Náttúrufræðingurinn - 1988, Síða 29

er til við að lagfæra eftir rask verður
að ákveða hver tilgangurinn er og
hvaða árangurs er vænst. Um getur
verið að ræða aðgerðir sem falla undir
liði 2 til 6 eftir því hvert eðli og um-
fang umrótsins er. Akvörðun mark-
miða er ekki síst mikilvæg vegna þess
að af þeim ræðst oft hvaða aðferðum
ber að beita (Johnson og Van Cleve
1976). Uppgræðsla getur þjónað
mörgum markmiðum samtímis, en
mikilvægt er að gera sér ljóst að erfitt
getur verið að samrýma sum þeirra.
Hugsanlegt er að uppgræðsla til
fóðurframleiðslu og endurheimt vist-
kerfa fari ekki alltaf saman og geti því
verið ósamrýmanleg markmið. Einnig
kann að vera að uppgræðsla til fóður-
framleiðslu brjóti í bága við fagur-
fræðileg markmið á tilteknu svæði,
t.d. á hálendinu. Stöðug áburðargjöf
getur seinkað eða komið í veg fyrir að
ýmsar innlendar tegundir nái fótfestu.
Mikilvægt er því að skilgreina vel
markmið framkvæmda áður en þær
hefjast.
Arangur landgræðslu eða upp-
græðslu verður ekki metinn nema
með hliðsjón af þeim markmiðum sem
sett eru fyrir hverja landgræðsluað-
gerð. Þannig er ekki hægt að meta
uppgræðslu til fóðurframleiðslu út frá
fagurfræðilegum sjónarmiðum, eins
og t.d. á við um landgræðslusvæðin á
Auðkúluheiði og Eyvindarstaðaheiði.
Ekki er heldur hægt að meta árangur
vistheimtar eingöngu með hliðsjón af
fóðurframleiðslu eða heildargróður-
þekju. Þekja og tegundaauðgi inn-
lendra plantna hlýtur t.a.m. að koma
til álita. Þá er jafnljóst að aðgerðir til
að hefta sandfok og jarðvegseyðingu
verða ekki metnar í hekturum lands
eða með tilliti til fóðurgildis, a.m.k.
ekki eingöngu. Endurgræðsla vegna
vegagerðar og rasks við mannvirkja-
gerð er líklega ekki síst metin með
hliðsjón af fagurfræðilegum sjónar-
miðum. Eins getur það verið álitamál
hvort fóðurframleiðsla vegna beitar-
sjónarmiða sé hin eina rétta viðmiðun
þegar bæta skal gróið land sem eyðist
vegna virkjana (Hákon Aðalsteinsson
1986).
VISTHEIMT
Lokamarkmið uppgræðslu er oft
vistheimt, eða að endurheimta töpuð
vistkerfi. Vistheimt hefur í raun verið
lítið rannsökuð. Hingað til hefur
áhersla verið lögð á uppgræðslu, enda
hefur oft lítill greinarmunur verið
gerður á uppgræddu landi og öðru
gróðurlendi. A þessu tvennu er þó
reginmunur í flestum tilvikum. í því
fyrra er um að ræða hlutfallslega ein-
falt vistkerfi sem oft er myndað af
sáðgresi og óþroskuðum jarðvegi.
Vistheimt land og náttúruleg gróður-
lendi eru mun flóknari vistkerfi en
uppgrætt land og hafa fjölbreytta teg-
undasamsetningu, þroskaðan og oft
frjóan jarðveg með dýralífi og örver-
um, og margþætt líffræðilegt gildi. Því
eiga uppgrætt land og það gróðurlendi
sem er á undanhaldi vegna jarðvegs-
eyðingar fátt sameiginlegt. Þessi vist-
kerfi eru á engan hátt sambærileg.
Náttúruleg vistheimt tekur afar mis-
langan tíma eftir aðstæðum og hún
getur jafnvel tekið mörg hundruð ár
við íslenskar aðstæður, einkum á há-
lendi. Uppgræðsla á láglendi flýtir
mjög fyrir vistheimt með því að loka
yfirborðinu, minnka uppgufun og fok.
Uppgræðsla getur ennfremur aukið
lífrænt magn jarðvegsins og á ýmsan
annan hátt búið í haginn fyrir náttúru-
legan gróður. Uppgræðslusvæði á há-
lendinu endast skemur og ekki er full-
ljóst hvernig þeim reiðir af ef áburðar-
gjöf er hætt (Ólafur Arnalds o.fl.
1988).
83