Morgunblaðið - 24.11.2008, Blaðsíða 23

Umræðan 23
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
STJÓRNARSKRÁ lýðveldisins
gerir ráð fyrir þrískiptingu ríkisvalds-
ins í framkvæmdavald, löggjafarvald
og dómsvald. Framkvæmdavaldið er í
höndum ríkisstjórnar og forseta, lög-
gjafarvald er í höndum alþingismanna
og forseta og dómsvald í höndum dóm-
ara.
En hvað felst í þessari þrískiptingu.
Einn megintilgangur með þrískipting-
unni er að enginn einn einstaklingur hafi ítök á tveimur
valdsviðum eða geti tekið sér alræðisvald. Samkvæmt því
mega starfandi dómarar ekki sitja á alþingi og einnig
mega þingmenn ekki sitja í ríkisstjórn. Ef þingmaður ætl-
ar sér að verða ráðherra þarf hann að segja af sér þing-
mennsku. Það hefur ekki gerst á Íslandi, þó það sé föst
regla t.d. í Bandaríkjunum. Þegar þessi mál hefur borið á
góma hefur viðkvæðið jafnan verið að Ísland sé svo lítið
land að það beri ekki (fjárhagslega) að ráða menn til að
gegna ráðherraembættunum. Fyrir bragðið höfum við á
þeim bráðum 65 árum frá stofnun lýðveldisins hér um bil
alltaf verið með ríkisstjórn sem hefur látið það verða sitt
fyrsta verk sem þingmenn, að brjóta stjórnarskrána. Ein-
ungis einu sinni hefur verið utanþingsstjórn og er það trú-
lega eina skiptið sem stjórnarskráin hefur ekki verið brot-
in. Það mætti þar af leiðandi draga þá ályktun að öll lög (ef
frá eru talin lög sett á tíma áðurnefndrar utanþings-
stjórnar) væru ólög þar sem þau voru samþykkt af mönn-
um sem höfðu tekið sér bæði löggjafarvald og fram-
kvæmdavald. Svo hafa dómsmálaráðherrar skipað
dómara Hæstaréttar og þar með fært sig yfir á þriðja
valdið og með því að láta vina-, flokks- og ættartengsl ráða
hverjir eru skipaðir þar hafa þeir gert Hæstarétt ómerk-
an. Svo er verið að tala um að það sé ekki spilling á Íslandi.
Spillingin þrífst óvíða eins vel og á Íslandi.
Forseti eða handhafar forsetavalds þurfa að undirrita
lög sem samþykkt hafa verið á Alþingi. Lögin öðlast gildi
þegar Alþingi hefur samþykkt þau og það þarf ekki að
undirrita þau strax. Það er ekkert sem kveður á um að for-
seti skuli undirrita lögin næsta vinnudag eftir samþykkt-
ina. Á síðustu árum hefur það æ oftar borið við að hand-
hafar hafa ritað undir lögin til að fá þau staðfest og þannig
komist framhjá því að forseti geti skotið lögum í dóm þjóð-
arinnar. Það er frægt að þegar fjölmiðlalögin voru til um-
ræðu á Alþingi þá lá mikið á að koma þeim í gegnum þing-
ið vegna þess að forsetinn átti að vera viðstaddur
brúðkaup í Danmörku á ákveðnum degi, en þegar hann
fór ekki þangað þá varð þeim ljóst að lögin yrðu ekki stað-
fest af hans hálfu. Þá fóru stjórnarliðar í fýlu og fóru að
rífast um túlkun á stjórnarskránni. Lögin voru svo dregin
til baka.
Staðan í dag
Nú er svo komið að ríkisstjórnin hefur orðið margsaga í
ýmsum málum. Einn ráðherra segir þetta, annar hitt. Hún
er því óstarfhæf og ekki á vetur setjandi. Íslendingar fá
ekki upplýsingar um hvað er á döfinni; nei þar er allt á við-
kvæmu stigi og má ekki ræða opinberlega. Það er þó öllu
alvarlegra að Alþingi fær ekki heldur allar upplýsingar
(nema þá einna helst stjórnarþingmenn) og eru það þó
menn sem hafa verið kjörnir til að fjalla um málefni lands
og þjóðar. Á fundi Gordon Brown og forsætisráðherra
okkar í apríl lýsti Gordon Brown því yfir að hann teldi ís-
lensku bankana vera orðna of stóra fyrir hagkerfi okkar og
ráðlagði samráð við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Við-
skiptaráðherra var einnig inntur eftir því hvaða aðgerðir
væru á döfinni í september, í samtali við fjármálaráðherra
Bretlands.
