Morgunblaðið - 24.11.2008, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2008
En meðan fjár-
málakreppan dýpkar,
spillingin verður öllum
sýnileg og alþjóðleg
risafyrirtæki færast nær hyldýpi
gjaldþrotsins heldur framleiðsla
neysluvara, bíla, flatskjáa, tölvu-
búnaðar og farsíma áfram eins
og ekkert hafi ískorist. ’
Í FRÉTT á visir.is segir
þ. 12.11. s.l.: „Ingibjörg
sagðist ekki hafa áhuga á
að stigmagna þær deilur
sem Íslendingar eiga í við
Breta í tengslum við Ice-
save-reikningana.“ Um-
ræðuefnið var væntanlega
koma Breta hingað til
lands til loftrýmisgæslu
og í sömu frétt kemur fram að utanrík-
isráðherrann leggi upp í hendur á Bretum
hvort þeir vilja koma hingað! Þetta er sold-
ið út úr kú eftir allt sem á undan hefur
gengið í samskiptum þjóðanna, og hárrétt
sem haft hefur verið eftir öðrum pólitík-
usum að koma Breta í þessum tilgangi nú
misbjóði okkur sem þjóð. Það er hins vegar
engin nýlunda að bresk stjórnvöld beiti okk-
ur ofríki, né heldur sú sorglega staðreynd
að því er ævinlega svarað með und-
irlægjuhætti af hálfu íslenskra stjórnvalda.
Dæmin eru mýmörg og hvert öðru átak-
anlegra frá tímum þorskastríðanna. Í gegn
um aldir hafa þessir nágrannar okkar talið
sjálfsagt að stunda hömlulausar veiðar uppi
í landsteinum okkar og hafa alla tíð sýnt ís-
lenskri löggæslu á íslenskum fiskimiðum
allt frá hreinni lítilsvirðingu til skefjalauss
ofbeldis. Á jólum árið 1937 náði frekja þess-
arar „vinaþjóðar“ okkar, og um leið und-
irlægjuháttur ráðamanna okkar, ákveðnu
hámarki þegar einn röggsamasti skipherra
Landhelgisgæslunnar, Einar M. Einarsson,
var beinlínis rekinn úr starfi fyrir að vera
svo duglegur við gæslustörfin að Bretar
fengu nóg af honum! Í krafti lánahagsmuna
sem Íslendingar áttu að gæta gagnvart
Bretum leyfði sendiherra þeirra sér að
skunda í stjórnarráð okkar og bera fram
kröfu þessa efnis og var orðið við henni, svo
ótrúlegt sem það er. Einnig eru eft-
irminnilegar eftirgjafir og undanslættir æ
ofan í æ af okkar hálfu, eftir því sem fisk-
veiðideilum þjóðanna vatt fram og óbilgirni
Breta virtist engin takmörk sett, jafnvel eft-
ir að sjálft alþjóðasamfélagið hafði þó við-
urkennt rétt okkar. Að loknu síðasta
þorskastríðinu, þegar samningur um enda-
lok þess (sem fól í sér takmarkaðar og tíma-
bundnar veiðiheimildir Breta) rann út þ. 1.
des. 1976, kom hingað til lands fram-
kvæmdastjóri Efnahagsbandalags Evrópu,
Finn Gundelach (og ekki í fyrsta sinn),
þeirra erinda að reyna að fá okkur til samn-
inga við Breta um áframhaldandi veiðar
þeirra hér við land. Þannig beittu Bretar
EBE fyrir sig til að halda áfram að níðast á
okkur því vitaskuld hékk eitthvað á spýt-
unni þarna, þ.e. efnahagsþvinganir af ýmsu
tagi. Enn ætluðu íslensk stjórnvöld að lúffa
og semja, eftir að hafa þó unnið fulln-
aðarsigur í þessari langvinnu deilu. Því er
t.d. skilmerkilega lýst í bók Lúðvíks Jós-
epssonar, „Landhelgismálið“ frá 1989,
hvernig sú ósvinna var stöðvuð fyrir tilstilli
öflugrar stjórnarandstöðu og kraftmikilla
mótmæla frá almenningi og félagasam-
tökum hvarvetna um landið. Ætla má nú að
samskipti þessara þjóða hafi lítið þroskast í
tímans rás. Við erum nú skv. breskum lög-
um skilgreind sem hryðjuverkamenn og
helst er að sjá að það útspil Gordons hafi
aflað honum töluverðra vinsælda meðal al-
múgans þar. Enn sem fyrr hefur Bretum
tekist að gera æðstu embættismenn Evrópu-
sambandsins (áður EBE) að erindrekum sín-
um í ofbeldisherferð gegn okkur, eins og
haft er eftir Jose Barroso í fréttum í dag
(12.11.). Okkur er nú haldið fjárhagslegu
kverkataki til að þvinga okkur til samninga
um skuldbindingar Icesave áður en lánafyr-
irgreiðslur okkur til handa verði afráðnar.
