Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2000, Side 22

hirt um að rannsaka málið með fullnægjandi hætti og gefið sér kost
á að andmæla ásökunum útgerðarinnar um meint slæleg vinnu-
brögð, atriði sem vörðuðu starfsheiður hans, þá hefði hið sanna
komið í Ijós og úrskurðurinn væntanlega orðið á annan veg, þ.e.a.s
að hann hefði staðið rétt að sviptingu haffærisskírteinisins.
Þótt það skipti i sjálfu sér engu máli varðandi niðurstöðu þessa
máls, sem hér er til umfjöliunar, þá er freistandi í þessu samhengi
að benda hér á eitt atriði. Það verður að teljast einsdæmi miðað við
þessa atvikalýsingu varðandi þennan stjórnsýsluúrskurð, að ráðu-
neyti sem fellir áfellisdóm í formi úrskurðar vegna starfa starfs-
manns innan stjórnsýslunnar, skuli af þessum sama starfsmanni
vera sjálft borið sökum um að brjóta nákvæmlega þær sömu reglur
stjórnsýslulaga og ráðuneytið byggði áfellisdóm sinn á.
Skipið óhaffært
Héraðsdómurinn taldi eðlilega að sú ákvörðun þar til bærs aðila
að lögum, þ.e. skipaskoðunarmannsins, að svipta skipið haffæri
væri gild, þótt ráðuneytið úrskurðaði síðar þá ákvörðun ómerka og
ógilda. Það breytti í engu réttarstöðu skipverjanna á þeim tíma,
sem ákvörðunin þeirra var tekin um riftun ráðningarsamningsins á
grundvelli þess að skipið hafði verið svipt haffærisskírteininu og
því ekki lengur haffært. En óneitanlega truflaði þessi stjórnsýsluúr-
skurður málið við munnlegan málflutning þessa riftunarmáls.
Dómsniðurstaðan
Þeir skipverjar sem stóðu að þessum málaferlum voru skipstjór-
inn, stýrimaðurinn, yfirvélstjórinn, vélavörðurinn og matsveinninn.
Þar sem þessi mál voru sams konar var ákveðið að taka tvö mál
fyrir sem prófmál og láta hin bíða á meðan. Af sérstökum ástæðum
varð það niðurstaðan að láta reyna á mál stýrimannsins, sem full-
trúa hinna yfirmannanna. Hvað skipstjórann snertir, þá varð að taka
mál hans sérstaklega fyrir, þar sem réttarstaða skipstjóra er um
sumt önnur samkvæmt sjómannalögum, en hjá öðrum skipverjum.
Þess vegna var mál hans tekið sérstaklega fyrir og því tvö dóms-
mál rekin.
Niðurstaða héraðsdóms varð sú að sýkna útgerðina, þrátt fyrir að
skipið væri óhaffært og skipstjórinn hefði ekki bætt úr því ástandi,
sem hann reyndar átti engin tök á, sem er svo önnur saga. Þrátt
fyrir að skilyrðum 19.gr. sjómannalaganna væri fullnægt, sýknaði
héraðsdómur útgerðina, en málskostnaður var felldur niður. Það er
því Ijóst að það verða því skipverjarnir, er þurfa að hafa fyrir því að
áfrýja málunum, sem nú hefur verið gert. Frá upphafi lá fyrir, að
hvernig sem málin færu í héraði yrði þeim áfrýjað til Hæstaréttar,
enda um mikið grundvallarmál að ræða, sem getur varðað alla sjó-
menn. Það skiptir að sjálfsögðu alla sjómenn máli og er algjör for-
senda ráðningar þeirra á skip, að skipið sé haffært og því sé haldið
haffæru ástandi, þannig að lífi og limum skipverjanna sé ekki stefnt
í hættu af þeim sökum.
Rök héraðsdóms
Hér á eftir verður kafað ofan f rök þau sem héraðsdómurinn virð-
ist byggja á. Eins og áður gat byggist riftunarheimild 19. gr. sjó-
mannalaganna á tveimur þáttum. Annars vegar því, að viðkomandi
skip sé ekki haffært og hins vegar því, að skipstjórinn hafi ekki bætt
úr því ástandi. í þessu tilviki var skipið óhaffært og skipstjórinn
bætti ekki úr því. Þrátt fyrir að bæði þessi skilyrði laganna hafi verið
fyrir hendi, þá taldi héraðsdómurinn það ekki nóg til þess að riftun
ráðningarsamnings væri heimil.
Héraðsdómurinn byggir á því að skipið hafi verðið óhaffært, þar
sem skipið hafði verið svipt haffærisskírteininu og skipverjarnir af
þeim sökum getað byggt riftun sína á ráðningarsamningnum á
þeirri ákvörðun, eins og áður gat. Ljóst er, að skipið var einnig óhaf-
fært af efnislegum ástæðum, skv. fullyrðingum skipstjórans og stýri-
mannsins fyrir héraðsdómnum, eins og kemur fram berum orðum í
bréfi Siglingastofnunarinnar um ástand skipsins.