Hvað var gert – ekkert. Jú, á tímabilinu voru banka-
stjórar Kaupþings farnir að afskrifa eigin skuldir, sem og
æðstu starfsmanna bankans til að gjörningurinn vekti síð-
ur eftirtekt. Já, spillingin leynist víða og hefur margar
myndir. Sá gjörningur hlýtur að stangast á við einhverja
lagabálka.
Í dag er ekki nema um eitt að gera. Skipta um stjórn.
Setja utanþingsstjórn sem tekst á við þessi vandamál á
meðan kosningar eru undirbúnar og málin rannsökuð. Svo
á að kjósa ekki seinna en í maí. Við getum ekki fengið þann
sem er grunaður um misferli til að rannsaka misferlið.
NATO
Ísland gekk í Atlandshafsbandalagið 30. mars 1949.
Á þeim tæpu 60 árum sem liðin eru höfum við fjórum
eða fimm sinnum átt í útistöðum við aðra þjóð og í öll skipt-
in hefur það verið þjóð sem er með okkur í samstarfi í
NATO. Við höfum átt í þorskastríðum við Breta og þeir
hafa einnig skipað okkur á bekk með hryðjuverkamönn-
um. Aðalmarkmið NATO virðist vera orðið stríð gegn
hryðjuverkamönnum og afskipti af innanríkisdeilum í öðr-
um löndum.
Þar á bæ eru menn farnir að gefa sér að bráðnun jökla
og hlýnun jarðarinnar leiði af sér að Norður-Atlandshafið
nái að Svartahafi. Það er með ólíkindum að Bretar vilji
starfa innan NATO með þjóð sem þeir hafa sett á stall með
hryðjuverkamönnum. Við eigum að taka til í okkar garði,
hreinsa til hér heima, skapa þjóðfélag byggt á þeim gildum
sem við viljum í hávegum hafa, vera hlutlaus þjóð bæði í
orði og á borði. Við ættum því að kalla fastafulltrúa okkar
við NATO heim hið fyrsta og segja okkur úr þeim fé-
lagsskap 30. mars 2009.
Þrískipting ríkisvaldsins
Einar S. Þorbergsson, kennari.
FRÁ árinu 2003 hefur húsnæðisliður neysluvísitölunnar
verið í frjálsu flugi og hefur hækkað verðtryggð lán
ótæpilega. Ástæður þessa er öllum kunnar, eða gríðarleg
aukning lánsfjármagns og gríðarleg aukning eft-
irspurnar.
Leiða má að því rök að hefði húsnæðisliðurinn verið ut-
an neysluvísitölunnar, hefðum við ekki ratað í þær þrautir
og ógöngur sem við erum núna í, þ.e. að verðbólga hér á
landi án húsnæðisliðarins var á pari við eða lítið hærri en í
nágrannalöndunum. Hefði húsnæðisliðurinn verið utan
neysluvísitölunnar hefði verðbólga mælst mikið minni og þar með hefðu
stýrivextir verið mikið lægri en raunin hefur verið. Það hefði haft í för með
sér að innstreymi erlends gjaldseyris hefði ekki verið jafn gríðarlegt og ver-
ið hefur. Það hefði aftur þýtt að útstreymið hefði verið minna og þar af leið-
andi enginn eða minni þrýstingur til lækkunar krónunnar núna og jafnframt
að gengið hefði aldrei náð þeim styrk sem það náði fyrir fallið mikla.
Sannað hefur verið að til lengri tíma hefur það nánast engin áhrif að hús-
næðisliðurinn sé inni í neysluvísitölunni. Sé hann inni getur hann hinsvegar
valdið miklum skammtímasveiflum og það er hlutur sem við Íslendingar
þurfum ekki á að halda í okkar sveiflukennda þjóðfélagi. Því er heppilegra
að hafa hann utan neysluvísitölunnar.
Nú er ljóst að húsnæðisverð fer lækkandi. Það ætti að þýða að sá liður
lækkaði verðbólgu samsvarandi. En þá kemur í ljós að mæling húsnæðislið-
arins er orðin óvirk. Í þessu sambandi vísa ég í frétt á mbl.is frá 10. nóv. sl.