Tíminn vinnur nefnilega með þeim og gegn
okkur. Og í þessari stöðu þykir ráðamönn-
um okkar rétt að þiggja loftrýmisvarnir frá
þessari „vinaþjóð“ okkar eða í versta falli
gefa þeim sjálfdæmi um það hvort þeir
koma eða ekki. Þá er með ólíkindum að ís-
lensk stjórnvöld skuli ekki enn þvo hendur
sínar af skuldbindingum Icesave, þar sem
Bretar hertóku jú íslensku bankana í Bret-
landi. Úr því þeim þótti sæma að hirða þessi
íslensku fyrirtæki með húð og hári, hvernig
má þá vera að þeir hafi ekki einnig hirt
skuldbindingar þeirra? Það að ganga til
þvingaðra samninga um Icesave í þessari
stöðu væri því helber undirlægjuháttur. Þá
er umhugsunarefni í umræðunni um aðild-
arumsókn að Evrópusambandinu, að nokk-
ur skuli telja okkur eiga samleið með því
batteríi eftir þessa framgöngu Jose Bar-
roso, einkum þegar litið er til þjónkunar
þessa bandalags við Breta gegn um tíðina, í
krónískum yfirgangi þeirra gegn okkur. Þá
er ljóst að með því að hafna dómstólaleið-
inni (sem Íslendingar stungu þó upp á) ætl-
ast Bretar til þess að fá meira í sinn hlut en
þeir búast við að fá fyrir tilstilli Evr-
ópudómstólsins og það gerir þetta inngrip
Evrópusambandsins enn athyglisverðara.
Nú hlýtur að vera tímabært fyrir okkur að
segja: hingað og ekki lengra! Bók Lúðvíks
heitins, sem ég vitnaði í hér að framan, er
afar fróðlegur lestur um raunalega sam-
skiptasögu tveggja „vinaþjóða“ þar sem
annar aðilinn veður sífellt yfir hinn á skít-
ugum skónum. Niðurlag bókarinnar þykir
mér eiga brýnt erindi við okkur nú þótt það
sé ritað í öðru samhengi þá: „Samstarf okk-
ar við aðrar þjóðir má aldrei leiða til þess
að þeim séu fengin í hendur íslensk lands-
réttindi, eða að vinátta þeirra sé metin til
jafns við auðlindir landsins, atvinnuvegi og
afkomumöguleika þjóðarinnar.“
Ofríki – undirlægjuháttur
Þorkell Á. Jóhannsson,
flugmaður
SVO getur farið að þús-
undir fjölskyldna eigi eftir
að missa allt sitt vegna at-
vinnumissis og hækkana á
skuldum sem eignir standa
ekki undir, hundruð fyr-
irtækja fara á hausinn. Laun
geti ekki hækkað í samræmi
við hækkanir lána og
neysluvöru. Ef þetta verður
látið viðgangast tapast gífurlegur auður, ekki
síst mannauður, hætt er við að einhverjir flýi
land vegna þess vonleysis sem á eftir að hell-
ast yfir þjóðina á næstu árum verði ekkert að
gert. Tapast hafa tvö til fjögur ár í lífeyr-
issparnaði þjóðarinnar, ætla mætti að annað
eins ef ekki meir hafi tapast í tekjum fólks við
hækkanir á lánum. Ekki er svigrúm til hækk-
unar fasteignarverðs til samræmis við hækk-
anir lána. Heimilin, fyrirtækin og sveit-
arfélögin bíða eftir björgun áður en illa fer.
