Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 23

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
157
iil að standast þurk og kuida. — Margar fjalljurtir þola mikinn
kulda. Lambagrasþúfa hefir verið lálin inn í isstykki og gadd-
frosið þar, en komið óskemmd úr þeirri raun. Fjallasmári hefir
revnzt þola 19° frost á herangri. Kuldaþol þessarra tegunda virð-
ist standa í sambandi við þá slaðreynd að mikið er af sykri í
frumum þeirra. Ekki eru samt allar l'jallajurtir sérlega kulda-
þolnar. Snjórinn verndar margar jurtir að vetrinum, án lians
mundu þær frjósa í hel. Snjórinn hlífir ekki einungis gegn kulda,
lieldur ver líka fyrir ofþornun og næðingum. Jafnvel þunnt snjó-
lag hlífir jörðinni fyrir talsverðum frostakafla að vetrinum. í
fjaillendi og norðlægum löndum liggur %—1 m þykkur snjór
stundum alllengi á stórum svæðum. Undir skaflinum lialda þá
jurtirnar áfram að vaxa og koma skrúðgrænar undan snjónum
að vorinu. Er það alkunnugt á íslandi í útkjálkasveitum. Þess
vegna er alls ekki víst, að jurt ofan úr háfjalli þoli að vaxa á her-
angri niður á láglendi, þótt undarlegt kunni að virðast í fljótu
bragði. Helzt þola slikt þúfujurtir t. d. liollasóley og steinbrjót-
ar og dvergrunnar með leðurkenndum blöðum eins og sortulyng
eða þá mjög smáblaðaðir runnar, einir, krækilyng o. fl. Margar
fjallajurtir þola illa þurrka á sumruni og kalda storma á veturna.
Frostið í jarðveginum rænir raka úr moldinni. Vindarnir setja
loftið í hreyfingu, flytja rakaloftið burtu og flýta þannig fjæir út-
gufun úr jurtum. (Eins og þegar við blásum á beitan mat). Verð-
ur ofþornun oft jurtunum að bana. Er það algengt á Islandi, t. d.
á trjágróðri, þar sem næðingssamt er. Gróðurinn leilar ýmissa
bragða til að draga úr útgufuninni. Hárin sem gera grávíðir og'
loðvíðir sérkennilegan að lit, eru mikil vörn gegn ofmikilli útguf-
un. Þúfuvöxtur steinbrjótanna, lambagrassins o. fl. veitir sams-
lconar vörn. Af sömu ástæðum er fjallagróðrinum hentast að
hrevkja sér ekki hátt, enda er Iiann venjulega lágur í loftinu.
Franski grasafræðingurinn Bonnier gerði vaxtarstaða-tilraunir
á allmörgum jurtategundum. Hann ræklaði sömu jurtirnar hæði
á láglendi og upp til fjalla til að sjá muninn, sem ólík kjör höfðu
í för með sér. Tegundirnar urðu jafnan mun lágvaxnari lil fjalla,
náðu slundum aðeins 1/10 af láglendishæð sinni og urðu lílca oft
loðnari en ella. En ræturnar rýrnuðu engan vegin að sama skai>i
uppi í fjalllendinu. Yfirborð þeirra reyndist tiltölulega stærra þar
en niðri á láglendinu. Blóm fjallajurta eru líka blutfallslega stór.
Þau verða jafnvel stundum stærri þar, heldur en blóm sömu teg-
unda i lágsveitum (steinbrjótar o. fl.). Norðlæg lönd jafngilda að
mestu fjalllendum suðlægari landa að þessu leyti.