Þar kemur í ljós að makaskipti á fasteignum hafa stóraukist núna á stuttum
tíma. Þessi háttur hefur verið hverfandi lítill á undanförnum árum eða á
meðan nægt framboð var af lánsfé. Þegar makaskipti fara fram er það hagur
beggja aðila að hafa verðið frekar hærra en lægra á pappírnum, enda er það
sem skiptir höfuðmáli upphæð milligjafar. Einnig er markaðurinn í mikilli
lægð eða fá viðskipti og það hefur einnig áhrif á mælinguna.
Annað sem getur haft áhrif á þennan lið eru sífelldar kröfur hags-
munaaðila um að það opinbera grípi til einhverra ráðstafana til að stemma
stigu við lækkun húsnæðisverðs. Gera má ráð fyrir að til einhverra aðgerða
verði gripið (samanber júní á þessu ári). Það þýðir þá að verðinu er handstýrt
þegar það ætti að lækka en það fékk að hækka óheft á meðan bólan var að
blásast upp. Þannig að hér erum við komin með tvær ástæður sem koma í
veg fyrir að flugið niður verði frjálst á sama hátt og flugið upp.
Við ættum því að nota þetta tækifæri sem nú er og taka húsnæðisliðinn út
úr neysluvísitölunni. Það verður auðvitað að gerast á sanngjarnan hátt og
því ætti að reikna hann niður til þess tíma sem hann var í áður en bólan byrj-
aði að blásast upp, eða u.þ.b. til ársins 2003.
Hagur lántakenda myndi því eitthvað leiðréttast og að auki myndi þetta
lækka annars háa verðbólgu. En aðalmálið er auðvitað það atriði að hlutur
sem getur blásist hömlulaust upp, virki á sama hátt þegar loftið fer út. Allt
annað er ósanngirni og ég efa ekki að reikningskúnstnerar yfirvalda, í sam-
vinnu við fulltrúa almennings, geti reiknað sig niður á sanngjarnan flöt í
þessu máli.
Húsnæðisliðinn út úr neyslu-
vísitölunni – Nú er tækifærið
Dagþór Haraldsson,
áhugamaður um efnahagsmál, Stapaseli 11, Reykjavík.
ALVARLEGIR atburðir, hvort sem þeir eru tengdir
náttúrunni eða öðru, geta komið upp fyrirvaralaust og geta
leitt til mikilla áfalla í ferðaþjónustu. Mjög líklegt verður að
teljast að ef færi að gjósa hér á landi, hvort sem gosið væri
stórt eða lítið þá myndi slíkt fréttaefni rata á forsíður blaða
og í fréttatíma erlendis og verða blásið út. Viðbúið er að við
sjáum fréttafyrirsagnir líkt og „Móðuharðindin hin síðari“
eða eitthvað álíka sem ætlað er að „dramatísera“ fréttina
með það í huga að selja fleiri blöð og afla heimasíðum vin-
sælda.
Við því má búast að ferðaþjónustan hér á landi verði fyrir einhverju áfalli
næst þegar slíkar fréttir berast um heimsbyggðina. Ferðaþjónustufyrirtæki
þurfa að búa sig undir áföll af þessum toga með því að koma sér saman um að-
gerðaáætlun sem höfð er að leiðarljósi næst þegar eldfjall gýs eða önnur áföll
dynja yfir.
Íslendingar hafa síðustu vikur orðið vitni að skólabókardæmi um afleiðingar
skorts á upplýsingagjöf. Fréttir úti um allan heim herma að íslenska þjóðin sé
farin á hausinn svo ekki sé minnst á tilvísanir í breskum blöðum þess efnis að Ís-
land tengist efnahagslegum hryðjuverkum. Mikilvægt er að ferðaþjónustan geti
tekið á áföllum af öryggi og festu og verið til fyrirmyndar sem myndi svo skapa
traust útávið.
Stefán Helgi Valsson leiðsögumaður, hefur bent á, á bloggi sínu
(www.shv.blog.is/shv) hve mikilvægt er að koma skilaboðum með skilvirkum
hætti til ferðamanna og ferðaskrifstofa erlendis til að gera þeim ljóst ástand
mála. Frétt af eldgosi á Íslandi getur orsakað að ferðskrifstofa hættir við að
senda hóp til Íslands, af „öryggisástæðum“. Sú ákvörðun er hugsanlega byggð á
röngum forsendum sem er bagalegt fyrir innlenda ferðaþjónustuaðila sem
missa spón úr aski sínum – og þjóðarbúið, nú á síðustu og verstu tímum í gjald-
eyrismálum.