Ríkissjóður í góðærinu hagnaðist það mikið að
hann gat greitt niður skuldir þó að nú stefni í
hið gagnstæða. Stór hluti fólks hefur ekki
fjármagn til að greiða það sem þarf, ásamt því
að brauðfæða sig vegna þeirra hækkunar sem
orðin er og á eftir að verða. Fyrirtækin hafa
núna vart bolmagn til að greiða laun, vegna
þess getur fólk ekki vænst þess að fá auknar
launhækkanir eða afla aukinna tekna með
meiri vinnu, óvíst er að hún verði í boði.
Sveitarfélögin eru flest það illa stödd að þau
geta vart bætt á sig aukinni þjónustu til
þeirra sem illa fer fyrir nema auka álögur á
íbúana.
Ráðamenn þjóðarinnar segjast róa lífróður
til að koma þjóðarskútunni í gegnum brim-
garðinn. Þeir segja að það verði að snúa bök-
um saman og mér sýnist að Sjálfstæðisflokkur
og Samfylking ætli að snúa bökum saman og
róa svo mikið ber á milli þeirra um lausn á
vandanum. Það hefur nú aldrei gefist vel til
sjós að snúa bökum saman og róa. Vonandi
verða komandi kynslóðir ekki galeiðuþrælar á
þeirri þjóðarskútu sem kemur út úr brimgarð-
inum. Lausnin liggur ekki í því að auka lán
fyrirtækja og sveitarfélaga eða lengja lán ein-
staklinga, það mundi aðeins lengja gálgafrest-
inn og getur gert ástandið enn verra þegar til
lengri tíma er litið.
Það er skelfilegt til þess að hugsa ef stór
hluti þjóðarinnar verður gjaldþrota eða með
ævilangan skuldaklafa á herðunum. Það er
heldur engin lausn að Íbúðalánasjóður yf-
irtaki hluta af íbúðalánaskuldum þjóðarinnar,
og geri stóran hluta fólks að leiguliðum sjóðs-
ins.
Lausnin liggur í því að við byggjum upp
nýtt Ísland með nýjum bönkum og notum
tækifærið sem nú gefst og endurskipuleggjum
allt kerfið. Það ætti að taka allar íslenskar
húsnæðisskuldir einstaklinga, fyrirtækja og
sveitarfélaga og núlla þær út, krónan er hvort
sem er ónýt, eða yfirfæra yfir á ríkið í skipt-
um fyrir lífeyrissjóðina. Með því skapast svig-
rúm fyrir fólk, fyrirtæki og sveitarfélög til að
komist af. Lífeyrissjóðir landsmanna geta
runnið í ríkissjóð til að bæta yfirtöku ríkisins
á lánunum. Allar lífeyrisgreiðslur í framtíð-
inni myndu renna í þann sjóð og úr honum
yrði greitt til sjóðsfélaga eins og verið hefur.
Einn lífeyrissjóður fyrir alla landsmenn. Sjóð-
urinn yrði í höndum ríkisjóðs og ekki yrði
hætta á að mikið fé glatist með tilheyrandi
skerðingu á réttindum eins og nú stefnir í. Í
raun ættu landsmenn að bjóða ríkinu að yf-
irtaka lífeyrissjóðina í skiptum fyrir að fella
niður öll lán. Þetta eru jú sjóðir landsmanna
og það er þeirra að ráðstafa þeim en ekki
stjórnenda þeirra. Með þessu getur fólk kom-
ist af og haldið húsnæði sínu, jafnvel þó að
það lendi í tímabundnu atvinnuleysi. Gera
þarf fyrirtækjum kleift að greiða fólki laun í
stað uppsagna. Það á að koma vöxtum í sam-
bærilegt horf og er hjá nágrannaþjóðum okk-
ar og taka upp annan gjaldmiðil og hætta með
verðbætur, engin skynsemi er í því að vera
með verðbætur ef enginn getur greitt þær.
