Náttúrufræðingurinn - 1961, Page 18

62
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
sníkjudýr í mönnum og skepnum og geta verið stórhættulegir. Að
lokum má svo nefna þráðorma, sem lifa sem rándýr á öðrurn þráð-
ormum, hjóldýrum, einfrumungum og öðrum smádýrum. Margar
þráðormategundir eru útbreiddar yfir stór svæði jarðarinnar og
sennilega heimsborgarar. Má því búast við, að margar hinna algeng-
ustu tegunda á meginlandi Evrópu linnist einnig á íslandi, enda þótt
þetta sé ennþá lítið rannsakað. Á svipaðan hátt og mörg hjóldýr geta
ýmsar þráðormategundir þolað mikinn þurrk og kulda.
Lindýr (Mollusca). Ýmsar sniglategundir (lungnasniglar) lifa
í efri lögum jarðvegs og milli fallinna laufblaða og hafa talsverða
þýðingu fyrir jarðvegsmyndun, að minnsta kosti í Mið-Evrópu.
Brekkusnigillinn íslenzki, sem tilheyrir þessum flokki, veldur oft
skemmdum á ýmsum nytjajurtum (sjá Geir Gígja: Meindýr o. s.
frv.) 28 tegundir lungnasnigla eru þekktar á íslandi.
Pottormar (Enchytraeidae). Ormar þessir eru náskyldir ána-
möðkunum, en eru miklu minni (lengd 5 til 15 millímetrar). Oftast
eru þeir ljósir á lit, en tegundir þær, sem lifa á snæbreiðum heirns-
skautalanda, eru þó mjög dökkar eða svartar. Ormar þessir eru al-
gengir ofarlega í lausum, rökum jarðvegi og í föllnu laufi. Þeir
eiga erfitt með að grafa sig gegnum þéttari jarðveg, eins og frænd-
ur þeirra ánamaðkarnir geta gert, og þrífast því illa í þéttri leirjörð.
Þeir þarfnast mikils raka og hverfa með öllu, ef jarðvegurinn verður
of þurr. Hins vegar virðast þeir ekki vera viðkvæmir fyrir kulda
og korna fyrir í heimsskautalöndum og hátt upp til fjalla. Aðalnær-
ing þeirra eru dauðar jurtaleifar og kannske einnig dýraleifar.
Ánamaðkar (Lumbricidae). Eins og skýrt var frá í byrjun,
eru ánamaðkarnir þau jarðvegsdýr, sem lengst hafa verið þekkt og
mest hefur verið skrifað um. Allt frá dögum Darwins hafa menn
skilið, hvílíka geysi-þýðingu ánamaðkarnir liafa fyrir myndun og
eðli gróðurmoldar. Darwin sýndi fram á það með tilraunum, að
ánamaðkarnir grófu niður steina og aðra hluti á yfirborði jarðar-
innar með því að éta sig gegnum jörðina og losa sig við úrgang
á yfirborðinu. Það eru aðeins sumar tegundir ánamaðka, sem losa
sig við úrgangsefni á yfirborðinu, aðrir losa sig við þau neðan-
jarðar í göngum þeim, er þeir grafa. í Englandi hafa menn reikn-
að út, að magn það af úrgangsefnum, sem ánamaðkar leggja frá sér
á yfirborði túns, nemi um það bil 23 tonnum á hverjum hektara
árlega. Er þá ekki reiknað með því magni, sem maðkarnir flytja og