Ég vil taka undir orð Stefáns og ítreka mikilvægi þess að aðilar ferðaþjónust-
unnar komi sér upp aðgerðaráætlun sem hægt er að grípa til næst þegar eldfjall
gýs á Íslandi eða aðrir atburðir koma upp sem geta komið sér illa fyrir ferða-
þjónustuna. Upplýsingasíða ætti skilyrðislaust að vera hluti slíkrar aðgerða-
áætlunar.
Orðspor og ímynd Íslands eru lykilþættir fyrir framtíðaruppbyggingu ferða-
þjónustu. Þess vegna er nauðsynlegt búa sig undir og bregðast rétt við þegar at-
vik koma upp sem hugsanlega geta skaðað þessa tvo þætti. Við þekkjum það
sjálf hversu erfitt getur verið að taka mikilvægar ákvarðanir undir álagi á tím-
um ringulreiðar þegar skaðinn er orðinn. Án traustrar upplýsingagjafar getur
skapast óvissuástand sem ósjaldan er sýnu verra en krísan sjálf.
Sem dæmi má nefna að þegar SARS-veikin kom upp 2003 í Kína hættu trygg-
ingafyrirtæki að tryggja ferðamenn sem voru á leið til, ekki bara Kína heldur
álfunnar allrar. Og, tveimur mánuðum eftir að Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
(WHO) tilkynnti að búið væri að ráða niðurlögum sjúkdómsins og allt væri kom-
ið í lag greindist eitt tilfelli. Þegar það fréttist lækkaði virði hlutabréfa al-
þjóðlegra flugfélaga.
Núna er rétti tíminn til að útbúa sértæka aðgerðaáætlun fyrir íslenska ferða-
þjónustu sem hefur það hlutverk að veita erlendum ferðamönnum og fjölmiðlum
áreiðanlegar upplýsingar um áhrif náttúruhamfara á ferðalög innanlands.
Íris Hrund Halldórsdóttir,
leiðsögumaður og MS-nemi í ferðamálafræði.
Ferðaþjónustan taki upp
kreppustjórnunaráætlun PÓLVERJAR hafa verið mikið í
umræðunni undanfarið á Íslandi.
Sú ákvörðun þeirra að veita okkur
lán vegna efnahagsþrenginga hér
á landi hefur sýnt vel í verki
hvernig hug Pólverjar bera til Ís-
lendinga. Þeir eru þakklátir Ís-
lendingum fyrir það hvernig við
höfum brugðist við með því að
opna land okkar fyrir Pólverjum
sem hafa komið til Íslands í atvinnuleit undanfarin
ár á tímum atvinnuleysis í Póllandi.
Pólverjar byrjuðu koma til starfa á Íslandi í lok
áttunda áratugarins á síðustu öld. Mjög margir
pólskir fóru út á land í upphafi og fóru margir m.a.
til Vestfjarða þar sem þeir fóru að vinna við sjávar-
útveg. Vestfirðingar tóku þeim opnum örmum frá
byrjun og mátti vart sjá hverjir voru ánægðari, Pól-
verjarnir eða Vestfirðingarnir. Margir frumbyggj-
anna pólsku hafa ílenst og búa enn fyrir vestan og
hafa sumir af þeim öðlast íslenskan ríkisborg-
ararétt og eru því orðnir íslenskir. Hin seinni ár
hafa margir Pólverjar komið til starfa á höfuðborg-
arsvæðinu og unnið við framleiðslugreinar eins og í
byggingariðnaði. Einnig hafa margir Pólverjar
haslað sér völl við störf á heilbrigðisstofnunum og
við umönnunarstörf á sjúkrahúsum og á heilbrigð-
isstofnunum. Við höfum líka séð Pólverja vinna við
að afgreiða í búðum eins og Bónus. Það er samt
engin launung að Pólverjar hafa margir hverjir far-
ið í störf sem okkur Íslendingum hefur gengið illa
að manna, störf sem eru kölluð erfiðisstörf, þar sem
er oft langur vinnutími og oftar en ekki illa launuð.
