Náttúrufræðingurinn - 1961, Blaðsíða 34

78
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
sem áður höfðu drottnað. Þetta stórveldi voru skriðdýrin, sem á
næstu jarðöld — miðöldinni — náðu slíkri stærð og fjölbreytni, að
undrun sætir. — í samanburði við ófreskjur þær, eru skrýmsli ís-
lenzku þjóðsagnanna harla tilkomulítil.
Sigurður Pétursson:
Þörungarnir
Skipting plönturíkisins í fjórar fylkingar: þelinga, mosa, byrkn-
inga og fræplöntur, mun fyrst hafa verið tekin upp af þýzka grasa-
fræðingnum August Eichler árið 1886. Þessi skipan, sem notuð er
af mörgum ennþá, getur nú ekki lengur talizt rökrétt. Er ástæðan
sú, að þelingafylkingin er miklu fjölbreyttari en álitið var. Meira
að segja svo fjölbreytt, að mögulegt er að skipta henni í margar
fylkingar, sem liver um sig er jafn sjálfstæð og t. d. mosarnir eða
byrkningarnir. Það var austurrískur grasafræðingur, Franz Unger,
sem árið 1838 hafði skilgreint þelingafylkinguna, talið til hennar
sveppina, þörungana og ilétturnar og gefið henni nafnið Thal-
lophyta. Aðaleinkenni þessarar fylkingar skyldu vera þau, að á
plöntunum var ekki hægt að greina á milli stönguls og blaða, eins
og á æðri plöntum, og öll plantan var gerð af einni veftegund,
þali (thallus).
Þessi upphaflega skilgreining á þelingunum hefur ekki getað
staðizt. Ber hvort tveggja til, að á nokkrum þörungum er hægt að
greina á milli stönguls og blaða, og annað hitt, að mosarnir eru
líka gerðir úr þali. Á hinn bóginn má greina þelingafylkinguna frá
æðri jurtum, þar á meðal frá mosunum, eftir gerð æxlunarfæranna.
Eru æxlunarfæri þelinganna oftast ein fruma, en séu þessi líffæri
fjölfruma, þá eru allar frumurnar frjóar. Á mosum og æðri plöntum
eru æxlunarfærin aftur á móti alltaf fjölfruma, og eru yztu frum-
urnar þá ófrjóar. Á þetta bæði við um gróhirzlur, egghirzlur og frjó-
hirzlur. Annar munur er einnig á þelingunum og æðri jurtum, en