Náttúrufræðingurinn - 1980, Side 29

mynstur, en þó má skipa brotunum í
þrjá flokka eftir stefnu þeirra og aldri:
norðvestlæg brot (NV—SA), norðaust-
læg brot (NA—SV) og norðlæg brot
(N-S).
NV-SA-brot. Þessi brot hafa gengið
undir nafninu Snæfellsnesbrotakerfið (á
ensku Snæfellsnes Fracture Zone,
Kristján Sæmundsson 1967, 1978, Har-
aldur Sigurðsson 1970, Ward 1971,
Scháfer 1972, Haukur Jóhannesson
1975). Norðvestlægu brotin má með
góðu móti rekja frá Kerlingarskarði í
vestri um Mýrar allt að mynni Borgar-
fjarðardala. Á svæðinu frá Kerlingar-
skarði að Kolbeinsstaðafjalli í Hnappa-
dal eru brotin nokkuð austlæg, en á
Mýrunum eru þau norðvestlæg en slá
svo aftur í austrið þegar komið er austur
fyrir Norðurá í Borgarfirði. Kristján
Sæmundsson (1978) getur sér þess til að
austlæg brot sem eru norðvestur af
Langjökli séu tengd þessu brotakerfi. I
Borgarfirði hverfur þorri brotanna inn-
undir Hreðavatnssetlögin en flest þeirra
sem ná austar hverfa innundir minni-
háttar mislægi sem myndaðist þegar
eldvirkni í Reykjadalseldstöðinni fór
minnkandi (Haukur Jóhannesson 1975)
fyrir 4.5 milljón árum. f Hítardal ná
aftur á rnóti öll NV—SA-brotin upp
fyrir mislægið (Kristín Vala Ragnars-
dóttir 1979), en þeim fækkar verulega
skammt þar fyrir vestan, og í bergi sem
er af svipuðum aldri og í Borgarfirði (þ.
e. 6.5—7.0 m. ára). Þess verður heldur
ekki vart að fall (stærð) misgengjanna sé
minna ofan mislægisins en neðan þess
og verður því að ætla að þau hafi öll
myndast eftir að mislægið og setlögin
mynduðust fyrir 8.0—8.3 m. árum. í
Borgarfirði mynduðust setlögin fyrir
6.5—7.0 m. ára. Því er eðlilegt að draga
þá ályktun, að brot þessi hafi ekki farið
að myndast fyrr en fyrir 8.0 m. árum og
virkni þeirra verið mest á tímabilinu
8.0—6.5 m. árum. Virknin hefur þó
verið töluverð þangað til fyrir 4.5 m.
árum en síðan hefur hún verið tiltölu-
lega lítil. Hreyfingar á þessum brotum
hafa þó orðið allt fram á þennan dag. í
Þverárhlíð er 7 m misgengi í malarhjalla
frá lokum ísaldar (Kristján Sæmunds-
son 1967) og síðast var hreyfing á aust-
lægum misgengjum innst í Þverárhlíð í
skjálftunum vorið 1974 (Páll Einarsson
o. fl. 1977).
Á Snæfellsnesi hefur aðeins fundist
eitt misgengi sem hreyfst hefur eftir að
ísöld lauk. Það hreyfðist samfara eldgosi
í Rauðamelskúlum í Hnappadal og sker
brotið m. a. nútímahraun á fjallinu upp
af Þverá. Rauðamelskúlurgusu fyrir um
2600 árum (Kristján Sæmundsson
1966). Á þessu svæði gaus síðast á
tíundu öld, í Rauðhálsum (Haukur Jó-
hannesson 1977). Eldvirkni á innan-
verðu Snæfellsnesi og Mýrum er í nán-
um tengslum við brotakerfið. Megin-
eldstöðin í Ljósufjöllum (5. mynd) hefur
verið virk síðustu 700.000 árin. Hún
situr fyrir miðjum vesturenda
NV—SA-brotabeltisins. Vestan eld-
stöðvarinnar raða gosstöðvarnar sér á
belti sem ekki er breiðara en 2 km og
nær allt að Hraunsfirði. Austan eld-
stöðvarinnar eru gosstöðvarnar aftur á
móti á 10 km breiðu belti sem nær allt
að Norðurá. Eldgos á síðarnefnda
svæðinu verða eingöngu á gömlu brot-
unum. Ljósufjallaþyrpingin er því nær
90 km löng og 2 til 10 km breið. Utar á
Snæfellsnesi eru tvær virkar megineld-
stöðvar, Lýsuskarð (þ. e. Setberg 2 og
yngra gosberg hjá Haraldi Sigurðssyni
1970a), og Snæfellsjökull. Þar verður
23