Morgunblaðið - 24.11.2008, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
Ífréttaskýr-inguAgnesar
Bragadóttur í
Morgunblaðinu í
gær var opnaður
örlítill gluggi inn
í hið hrunda fjár-
málalíf á Íslandi gærdags-
ins. Þar var fjallað um það
hvernig eigendur Glitnis,
eins af stærstu bönkum
landsins, notuðu fé bankans,
sem var almenningshluta-
félag í eigu tuga þúsunda
hluthafa, til að hækka geng-
ið í FL Group, öðru almenn-
ingshlutafélagi og einum af
eigendum bankans.
Félag, sem enginn veit
hver á eða hver ræður fyrir í
raun, fékk tæpa 20 milljarða
króna að láni hjá Glitni til að
fjármagna kaup í FL Group.
Viðbrögð þeirra, sem í
hlut áttu í þessum viðskipt-
um, hafa verið hörð eftir að
fréttaskýringin birtist. Jón
Ásgeir Jóhannesson, sem
kemur nokkuð við sögu í
greininni, sagði m.a. í sjón-
varpsviðtali í gærkvöldi að
rannsaka yrði hvernig gögn,
sem bankaleynd hvíldi á,
hefðu komizt í hendur
Morgunblaðsins.
Af þessu tilefni er rétt að
árétta, að umfjöllun Morg-
unblaðsins um þessi mál
beinist ekki að neinum ein-
staklingi eða fyrirtæki öðr-
um fremur. Blaðinu hefur
borizt fjöldi ábendinga um
meinta óeðlilega viðskipta-
hætti í bankakerfinu. Mörg-
um, sem störfuðu í því kerfi,
er ofboðið og margir eru
þeirrar skoðunar að ástæða
sé til að almenningur fái að
vita af því, sem aflaga fór.
Morgunblaðið mun halda
áfram að fylgja þessum
ábendingum eftir af beztu
getu. Þeim á vafalaust eftir
að fjölga á næstu dögum og
vikum.
Það er tilgangslaust að
ætla að hræða fólk frá því að
koma á framfæri upplýsing-
um um óeðlilega viðskipta-
hætti í bönkunum.
Minna má á að fyrir Al-
þingi liggur frumvarp dóms-
málaráðherra um stofnun
embættis sérstaks saksókn-
ara til að rannsaka banka-
hrunið. Þar er kveðið á um
sérstaka vernd uppljóstr-
ara.
Björn Bjarnason dóms-
málaráðherra sagði er hann
mælti fyrir frumvarpinu:
„Ég tel ekki ásættanlegt að
þau mál, sem upp
koma vegna
bankakrepp-
unnar, sem fjár-
málaeftirlitið
rannsakar og
lýkur innan
sinna vébanda,
séu sveipuð leyndarhjúp.
Þau mál verða að vera á
borðinu rétt eins og refsi-
mál, verði um þau að ræða.
Almenningur á kröfu á að
vita ef lög voru brotin í að-
draganda hrunsins eða í
kjölfar þess. Hugtök eins og
þagnarskylda og banka-
leynd eiga að heyra sögunni
til þegar jafn mikilvægir
hagsmunir eru í húfi og nú
er.“
Ennfremur liggur fyrir
dómur Hæstaréttar í máli,
sem höfðað var á sínum
tíma gegn Agnesi Braga-
dóttur eftir að hún skrifaði
greinaflokk í Morgunblaðið
fyrir rúmum áratug um
endalok Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga og
aðkomu Landsbankans að
því máli. Þá komst Hæsti-
réttur annars vegar að
þeirri niðurstöðu að blaða-
maðurinn þyrfti ekki að
gefa upp heimildarmenn
sína í bankanum. Hins veg-
ar taldi rétturinn að um-
fjöllunin hefði átt erindi við
almenning, hvað sem allri
bankaleynd leið.
Niðurstaða Hæstaréttar
var þannig að Sambandið
hefði verið eitt umsvifa-
mesta fyrirtæki landsins og
málefni þess varðað fjöl-
marga aðila. Opinber um-
ræða um málefni þess og
skuldaskil gæti því haft al-
mennt gildi, sem og umræða
um hag og starfsaðferðir
lánastofnana í landinu.
Það sama á auðvitað við
nú, um bankana og fyrir-
tæki og fyrirtækjasam-
steypur sem þeim tengjast.
Almenningur á skýlausan
rétt á að fá að vita hvað
gerðist í aðdraganda fjár-
málahrunsins. Þar verður
ekki hægt að bera við neinni
bankaleynd.
Fjölmiðlar geta að sjálf-
sögðu ekki tekið að sér að
rannsaka þessi mál með
jafnýtarlegum hætti og
yfirvöld munu gera. En með
umfjöllun um það, sem úr-
skeiðis fór í bönkunum,
veita fjölmiðlar rannsak-
endunum ákveðið aðhald.