Þessi störf eru þau störf sem við köllum láglauna-
störf, störf sem flestir Íslendingar hafa ekki áhuga
á að starfa við. Því hefur verið til langs tíma auð-
velt fyrir Pólverja að fá störf þar. Þegar atvinnulíf
okkar kemst aftur í gang, og það verður vonandi
sem fyrst, þá þurfum við að horfast í augu við það
að þurfa jafnvel að þurfa manna láglaunastörfin
með íslenskum höndum. Hvernig okkur tekst til
verður tíminn að leiða í ljós. Sá hópur Pólverja sem
starfaði við þessi störf er að miklu leyti aftur farinn
heim til Póllands eða er á leiðinni heim vegna hruns
íslensk efnahags. Þetta er hópurinn sem ætlaði að
koma í stuttan tíma og fara svo aftur heim. Ég hef
leyft mér að kalla þennan hóp farandverkamenn.
Immigrantar eru þeir kallaðir heima fyrir, og ég
sagt ykkur að þetta fólk hefur oft þurft að færa
miklar fórnir sem felast í því að dveljast lang-
dvölum frá fjölskyldum sínum og vinum. Ég hef oft
orðið vitni að því.
Mér er það minnistætt þegar ég kom til Póllands
í fyrsta sinn og þá var mér samferða frá Reykjavík
ungt pólskt par sem hafði ekki séð 5 ára dóttur
sína í rúmt ár. Ég hef sjaldan eða aldrei orðið vitni
að eins miklum fagnaðarfundum eins og hjá þessari
litlu fjölskyldu. Þar varð ég vitni af því hversu
mikla fórn oft og tíðum Pólverjar voru að leggja á
sig með því að fara þangað þar sem nú býr hnípin
þjóð í vanda. Gera má ráð fyrir að megnið af þess-
um stóra hópi snúi ekki til baka til okkar og er því
mikill missir að þessu góða fólki. Við skulum vona
að þetta fólki eigi samt góðar minningar frá Íslandi
og ég efast ekki um að þau hugsa hlýlega til okkar,
ekki síst nú um stundir. Auðvitað geri ég mér grein
fyrir því að stundum voru átök og ekki hafa allir í
okkar samfélagi verið glaðir með fjölgun Pólverja á
íslenskri grund. Til stuðnings við mál mitt minnist
ég á lítinn hóp fólks suður með sjó sem var búinn
að stofna samtök sem vildu Pólverja á brott. Ísland
fyrir Íslendinga hétu þau víst ef minnið svíkur mig
ekki. Þeim er kannski að verða að ósk sinni. Ég
veit samt að Íslendingar eru flestir ánægðir með
samskipti sín og Pólverja. Held að ég taki ekki allt
of stórt upp í mig.
Þegar ég fór að fara til Póllands fyrir nokkrum
árum þá hafði ég litla vitneskju um pólska þjóð. Ég
sem er alinn upp á tímum kalda stríðsins geri mér
grein fyrir því í dag að ekki er allt sem sýnist. Sú
mynd sem var dregin upp af þjóðum í hinni svoköll-
uðu Austur-Evrópu var ekki alltaf rétt. Pólland er
þvert á móti ríkt land. Ríkidæmi felst ekki alltaf í
krónum og aurum, sérstaklega ekki nú á tímum
þegar krónan vart mælist sem gjaldmiðill. Ríki-
dæmi Póllands felst í þjóð þar sem býr harðduglegt
og heiðarlegt fólk sem er tilbúið að takast á við
morgundaginn af æðruleysi eins og sagan hefur
sýnt. Pólland er ríkt að menningu og listum, fal-
legar borgir og bæir eru alls staðar að finna. Að
endingu langar mig að minnast á það að pólsk yf-
irvöld hafa opnað ræðismannsskrifstofu Pólverja að
Skúlatúni 2 í Reykjavík. Ræðismaður Pólverja heit-
ir Michal Sirkorski og er mikill áhugamaður um Ís-
land. Að endingu langar mig að vitna í orð Norm-
ans Davies rithöfundar, en hann segir í bók sinni
Poland From Sea to Mountains: ‘‘the Poles are the
world́s masters in the art of survival.‘‘ Kannski
þurfum við Íslendingar meira á styrk Pólverja að
halda en nokkurn tímann fyrr til að hjálpa okkur
að komast yfir þessa erfiðu tíma sem nú ganga yfir
íslenska þjóð, og þar höfða ég aftur til orða Norm-
ans Davies máli mínu til stuðnings.
Pólverjar eru bræðraþjóð
Páll Höskuldsson er sölu-
stjóri Fasteignakaupa.