Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 56

Tafla 5. Dreifing kolefnis í sniðum.
Organic C in profiles.
Lag. Horizon %c n S.F.
A 0,59 6 0,29
Bw 0,93 7 0,40
C 0,17 7 0,09
Dreifing lífrænna efna innan sniða
er sýnd í Töflu 5. Sniðið við Vífils-
staði, þar sem sjálfgræðsla var vel á
veg komin, og snið á uppgræddum
svæðum eru undanskilin í töflunni.
Það er greinilegt að lífrænt innihald
er að meðaltali hærra undir yfirborðs-
laginu en í því. Einnig hefur Bw-lagið
ýmis útlitseinkenni sem benda til
meira lífræns innihalds. Þessi lagskipt-
ing er óvenjuleg, því yfirleitt finnst
meira af kolefni við yfirborð sniða en
undir því.
Ástæður fyrir auknu Iífrænu inni-
haldi í miðhluta flestra sniðanna eru
trúlega margvíslegar. Stakar plöntur
og gróðurþúfur finnast oft þó að land
teljist örfoka. Meðal þeirra plantna
sem finnast á yfirborði gróðursnauðs
lands eru músareyra (Cerastium alpin-
um), geldingahnappur (Ameria marit-
ima) og lambagras (Silene acaulis).
Þessar plöntur mynda víðtæk og djúp
rótarkerfi sem leggja til kolefni í lögin
neðan við yfirborðið. Einnig er líklegt
að frostlyfting á völum, sem vernda
jarðvegskorn fyrir rofi og safna áfoki,
valdi einhverju um þetta ferli. Færsla
eða skolun á silti niður eftir sniðum er
þekkt fyrirbæri, m.a. á ungum jarð-
vegi á Breiðarmerkursandi (Romans
o.fl. 1980), en einnig víða á ungum
heimskautajarðvegi, t.d. á Svalbarða
(Forman og Miller 1984). Þessi silt-
skolun ásamt kolefni frá rótum kann
að hafa áhrif á myndun B-lagsins. Þó
var ekki hægt að greina að meira væri
af fínni kornastærðarflokkum en gróf-
um í Bw laginu en í A laginu sam-
kvæmt þeim kornastærðarmælingum
sem nú voru gerðar. Ekki er hægt að
útiloka þann möguleika að B-lagið sé
að einhverju leyti leifar gamals jarð-
vegs sem möl og stórgrýti hafa komið
í veg fyrir að fyki í burtu. Þetta má
skýra á þann hátt að steinar lyftast
upp í jarðveg sem byggðist smá saman
upp frá því að ísa leysti, en þegar jarð-
vegseyðing átti sér stað náði mölin að
hlífa neðsta hluta jarðvegsins. Ef svo
er má nota jarðvegsrannsóknir til að
rekja útbreiðslu gróðurs á íslandi.
Líklegt er að öll ferlin, sem hér voru
nefnd, valdi þessari óvenjulegu
lagskiptingu á ógrónum melum og þá
mismikið eftir aðstæðum hverju
sinni.
SAMANBURÐUR VIÐ ÖNNUR
SVÆÐI
Erfitt er að finna hliðstæðu við
þann jarðveg sem hér hefur verið lýst.
Helst koma til greina svæði þar sem
mikil röskun hefur átt sér stað t.d.
vegna eldgosa eða landnýtingar á
borð við námagröft o.fl., eða jaðrar
gróðurlendis á heimskauta- og eyði-
merkursvæðum. Jarðvegur myndast á
hlutfallslega stuttum tíma. Til dæmis
myndast lífrænt lag á fáum áratugum
hvort sem er í tempraða beltinu eða í
Suður-Alaska (Buol o.fl. 1980). Vier-
eck (1970) skýrði frá því að víðir næmi
land og myndaði gróðurlendi á innan
við 15 árum á áreyrum skammt norð-
an við Fairbanks í Alaska. Þróun jarð-
vegs er vitaskuld hægari eftir því sem
loftslag er kaldara. En þrátt fyrir að
aldir séu liðnar síóan stór svæði á ís-
landi urðu örfoka, hefur gróður ekki
náð fótfestu aftur nema á takmörkuð-
um svæðum og þróun jarðvegs er
mjög lítil. Erfitt er að benda á önnur
110