Og á tímum sem þessum er
allt aðhald nauðsynlegt.
Almenningur á
skýlausan rétt á að
fá að vita hvað gerð-
ist í aðdraganda
fjármálahrunsins.}
Bankaleynd og
almannahagur
Þ
ÓTT fjármálahrunið undanfarið sé
aðallega svartnætti er þó stöku
ljósglæta í myrkrinu. Ein af þeim
er að fram á sjónarsviðið hefur
stokkið urmull sprenglærðra hag-
fræðinga. Einhverjir höfðu reyndar áður látið
ljós sitt skína, á aðra hafði heyrst minnst, en
svo eru enn aðrir sem hafa sprottið fram án
þess að fólk hafi græna glóru um hvaðan þeir
komu eða hvar þeir hafa alið manninn.
Það er auðvitað nokkuð traustvekjandi að
búa í svona litlu og fámennu landi með svona
marga sprenglærða hagfræðinga, en sá er
galli á gjöf Njarðar að þeir hafa næstum því
jafnmargar og mismunandi skoðanir og þeir
eru margir. Það er því ekki hlaupið að því
fyrir ráðamenn þjóðarinnar að vita hvað er
rétt og hvað er röng hagfræði þegar þeir
hlusta á aðskiljanlegar ráðleggingar sérfræð-
inganna á þessum óvissutímum.
Sem leiðir hugann að John Maynard Keynes, breska
ofurhagfræðingnum og einhverjum helsta hugsuði síð-
ustu aldar. Landi hans, ofurforsætisráðherra Breta á
síðustu öld, Winston Churchill, sagði nefnilega ein-
hverju sinni: „Þegar ég tala við tvo hagfræðinga fæ ég
tvær mismunandi skoðanir en ef annar þeirra er John
Maynard Keynes fæ ég þrjár mismunandi skoðanir.“
Kannski vantar okkur svona hagfræðing í dag –
mann sem hefur tvær mismunandi skoðanir á hverju
máli.
Keynes og gullkorn hans rifjuðust líka
upp við vangaveltur Davíðs Oddssonar
seðlabankastjóra í frægri varnarræðu hans í
fyrri viku, þar sem hann furðaði sig á því að
einn maður skyldi komast upp með að
skulda viðskiptabönkunum þremur um eða
yfir eitt þúsund milljarða króna eða hærri
fjárhæð en allt eigið fé gömlu bankanna
samanlagt. „Hvernig í ósköpunum gat þetta
gerst? Hvaða heljartök hafði viðkomandi á
bönkunum og öllu kerfinu?“ spurði seðla-
bankastjóri.
John Maynard Keynes átti svar við þess-
ari spurningu svo sem frægt er:
„If you owe your bank a hundred pounds,
you have a problem. If you owe it a million,
it has.“ Sem sagt: Skuldi maður banka sín-
um 100 pund á maður í vanda. Skuldi maður
bankanum sínum milljón á bankinn í vanda.
Upphæðirnar sem nefndar eru verður auðvitað að
setja í nútímalegt samhengi – 100 pundin eru orðin að
milljarði og milljónin að þúsund milljörðum. Og ekki fer
milli mála að hér er vandinn bankanna.
Keynes sagði margt annað gáfulegt sem gott er að
hafa í huga nú þegar affarasælast er að lifa fyrir líðandi
stund og láta ekki áhyggjur af framtíðinni buga sig.
„Langtímasýn er viðsjárverður vegvísir þegar kemur
að málum líðandi stundar,“ sagði hann og bætti við: „Til
lengri tíma litið ertu hvort sem er dauður.“
bvs@mbl.is
Eftir Björn
Vigni
Sigurpálsson
Pistill
Með Keynes að leiðarljósi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Þ
eir sem eru andvígir aðild
Íslands að Evrópusam-
bandinu hafa margoft
sagt að Íslendingar geti
ekki komið á hnjánum til
að sækja um aðild að ESB og eiga við
að ekki eigi að sækja um aðild í efna-
hagslægð því þá sé samningsstaða
þjóðarinnar verri en ella. Þessir
sömu andstæðingar hafa reyndar
ekki heldur talið ástæðu fyrir Íslend-
inga til að sækja um aðild þegar staða
efnahagsmála hefur verið góð þannig
að sterk eða veik staða þjóðarbúsins
hefur augljóslega ekki úrslitaáhrif.
En hvaða máli skiptir afleit staða
efnahagsmála fyrir hugsanlegar að-
ildarviðræður við ESB? Skiptir hún
einhverju máli yfirleitt?
