu
Jónas Sen
TÓNLIST
Langholtskirkja
Sinfóníuhljómsveit Íslands lék tónlist eft-
ir Händel, Purcell, Pachelbel og Bach.
Einsöngvari: Dominique Labelle. Stjórn-
andi: Nicholas Kraemer. Fimmtudagur
20. nóvember.
Sinfóníutónleikar bbbbn