Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 43

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Jóhanna B. Weisshappel
Mengunarálag í vistkerfi
SJÁVAR VAKTAÐ MEÐ HJÁLP
KRÆKLINGA
Að ýmsu þarf að huga við
ræktun kræklinga í búrum í
þeim tilgangi að fá rétta
mynd af mengunarástandi sjávar
og aðgengi sjávarlífvera að þeim.
Kræklingur (Mytilus edulis) hent-
ar vel til vöktunar á ástandi sjávar
með tilliti til mengunarefna og að-
gengis lífvera í sjó að þeim. Kræk-
lingur er öflugur síari sem dælir í
gegnum sig miklu magni af sjó við
fæðuöflun sína. Rannsóknir hafa
sýnt að lífræn efnasambönd á borð
við fjölhringa arómatísk kolvetnis-
sambönd {polycyclic aromatic hydro-
carbons, PAH) og ólífræn snefilefni,
t.d. þungmálmar, geta safnast fyrir í
mjúkvef kræklings.1-2-3'4
Hryggleysingjar hafa litla hæfni
til niðurbrots PAH vegna lélegra
ensímakerfa og því safnast PAH
fyrir í vefjum þeirra.5A7 Málmar geta
hins vegar skolast út úr vefjum líf-
vera ef mikið af þeim safnast þar
fyrir. Akveðið ferli fer af stað í
frumum vefja sem felur í sér mynd-
un afeitrunarprótína sem nefnast
málmþíonín sem bindast við málm-
ana og koma af stað útskolun
þeirra.7-8
Itarleg umhverfisvöktun er nauð-
synleg í nágrenni iðjuvera og ann-
arrar mengandi starfsemi. I um-
hverfisvöktun felast rannsóknir á
ástandi lífvera á landi og í sjó og
mælingar á magni mengunarefna,
sem rekja má til viðkomandi iðju-
vers, í lífverum, andrúmslofti, úr-

1. mynd. Sæmundur fróÖi, bátur í eigu Líffræðistofnunar Háskólans, var notaður við
rannsóknirnar. - A boat from the Biological Institute of the University of Iceland, was
used in the investigations. Ljósm./Photo: Jóhanna B. Weisshappel.
komu, ferskvatni og öðrum þáttum
í nágrenninu.
Sumarið 2004 fóru fram rann-
sóknir á uppsöfnun efnamengunar í
kræklingum sem hafðir voru í búr-
um í nágrenni iðjuveranna á
Grundartanga í Hvalfirði. Rann-
sóknirnar voru hluti af umhverfis-
vöktun Norðuráls á Grundartanga
og grunnrannsóknum hugsanlegrar
rafskautaverksmiðju á Katanesi.
Bakgrunnsgildi eru mælingar á við-
miðunarstað austan við Katanes og
að hluta niðurstöður kræklinga-
rannsókna sem fram fóru við
Grundartanga árið 2000.9 Niður-
stöður þeirra rannsókna gáfu ekki
til kynna neina uppsöfnun meng-
unarefna í kræklingi. Þess ber þó að
geta að búr með kræklingum sem
höfð voru næst álveri Norðuráls, á
stöð 2, glötuðust.
Greinarhöfundur sá um skipu-
lagningu rannsóknanna og bar,
ásamt Halldóri Pálmari Halldórs-
syni á Rannsóknastofu í sjávarlíf-
fræði við Líffræðistofnun Háskól-
ans, ábyrgð á og sá um þann hluta
rannsóknanna sem sneri að undir-
búningi lagna með búrum og rækt-
un kræklinga í þeim.10 Bátur í eigu
Líffræðistofnunar Háskólans, Sæ-
mundur fróði, var notaður (1.
mynd). Krani í bátnum var notaður
Náttúrufræðingurinn 74 (3-4), bls. 103-108, 2006
103