Baldur Þórhallsson, prófessor í
stjórnmálafræði sem um árabil hefur
rannsakað stöðu smáríkja innan
ESB, telur að hrun bankanna og
slæmt efnahagsástand skipti máli en
leiði þó alls ekki til veikari samnings-
stöðu. Þvert á móti, samningsstaðan
hafi jafnvel styrkst. Hann setur þó
fyrirvara um áhrif Icesave-deilunnar
svokölluðu.
„Nú þegar samningar hafa náðst
við Hollendinga og Breta um Ice-
save-reikningana, og að því gefnu að
þær deilur sem hafa verið á milli
þjóðanna um þá reikninga hafi ekki
valdið varanlegu tjóni á samskiptum
Íslands við ríki Evrópusambandsins,
þá tel ég að við séum jafnvel í betri
samningsstöðu en fyrir bankahrun-
ið,“ sagði Baldur í samtali við Morg-
unblaðið.
Fall bankakerfisins geri það að
verkum að sjávarútvegurinn verði á
ný langmikilvægasti atvinnuvegur
þjóðarinnar og verði það í nokkurn
tíma enn. Það gefi Íslendingum kost
á að tefla með enn skýrari hætti fram
kröfu um varanlegar undanþágur frá
fiskveiðistefnu ESB, telji menn þörf
á því, eða krefjast þess að á Íslands-
miðum gildi sérstakt fiskveiðistjórn-
unarkerfi.
Í ljósi efnahagslegra aðstæðna
mætti einnig ætla að Ísland ætti auð-
veldara með að ná hagstæðum samn-
ingi í landbúnaðarmálum, t.d. með
því að landbúnaðarhéruð nytu sér-
stakra byggðastyrkja. Fyrir þessu
væru mýmörg fordæmi. „Það má eig-
inlega segja að nú sé lag. Ef við hefð-
um verið að semja við ESB fyrir einu
ári hefði krafa sambandsins um
greiðslu í sjóði þess orðið miklu meiri
en hún yrði í dag.“
Hvað varðar upptöku evru sagði
Baldur að Ísland yrði að uppfylla öll
sömu skilyrði og önnur ríki. Það
væru draumórar að halda annað.
Sjávarútvegurinn mikilvægari
Sigurður Kári Kristjánsson, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins og stjórn-
armaður í Heimssýn, hreyfingu sjálf-
stæðissinna í Evrópumálum, bendir á
að fall bankanna leiði til þess að sjáv-
arútvegurinn hafi nú mun meira vægi
í þjóðarbúskapnum en áður. Þar af
leiðandi hlytu Íslendingar, kæmi til
aðildarviðræðna, að gera enn ríkari
kröfur en áður til að fá varanlega
undanþágu frá sjávarútvegsstefnu
ESB en áður. Slík undanþága væri
nauðsynleg.
Aðspurður hvort staða Íslands
væri sterkari eða veikari en áður,
sagði hann erfitt að segja til um það.
En miðað við það sem hefði gengið á í
Icesave-deilunni, þegar aðildarríki
ESB snerust öndverð gegn Íslend-
ingum, væri a.m.k. ekki hægt að úti-
loka að samningaviðræður yrðu Ís-
lendingum erfiðari.
Batnaði staðan þegar
bankarnir hrundu?
Morgunblaðið/RAX
ESB eða ekki? Ef Ísland sækir um aðild að ESB er aðeins eitt algjörlega
öruggt: Það verða haldnir ótal margir samningafundir.
Baldur Þórhallsson, prófessor í
stjórnmálafræði, segir að ríki
hafi yfirleitt sótt um aðild að
Evrópusambandinu þegar þau
hafa átt í efnahagslegum erf-
iðleikum.
Svíþjóð og Finnland hafi
t.a.m. gengið í ESB þegar þau
stóðu fyrir frammi fyrir mestu
kreppu frá lokum síðari heims-
styrjaldar, ríkin í A-Evrópu hafi
staðið mjög halloka þegar þau
sóttu um aðild og raunar megi
segja hið sama um Bretland og
Írland sem höfðu ekki náð sama
efnahagslega árangri utan ESB
eins og þau töldu að þau gætu
náð innan þess.
Hann telur þess vegna ekki
hættu á að ESB nýti sér erfiða
stöðu Íslands. „Það held ég að
hafi ekki verið reynsla ríkja af
aðildarviðræðum við Evrópu-
sambandið,“ sagði hann.
Íslendingum hefði iðulega
gengið mjög vel í samninga-
viðræðum, bæði um aðild að
EFTA og Evrópska efnahags-
svæðinu. Í báðum tilfellum
hefðu ESB sóst eftir fiskveiði-
heimildum en uppskeran orðið
rýr.
Önnur inn í kreppu
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/