Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1985, Qupperneq 37

Háheilög mannblót
Fyrir skömmu rakst ég á grein eftir Halldór Laxness um slysfarir meöal sjó-
manna, ritaöa árið 1944. Við lestur hennar vaknaöi spurning í huga mér. — Hvaö
hefur breyst á þessum rúmum 40 árum??
Eftir hæfilegar þenkingar haföi ég samþand viö Halldór, sem góöfúslega veitti
mér leyfi sitt til aö nota greinina aö vild — heila eöa í þútum. Hérþirtistgreinin í
heild og dæmi núhver fyrir sig.
Rétt ádur ellefu; í þetta sinn tuttuguogníu —
viö sjáum myndir þeirra í blööunum: úngir glaöir
hraustir menn, kjarni þjóöarinnr. Ef viö lítum á
skýrslur um skipatjón síöustu ára kemur í Ijós
hvernig mannfólkinu er kastaö ísjóinn gegndar-
laust einsog ónýtu rusli. Þessi sóun mannslífa er
talin nokkurskonar sjálfsagöur skattur sem
þjóöin greiöir útgeröinni, i hæsta lagi aö ein-
hverjar viökvæmar landkindur tala um „fórnir“
eins og þaö væri einhver háheilög mannblót aö
drepa þannig fólkiö, og guöfræöingar fara á
stúfana í blööum og kirkjum og segja „þeir hafa
hreinan skjöld“, rétt eins og einhverstaöar væru
einhverjir sem álitu þetta glæpamenn. Síöan
þegja allir þángaö til næstu handfylli af úngum
glööum hraustum mönnum er kastaö niöur til
fiskanna. Hvenær lýkur þessari morööld?
Fiskveiöar á íslandi eru stundaöar meö þess-
konar aöferö aö mannfalliö er sambærilegt
aöeins viö allra mannskæöustu höfuöorustur í
nútíma hernaöi. Bandaríkjamenn lýstu yfir því á
dögunum aö í látlausum orustum á Ítalíu í und-
angengna sex mánuöi væri manntjón þeirra rúm
tvö þúsund fallnir. Þaö samsvarar því aö viö ís-
lendingar heföum misst rúmlega tvo menn. Upp
og ofan er heimstyrjöld meinlaust grín hjá því aö
veiöa fisk á íslandi. Hvern er veriö aö afsaka og
fyrir hverjum aö hræsna meö því aö prýöa þessa
sóun mannslífa meö heitinu „fórn“ og öörum há-
tíölegum nöfnum? Væri ekki næg aö spyrja:
Hvar er moröínginn?
Þegar þrettán létust á Reykjaborg, fjórtán á
Heklu og fimm á Fróöa þurfti ekki aö fara í graf-
götur um hver væri moröínginn. Þaö voru þýskir
fasistar sem drápu mennina hreinlega. En þetta
sama ár, 1941, fóru í sjóinn á annaö hundraö
manns fyrir utan þá sem fasistar drápu. Hver
borgar fyrir þá?
Hver nauösyn veldur því aö viö íslendingar
eigum í friöi aö kasta i sjóinn fleirum af okkar
bestu sonum árlega en stórþjóöirnar missa í
geigvænlegum styrjöldum? Er þaö jafn auöskiliö
aö stærstu fiskiskip okkar, og þau sem fullkomn-
ust eru talin, sökkvi af „náttúrulegum orsökum“
hér í kríngum landiö, eitt og tvö á ári auk smærri-
skipa, einsog óvopnuö skip hljóta aö fara i kaf
Þorvaldur Axelsson, erindreki S.V.F.I.
undan skothríö herskipa? Hverskonar verkfæri
eru þessi skip? Og hverskonar hafdjúp ómenn-
ingar fær því valdiö aö menn eru látnir vinna meö
verkfærum sem tefla lifi þeirra í slika hættu? Þaö
er normalt aö til fjalla á islandi geri frost og hríö-
ar á vetrardegi — hitt er ekki normall maöur sem
fer eöa lætur senda sig i einni léreftskyrtu til
fjallaferöa á vetrardegi, þó hann fari á staö i
góöu. Hvaö ætlar þjóöin aö eiga leingi heima á
islandi áöur en hún skilur aö þaö er normalt aö
hér sé stórviörasamt i hafinu kríngum landiö á
vetrardegi, en ónormalt aö gera ráö fyrir ein-
hverju ööru? Þaö er ónormalt af þjóö aö kunna
ekki aö haga sér eftir normulum veöurskilyröum
lands síns. Ef verkfæri einsog fiskiskip þolir ekki
normalt veöurlag á þeim staö þar sem þaö er
notaö — ef viö finnum ekki upp aöferö til aö fiska
á þessum heimamiöum okkar hér ööruvisi en
drepa fólkiö, þá er sýnt aö viö höfum ekki þá
menningu sem til þarf aö búa á íslandi, eigum
ekki heima hér, ættum aö fara héöan burt.
í landi er leynilögregla til aö hafa upp á þjóf-
um, og vísindamenn sitja á rökstólum til aö rann-
saka pest i sauökindum. Mundi þaö móöga
nokkurn ef komiö væri á leynilögreglu og vís-
indastofnun til aö rannsaka hvernig úngir glaöir
og hraustir menn eru dregnir unnvörpum niörá
hafsbotn á hverju ári?
Fróöirmenn lúka upp einum munni aö ísvipinn
séu fiskiskip hér í hættu vegna ofhleöslu, mörg
hafi veriö gerö upp meö lestarstækkun fyrir aug-
um, þannig aö þau séu illnothæf til sjósóknar viö
ísland eöa i millilandasiglíngum á vetrardegi.
Dæmi hafa veriö dregin fram um þaö aö íslensku
fiskiskipi hafi hvolft í sumarblíöu og sléttum sjó
aö veiöum, og mannbjörg oröiö rétt meö naum-
indum. Sum eru svo illa smíöuö aö þau liöast í
sundur ef eitthvaö er aö veöri, einsog t.d. morö-
tóliö Þormóöur sem sá fyrir nokkrum tugum
manna í farþegaflutningum í fyrra. Skipaeftirlit
ríkisins þyrfti þó vendilegrar rannsóknar viö fyrst
af öllu, ef orsakir sjóslysa yröu teknar til athug-
unar af vísindamönnum eöa leynilögreglu. í bili
viröist mest þörf á því aö sjómannafélögin komi
sjálf á stofn skipaeftirliti, samansettu af sínum
trúnaöarmönnum, til aö skera úr því hvaöa ís-
Halldór
Laxness
skáld.
í síðasta tölublaði
Víkingsins var
grein eftir Höskuld
Skarphéðinsson
skipherra um ör-
yggismál sjó-
manna. Þar vitnaði
hann itrekað í grein
sem Halldór Lax-
ness skrifaði fyrir
röskum 40 árum
um fyrirhyggjuleysi
þeirra sem ráða
búnaði og ferðum
skipa á íslandsmiö-
um. Þar fjallar
skáldiö tæpitungu-
laust um málið og
því miöur virðist
greinin vera í flestu
jafn tímabær nú og
hún var þá. Meðan
„mannfólkinu er
kastað í sjóinn
gegndarlaust eins-
og ónýtu rusli", er
góð vísa um það
efni ekki of oft
kveðin. Þess vegna
aflaði Víkingurinn
sér leyfis til að birta
grein Halldórs hér.
VÍKINGUR 37