Náttúrufræðingurinn - 1943, Síða 38

172
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
skuli sannleikur og livað ekki. Þekktasta dæmið er kirkjan. Hún
liefir gert allskonar mannasetningar og fundarsamþykktir að lög-
málum, sem skoða'heri sem heilagan sannleika, hvort sem þau
samrýmast heilbrigðri skynsemi eða ekki. Af þessu hefir leitt
mjög harða haráttu milli kirkjunnar og náttúruvísindanna.
Sannleiksleit getur oft liaft óþægilegar afleiðingar. í fyrsta lagi
fyrir þá, sem byggt hafa völd sin og auð á fáfræði fjöldans, og í
öðru lagi fyrir þá, sem gerst liafa svo djarfir að mótmæla fá-
ránlegum kenningum og frambera aðrar, sem í augum hvers
hugsandi manns hlutu að standa sannleikanum nær. Dæmin eru
fjölda mörg. Hversu oft hafa ckki bæði kirkjulegir og verald-
legir veldisstólar skolfið og nötrað, jafnvel oltið og liðast í sund-
ur, vegna rökréttrar hugsunar eins einasta manns. Og hversu
margir slíkir menn hafa ekki látið lífið fyrir skoðanir sínar.
Það var þungt áfall fvrir heimsskoðun miðaldakirkjunnar,
þegar Kopernikus sannaði það, hversu smá og þýðingarlítil jörð-
in er í alheiminum. Festing himinsins brotnaði og jörðin varð
að litlum hnetti, einum meðal þeirra minnstu, og snérist um-
hverfis sólina, hvað sem hver sagði, með páfann og allt saman.
Og þó hafði Galilei alveg nýlega verið látinn sverja þess eið, að
þetta gæli ekki átt sér stað.
Iiomo sapiens varð að brjóta odd af oflæti sinu. Jörðin, sem
hann gekk á, var ekki neitt aðalatriði i heiminum, Iiún var að-
eins agnarhtill punktur, eitl örlítið brot úr öðrum hnetti, sem eins
vel gat hafa orðið þarna eftir af tilviljun. Og tímarnir liðu. Fleiri
rök hnigu að heimsskoðun Kopernikusar og kirkjan hörfaði til
nýrrar varnarlínu.
Næsta áfall, sem lífsskoðun kirkjunnar hlaut, var ennþá alvar-
legra, þvi að það snerti stöðu mannsins gagnvart öðrum lifver-
um á jörðinni. Framþróunarkenning Darwins vakti hneykslun
þeirra manna, sem töldu manninn skapaðan í guðs mynd og til
þess gerðan samkvæmt æðra boði að drottna yfir fuglum lofts-
ins og fiskum sjávarins. Nú upplýstist það, að beinagrind manns-
ins var mjög lík beinagrind apanna og sama reyndist með önn-
ur líffæri. Samskonar líffæri lílið breytt var líka hægt að finna
hjá hundunum og jafnvel hjá ennþá lægri dýrum. Skyldleikinn
var auðsær, því varð ekki neitað.
Aftur varð Homo sapiens að lítillækka sig. Hann var þá ekki
nema spendýr. Að visu liafði hann miklu fullkomnara taugakerfi
en örinur spendýr, en að ýmsu öðru leyti var hann líka ófullkomn-
ari. Líkami hans var að sumu leyli veikbyggðari og óhentugri