Það á að reka ábyrga fjármálastefnu og sníða
fólki og fyrirtækjum stakk eftir vexti. Litlir
sem engir möguleikar eru nú á að ávaxta líf-
eyrissjóðina hér innanlands og engin skyn-
semi í þessu ástandi að flytja þá út til ávöxt-
unar. Komið getur til þess að greiða þurfi
hærri vexti en annars þyrfti vegna þeirra
stefnu stjórnenda sjóðanna að ná til baka því
sem glatast hefur. Það getur staðið í vegi fyr-
ir lækkun vaxta og afnámi verðtryggingar.
Stjórnendur lífeyrissjóðanna eru þeir sem
vilja halda í verðtrygginguna.
Það mikilvægasta á þessu landi er fólkið
sem landið byggir, þá ekki síst unga fólkið og
börnin, við verðum að afhenda komandi kyn-
slóðum það þjóðarbú sem við getum verið
stolt af. Við verðum að láta mannauðinn ofar
öllu öðru. Það gerum við ekki með því að taka
heimilin af fjölskyldunum eða gera þær gjald-
þrota, við gerum það með því að tryggja þeim
heimili og fjárhagslegt öryggi. Það umfram
allt annað á að ganga fyrir.
Notum lífeyrissjóðina til betra lífs
Lárus Stefán Ingibergsson
umsjónarmaður.
ÉG undirrit-
aður er einn af
þeim sem var
með allar trygg-
ingar hjá Sam-
vinnutrygg-
ingum, alla tíð
síðan ég eign-
aðist minn fyrsta
bíl og svo síðar
þegar ég stofnaði heimili þá bætt-
ust við fleiri tryggingar. Svo þegar
VÍS tók við hef ég tryggt hjá þeim,
þetta er að verða hálfrar aldar
tímabil hjá báðum þessum fyrir-
tækjum samtals.
Ekki hef ég verið þessum fyrir-
tækjum þungur baggi í útgjöldum
og alltaf staðið í skilum með mín
iðgjöld, þess vegna finnst mér ég
eiga fullan rétt á að vera upplýstur
um hvað orðið hefur af eignum
Giftar sem voru um 30 milljarðar
um mitt ár í fyrra, þrjú þúsund
milljónir (30.000.000.000, veit ekki
hvort þetta eru nógu mörg núll, er
ekki vanur svona háum tölum). Það
hefði verið hægt að gera margt
gott við þessa milljarða, til at-
vinnusköpunar o.s.frv.
En eitt er víst, ekki sætti ég mig
við þessi málalok, frekar en fleiri
sem áttu að fá þessa peninga
greidda með skilum. Ekki veit ég
nema um þrjá aðila sem voru við
stjórn Giftar, en eflaust eru þeir
fleiri. Ég veit um Sigurjón Rúnar
Rafnsson, aðstoðarkaupfélags-
stjóra Kaupfélags Skagfirðinga,
sem var stjórnarformaður, Bene-
dikt Sigurðsson, framkvæmda-
stjóra Giftar, og Valgerði Sverris-
dóttir sem núna er formaður
Framsóknarflokksins.
Ég vil fá svör frá ofangreindum
aðilum um hver ráðstafaði þessum
eignum og í hvaða umboði þetta
fólk starfaði. Ekki veit ég til að það
hafi verið boðað til hluthafafundar.
Hvað varð
um eignir
Giftar?
Sveinn Þorsteinsson,
Siglufirði.
HINN 13. nóvember lýsti
stjórn Evrópusambandsins því
opinberlega yfir að kreppa
væri skollin á. Þetta var gert
eftir að færustu hagfræðingar
þess höfðu mælt neikvæðan
hagvöxt með nokkrum pró-
sentubrotum á svæðinu annan
ársfjórðunginn í röð. Þessi
grátbroslegi leikur að tölum í
háborg hagfræðivísindanna í Brussel afhjúpar
hversu óralangt frá veruleikanum stjórnvöld ESB
eru.
Fjármagnsskorturinn og gjaldþrot bankanna,
yfirvegað mat á eignum og skuldum, og hringl
með stýrivexti og vísitölur hlutabréfamarkaðanna
er allt saman mælanlegt í hlutfallstölum. Þján-
ingar þeirra milljóna sem missa atvinnu sína,
eignir og framtíð vegna kreppunnar verða hins
vegar ekki mældar í neinu öðru en örvæntingu og
tárum.