Þótt fyrir liggi að skipið hafi verið óhaffært, þarf að hyggja að
hinu skilyrði 19. gr. sjómannalaganna, þ.e. að skipstjórinn hafi ekki
bætt úr ástandinu. Það sem lögin eiga við með þessu er, að þótt
skip sé óhaffært t.d. orðið ofhlaðið, haffærisskírteinið gleymdist í
landi eða rennur út úti í sjó, annar gúmmíbátanna orðinn skemmd-
ur o.s.frv. o.s.frv., þá geta skipverjarnir ekki um leið rift ráðningu
sinni, þegar skipið kemur að landi, heldur verður eðlilega að gefa
skipstjóranum kost á að bæta úr þessum ágöllum eða öllu heldur
útgerðarmanninum. Um þetta geta menn verið almennt sammála,
enda getur alltaf eitthvað komið upp á, sem þarf að laga strax og er
ekki viðurhlutamikið að framkvæma á staðnum. Hvar draga eigi lín-
una almennt í þessum efnum getur oft verið álitamál.
Tímasetningin
Það eina sem eftir er í þessu sambandi, er að huga að tímasetn-
ingunni. Hvað langan tíma hefur skipstjórinn skv. 19. gr. sjómanna-
laga til að reyna að bæta úr óhaffærni skipsins. Um þetta snérist
niðurstaða héraðsdómsins fyrst og fremst, eins og nánar verður
vikið að hér á eftir.
Sjómannalögin ætla skipstjóranum skamman tíma til að bæta úr
óhaffærni fiskiskips, áður en skipið heldur aftur til veiða. Það er að
sjálfsögðu forsenda að skipstjórinn hafi vitneskju um ágallann og
þá einnig að hann eða útgerðarmaðurinn eigi þess einhvern kost
að koma skipinu í haffært stand án tafar. Eigi skipstjórinn þess ekki
kost að bæta úr eða útgerðin gerir ekkert til þess að gera skipið
haffært, eins og þessu tilviki, er riftun heimil skv. 19.gr. sjómanna-
laga.
í norskum dómi, sem fjallaði um sams konar tilvik, var við það
miðað að skipið, sem var fiskiskip líka kæmist til veiða, en vertíð
var að hefjast. Þar sem ekki var hægt að gera við skipið, nema
taka það í slipp með tilheyrandi tímatöf frá veiðum, var dæmt að
skipverjunum hefði verið heimilt að rifta ráðningu sinni vegna brost-
inna forsendna, þar sem skipið var óhaffært og fyrirsjáanlegt að
skipið kæmist ekki til veiða á næstunni.
í þessum norska dómi kemur fram, að skipverjarnir riftu ekki
ráðningu sinni fyrr en Ijóst varð, að ekki væri hægt að gera við
skipið við bryggju, heldur yrði að taka það í slipp til þess að koma
því í haffært stand, eins og í þessu máli, sem hér er til umfjöllunar.
Aðalástæða þess, að þetta norska skip var óhaffært og þurfti slipp-
töku var, að leki var með öxli skipsins. Skipverjunum var talið heim-
ilt að rifta ráðningu sinni, þar sem skipið taldist ekki haffært, en ná-
kvæmlega sömu ákvæði sjómannalaga gildi þar líka. Þessi norski
dómur er í öllum aðalatriðum eins og það mál, sem hér er fjallað
um. Að því leyti er hann góður til samanburðar við þetta mál, þótt
dómsniðurstaðan yrði þó önnur.
Rök héraðsdóms
í héraðsdóminum í máli stýrimannsins segir um þennan þáttinn,
sem er jafnframt kjarninn í niðurstöðu dómsins. „ í ákvæðinu (19.
gr.) er þó gerður sá fyrirvari að skipstjóri bæti eigi úr og verður af
þessu að draga þá ályktun, að skipverja sé ekki rétt að krefjast um-
svifalaust lausnar úr skiprúmi, enda sé ekkert því til fyrirstöðu að
hægt sé að bæta úr óhaffærni skipsins áður en því verði haldið til
sjós á ný.“ Síðar segir í dómnum. „Áður en til þess kæmi að skip-
inu yrði siglt til slipptöku var það svipt haffærisskírteini, eins og
ofan greinir. Fyrirvaralaus riftun á þeim grundvelli var þó ekki heimil,
með vísan til þess að ætla varð skipstjóra tóm til að bæta úr því.
Varð enda raunin sú að heimild fékkst hjá Siglingastofnun til að
sigia skipinu til fyrirhugaðrar slipptöku, þótt ekki muni hafa orðið af
henni.“
Hvað þýðir að fá „tóm“ til?
Kjarni niðurstöðu héraðsdómsins liggur í þessum undirstrikuðu
orðum, sem segja, að áður en heimilt er að rifta ráðningarsamningi
vegna óhaffærni skips, verður að gefa skipstjóra „tóm“ til að bæta
22 - Sjómannablaðið Víkingur