Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1965, Page 12

nafn tegundarinnar er Mergulus
Alle eða Plautus Alle.
Hið íslenzka halkionsnafn á haf-
tyrðli er alþýðuskýring á kynja-
fugli eins og Bjarni Sæmundsson
segir: „Bábyljan um það, að haf-
tyrðillinn væri sama og halkýon
Suðurlanda hefur líklega komið
ningað með farmönnum eða munk-
hann leitar sér að æti, en er mest
úti á opnu hafi aðra tíma ársins.
Haftyrðlar eru smæstir álkufugla,
ekki stærri en þrestir, líkir lunda
í vexti, nema nefið, það er lítið,
stutt og kúpt líkt og á rjúpu. Full-
orðinn fugl í vorbúningi er svartur
á baki, hvítur á bringu, nefið svart,
fæturnir smáir, dökkir og með
Hann er litfagur fugl, liturinn er
merlandi sem fosfór og í sólskini
glitrar hann sem smaragður. Með
orðum er þó ekki unnt að gefa
tæmandi lýsingu á jafn undrafögr-
um gimsteini og fuglinn er, þegar
hann situr og nýtur sólar. Óger-
legt er að lýsa fuglinum, maður
verður að sjá hann. Hann situr
HaftyrSlar eru fuglar af svartfuglaœtt.
um.“ Benedikt Gröndal tekur í
sama streng í fuglatali sínu: ,,Ég
veit ekki hvar það kemur fyrir,
hvort það er í einhverjum Hómilíu-
bókum eða prédikunum, en halkí-
ónin var víst allsnemma tekinn inn
í kristnina af klerkunum eins og
pelikaninn.“
„Halkýon Suðurlanda" er nefni-
lega allt annar fugl. Bjarni Sæ-
mundsson kallar hann ísfuglinn
(alcedo ispida) — flugkafarinn
meðal spörfugla. Á ensku heitir
þessi fugl kingfisher (konungs-
fiskimaður).
Ef borin er saman lýsing á lifn-
aðarháttum flugkafara og haftyrð-
ils, minna þeir þó talsvert á hvorn
annan.
Haftyrðillinn er á margan hátt
kenjóttur fugl og því ekki nema
eðlilegt að þjóðtrúin blandaði hon-
um saman við erlenda kynjafugla.
Hér á eftir fer lýsing Bjarna Sæ-
mundssonar á haftyrðlinum: „Haf-
tyrðillinn er hánorrænn fugl og
eiginlega úthafsfugl, sem um varp-
tímann heldur sig mest innan um
hafísinn eða útjarða hans. — Hann
hvílir sig á ísnum milli þess sem
svartar fitjar. Haftyrðlar kviðra
glaðlega á flugi. Haftyrðill er ein-
kennandi á Thulesvæðinu og pólar-
eskimóarnir veiða fuglinn í háf, fá
þeir upp í 6 stykki í háfinn í einu.
Haftyrðillinn er skemmtilegasti
fugl, fjörugur í öllum hreyfingum,
trítlar furðu fljótt á uppréttum
fótum eða smýgur eins og rotta í
urðunum, eða stillir sér upp á
kletta til þess að njóta útsýnisins,
eða tinsa sig til. Grímsey er eina
varpstöð hans hér á landi. Hann
verpir í þéttum stórum byggðum,
hreiðrar um sig í glufum í berginu,
eða í holum í urðunum, þar sem
erfitt er eða ógerningur að komast
að honum.
Sagan um, að halkion (eða haf-
tyrðill) geri sér hreiður úti á rúm-
sjó eða kleki þar eggjum sínum er
hreinasta bábylja."
Sænskur fuglafræðingur kemst
svo að orði um „Halkýon Suður-
landa“ — flugkafarinn (e. King-
fisher, s. Kungfiskaren, 1. alcedo
ispida): „Flugkafarinn er eini full-
trúi í Evrópu af fuglaætt, sem
annars á heimkynni sin í hitabelt-
islöndum.
hljóður á skógargreinum, er lúta
yfir vötn og læki, en við minnstu
hreyfingu tindra og blika sólar-
geislamir á málmgljáandi fjöðrun-
um.
Flugkafarinn lifir á smáfiskum
og verpir í holum, sem hann gref-
ur sér í árbakkana. Ef flugkafar-
inn sér smáfisk, steypir hann sér í
vatnið eftir honum, og í sólskininu
er það eins og glóandi málmur falli
sjóðandi í vatnið, en rautt, hvítt,
blátt og grænt brennist með lit- og
geislafegurð sinni á augað. Það er
sjón, sem aldrei gleymist.“
Það, sem að öðru leyti einkennir
fuglinn, er að ósjálfrátt virðist
höfuðið of stórt fyrir búkinn, en
þetta ósamræmi er hverfandi vegna
þess hvað fuglinn er litfagur.
Fætur flugkafara eru veikburða,
þriðja og fjórða tá er samgróin og
greinist í tvennt — er önnur oft
kölluð Halkion eins og fuglinn, en
hin Keyx.
— Allt ber að brunni grísku goð-
sögunnar, sem varð til fyrir öldum.
Með því að bera saman nöfn og
lifnaðarhætti þessara tveggja fjar-
skyldu fugla, finnst mér verakom-
46
VÍKINGUR