Hér heima telja þó ýmsir ráðlegast að ganga
sem allra fyrst í ESB til að leysa vanda hinnar
séríslensku kreppu. Ráðherrar og þingmenn
reyna allt hvað af tekur að beina sjónum fólksins
frá meininu og ábyrgð þeirra sjálfra, annaðhvort
með því að tala um olíuauðlindir í fjarlægri fram-
tíð, blessun nýs gjaldmiðils eða hroka erlendra
stjórnmálamanna í garð okkar Íslendinga. Þeir
hvetja annars vegar til þjóðlegrar samstöðu gegn
vágestinum sem þeir segja steðja að okkur frá út-
löndum, en hins vegar til þess að Ísland afsali sér
sem allra fyrst eigin gjaldmiðli og sjálfsákvörð-
unarrétti. Stjórnarliðar tala hver á móti öðrum og
pólitískir flokksbræður berast á banaspjótum.
Þetta eru fyrstu einkenni hinnar pólitísku
kreppu sem óhjákvæmilega fylgir í kjölfar efna-
hagslegs hruns kapítalismans. Ísland er hér ekki
eitt á báti, ráðvillt stjórnvöld um allan heim
standa andspænis aukinni pólitískri spennu, sem
magnast og eflist með hverju nýju hneykslismáli
sem afhjúpað er. Hin pólitíska kreppa mun smám
saman verða alþjóðleg vegna þess hve efnahagur,
markaðshagsmunir og samskipti eru orðin sam-
tvinnuð á vettvangi alþjóðastjórnmála.
En meðan fjármálakreppan dýpkar, spillingin
verður öllum sýnileg og alþjóðleg risafyrirtæki
færast nær hyldýpi gjaldþrotsins heldur fram-
leiðsla neysluvara, bíla, flatskjáa, tölvubúnaðar og
farsíma áfram eins og ekkert hafi í skorist. Neyt-
endur heimsins verða samtímis færri og fátækari
og markaðurinn dregst saman. Allt stefnir í klass-
íska offramleiðslu sem, ef illa fer, getur valdið víð-
tækum samdrætti, hnignun efnahagslífsins og
stöðnun alls.
Milljónir munu missa atvinnu sína og ævi-
sparnað, fátækt og niðurlæging mun koma í stað
velmegunar og heilbrigðs lífs. Raðirnar fyrir utan
súpueldhús hjálparstofnana og mannúðarsam-
taka munu aftur verða dagleg sjón líkt og var í
heimskreppunni á þriðja og fjórða áratug síðustu
aldar.
Hið efnahagslega hrun sem blasir við mun
verða til þess að hin pólitíska kreppa dýpkar,
andstæðurnar í þjóðfélaginu verða skarpari og
hættan á átökum milli þjóðríkja eykst. Baráttan
um auðlindir og markaði mun harðna og kapítal-
isminn getur hvenær sem er hleypt veröldinni
upp í ófriðarbál heimsstyrjaldar. Það eru mörg
teikn á lofti nú þegar um alþjóðlega togstreitu
sem fyrr en varir getur þróast út í hótanir eða
hernaðarleg átök.
Enginn virðist geta afstýrt ógæfunni og allra
síst þeir sem hafa kallað hana yfir heiminn –
ríkjandi stjórnvöld og nýfrjálshyggjan. Það er til
lítils fyrir mærðarlega preláta, galdrakindur,
jógameistara, tónlistarkónga og alls konar
skottulækna að boða fólki innri frið og samstöðu
sem allra meina bót. Verið getur að tækifærin
liggi í kreppuástandinu en þessir aðilar munu þó
tæpast uppskera eins og þeir hafa sáð. Þýlyndi
þeirra við nýfrjálshyggjuna og fjárhagsleg tengsl
þeirra við fallna auðfursta eru of augljós til þess.
Það stefnir í alvöru kreppu.
Það stefnir í alvöru kreppu
Kristján L. Guðlaugsson,
blaðamaður og sagnfræðingur.