Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 60

Fréttir
Mataræði inúíta,
ATKINSKÚRINN OG PEPTÍÐ'YY
Vilhjálmur Stefánsson sýndi fram á það snemma á
síðustu öld að inúítar á norðurslóð lifa góðu lífi, lausir
við hörgulsjúkdóma og offitu, á sem næst kolvetnalausu
mataræði þar sem uppistaðan er fiskur, kjöt og spik.
Upp úr 1970 mælti bandarískur læknir, Robert Coleman
Atkins, með sams konar mataræði sem leið hl megrunar
án þeirra sultarpísla sem hefðbundnir matarkúrar leggja
á neytendur.
Villrjálmur Stefánsson og Robert Atkins urðu að þola
gagnrýni fræðimanna, enda gengu niðurstöður þeirra
gegn „heilbrigðri skynsemi" matvælafræðinnarl þar
sem áhersla er lögð á grænmeti og ávexti en varað við
þungum og feitum mat. Ekki veit ég til þess að
Vilhjálmur hafi gefið neina skýringu á áhrifum þessa
matar umfram þá að þjóðir veiðimanna hefðu lifað góðu
lífi á honum um aldaraðir. Atkins mun hafa talið að
matarkúrinn sem við hann er kenndur breytti farvegum
efnaskiptanna þannig að líkaminn gengi á fituforða
líkamans þegar lítið væri um kolvetni í fæðunni.
Sumir næringarfræðingar höfnuðu hugmyndum
Atkins einfaldlega sem sérviskulegri dellu. Aðrir lýshi
áhyggjum yfir því að langvarandi neysla slíks kosts
myndi valda heilsuspillandi næringarskorti. En
almenningur tók boðskap hans fagnandi og bækur hans
hafa selst betur en nokkur manneldisrit önnur sem
sögur fara af. Atkins safnaði því æmum auði og hluta af
honum, eða þrjár milljónir dala, lagði hann í sjóð hl að
standa undir óháðum rannsóknum í martneldisfræði
þar sem leggja áth mat á fræði hans.
Atkins lést af slysförum sumarið 2003 og lifði ekki að
sjá árangur þessara rannsókna. En 2004 birtust tvær
rannsóknaskýrslur frá virtum stofnunum þar sem
staðfest var að feitir menn, en að öðru leyti heilbrigðir,
Gengið í SILKISLÓÐ
Kóngulær ganga lóðrétt og hangandi jafnfimlega og
flugur og önnur skordýr og nýta eins og þau viðloðun
loðinna fóta til að halda sér og ná auk þess tökum á
ójöfnum með beittum klóm. En nú er komið í ljós að
kóngulær, í það minnsta hinar stærstu, yfirvinna
þyngdarkraftinn með enn einu tæki, sem vart getur
talist neitt leynivopn þegar þessi dýr eiga í hlut, þar sem
eru silkiþræðir.
Með spunavörtum aftan á afturbolnum spinna
kóngulær einar sex gerðir af silki, sem þær blanda á
ýmsa lund við gerð veiðivefja, sem umbúðir um bráð,
sem svifþráð ungkóngulóar í landaleit eða sem umbúðir
fyrir sæði karls á biðilsbuxum, svo nokkuð sé nefnt.
Örnólfur Thorlacius tók saman
sem neyttu mikils prótíns og fitu en spöruðu við sig
kolvetnin léttust meir og höfðu hagstæðara hlutfall
fituefna í blóði og öðrum líkamsvökvum en sambæri-
legir menn sem lögðu á sig hefðbundna, kolvetnisríka
og fituríka megrunarkúra.
Nú er ljóst að prótínrík fæða kallar fram methmar-
kennd hjá þeim sem fara að ráðum Atkins um mataræði.
Þeir eru því á kalóríusnauðum matarkúr án þess að láta
neitt á móti sér annað en kolvetnin. Og skýringin er
nýlega fengin: Boðefni eða hormón, kallað „peptíð-YY",
myndast í meltingarfærunum þegar matar er neytt og
orkar á stöðvar í undirstúku heilans og kallar fram
methinarkennd. Verkun þessa boðefnis hafa menn
þekkt alllengi, en nú hafa Rachel Batterham og sam-
starfsmenn hennar við University College í Lundúnum
sýnt fram á að mmi meira myndast af því í slímhúð
melhngarfæranna þegar ehð er prótín heldur en af
neyslu kolvetnis sem veihr líkamanum sama orkumagn,
jafnmargar kalóríur. Auk þess sem tilraunir og efna-
skiptamælingar á mönnum staðfestu þetta komu við
sögu tilraunamýs, þannig stökkbreyttar að þær mynda
ekki boðefnið pephð-YY. Þær hlupu í spik þegar þeim
var gefinn músamahir sem samsvarar atkinskúr hjá
mönnum en lögðu af þegar þær fengu jafnframt
hæhlegan skammt af peptíðinu.
Reynslunni ríkari af fánýh eða meinlegum auka-
verkunum ýmissa megrunaraðferða benda þau Baher-
ham á að þörf sé frekari rannsókna áður en hægt verði
að draga traustar ályktanir og gera tillögur um hltekna
samsetningu fæðunnar með hliðsjón af langhma öryggi
og verkun.
Sjá „Kolvetnin og kílóin“ eftir höfund þessa pistils í
Heima er best 54/6, bls. 258-260, 2004.
„Y oh Y“. The Economist 9. sept. 2006, bls. 76-77.
Auk þess voru sóttar á netið vísanir í verk Batterhams o.fl.,
t.d. í New England Journal of Medicine 4. sept. 2006.
Auk spunakirtla á afturbolnum hafa fræðimenn nú
fundið litla spunastúta á endum fóta stórrar
fuglakóngulóar, sebratarantúlunnar á Costa Rica,
Aphononopelma seemanni. Úr þeim kemur límkennt silki
sem skorðar fætur kóngulóarinnar á hvers kyns
refilstigum, sömu gerðar og silkið sem aðrar kóngulær
spinna hl að festa burðarþræði í vefjum sínum við
greinar, shá, steina eða annað fast undirlag. Efhr er að
vita, eins og höfundar greinarinnar benda á, hvort
upphaflegt hlutverk kóngulóasilkis hefur verið hl gangs
eða veiða.
Stanislav N. Gorb o.fl. "Silk-like secretion from tarantula feet".
Nature 28. sept. 2006, bls. 407.
120