Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1999, Side 13

Náttúrufræðingurinn - 1999, Side 13
Landmótun í Norðurardal EFTIR ÍSÖLD STURLA FRIÐRIKSSON Þegar meginjökullinn tók að hopa af hálendi Islands í lok síðasta jökul- skeiðs hörfuðu jökultungur nokkuð sem lágu niður dali Borgarfjarðar og fram Mýrar. Við afturkipp í hlýnandi veðurfari voru jökulranar samt enn skríðandi af heiðum ofan niður Norðurárdal og um Þverár- hlíð, fram að láglendi héraðs. Þetta var fyrir 12.000 árum, á svonefndu Alftanesskeiði. Jökultungan sem lá um Norðurárdal mœtti á þessari leið sinni talsverðri fyrirstöðu við ásana í mynni dalsins. Þetta eru hœðirnar milli bœjanna Laxfoss og Munaðar- ness í Mýrasýslu. egar loftslag tók að hlýna á ný og jöklar héldu áfram að hörfa dvaldist jaðar jökultungunnar samt um tíma norðan við þessa sömu fyrirstöðu, við ásana fyrir utan dalinn. Nokkur stöðnun hafði enn orðið í hlýnuninni og hlóðust þá upp ruðnings- garðar, sem nú má sjá liggja báðum megin Norðurár við Laxfoss. Kann þetta að hafa verið fyrir 10.000 árum, eða á svonefndu Búðaskeiði. Fylgja má þessum görðum frá syðri bakka árinnar við Eyrina, urn Fossvaðið, yfir þjóðveginn og upp undir Dr. Sturla Friðriksson (f. 1922) er erfðafræðingur, fyrrverandi deildarstjóri jarðræktardeildar Rann- sóknastofnunar landbúnaðarins. Hann var utn tfma formaður Hins íslenska náttúrufræðifélags. Laxfosshálsinn, rétt norðan við útihús á Laxfossbænum, en þar hefur Vegagerð ríkisins stundað malarnám úr einni ruðningsöldunni. Jökultunga úr meginjöklinum á Arnar- vatnsheiði í framhaldi af Langjökli lá þá niður um eystri Borgarfjarðardalina, en gekk einnig vestur um Hvítársíðu, Þverárhlíð og Norðurárdal. Gengu þannig jökultungur báðum rnegin við Hallarmúla. Framrás og skriðstefnu vestari jökultungunnar til suðvesturs má sjá í jökulrispum á hefluðum klöppum og hvalbökum víða í dalnum, t.d. á Neðsta-Stalli, sem Veiðilækjarvegur liggur um. Og vestlægar rákir eru á Hallarmúla (Guðmundur Kjartansson 1968). Vel kann að vera að Þverárhlíðartungan hafi sveigst nokkuð til vesturs og sameinast Norðurár- dalsjöklinum. Jökull, sem skreið vestan Hallarmúla, hefur skilið eftir jökulurð við Almenninginn í Norðurá og rutt grjóti og salla upp á Rjúpnahæðina, þar sem veiðihús hefur verið reist. Hafa þessir jöklar jafnvel teygt sig fram fyrir mynni Norðurárdals og þannig lokað dalnum (1. rnynd). ■ JÖKULLÓN Asarnir fyrir franran mynni dalsins og jökultungan urðu sú fyrirstaða er hefti framgang leysingavatnsins. A síðjökultíma hefur því að baki ásanna legið stórt jökullón sem hefur fyllt dalinn, jafnvel allt upp undir Króksfoss, og hefur á einum tíma getað verið enn stærra og víðáttumeira (1. rnynd). 11 Náttúrufræðingurinn 69 (1), bls. 11-18, 1999.

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.