Náttúrufræðingurinn - 1952, Blaðsíða 17

HVERFJALL
159
vikurmolar allt að 2 sm í þvermál, svo að sýnilegt er, að þar er komið
í námunda við upptök þessa lags. — Þar með var gátan ráðin. Svarta
grófa lagið næsta ofan við H3 er úr Hverfjalli komið og er því hér
eftir táknað með li í jarðvegssniðum mínum. Það er úr sama gosi
sem myndaði túffstabbana norður af Hverfjalli. Tómas Tryggvason
jarðfræðingur hefur athugað fyrir mig ljósbrot glersins í þessu ösku-
lagi suðiir af Hverfjalli og lijá Ytra-Höfða, og er það Iiið sama og í
glerinu í túffstöbbunum og í túfflögum Hverfjalls sjálfs. Öskufallið
í því gosi, sem myndaði Þrengslaborgir—Lúdentsborgir og Laxár-
hraunið yngra, hefur verið svo lítið, að þess gætir ekki í jarðvegs-
sniðum, nema Jiið allra næsta borgunum. Hefur gosinu að þessu
leyti svipað til Sveinagjárgossins 1875.
Það, sem hér hefur verið frá greint, breytir þó litlu eða engu um
aldursákvörðun mína á Laxárhrauninu yngra, sem aðallega byggist
á jarðvegssniðum í Laxárgljúfri. Hið ofangreinda er gott dæmi þess,
hversu þétt þarf á stundum að grafa jarðvegssnið til þess, að hægt sé
með öryggi að rekja öskulag til sinnar eldsstöðvar, en það sýnir um
leið, að mögulegt er að rekja öskulögin, ef nógu vandvirknislega er
unnið.*
* Til fróðleiks skal hér vikið nokkrum orðum að öskulögum í jarðvegssniðunum á
18. mynd, öðrum en þeim, sem þegar hafa verið nefnd, enda þótt þau komi Hverfjalli
sem slíku ekki við. — Lagið M myndaðist í Mývatnseldum á þriðja áratug 18. aldar.
líklega aðallega eða eingöngu í sprengigosinu 17. maí 1724, sem myndaði gíginn Víti
suðvestan í Kröflu. Af samtíma lýsingum að dæma mátti gera ráð fyrir, að þetta lag
væri nokkuð þykkt í Mývatnssveit, og hafði ég þvf áður látið mér í hug koma, að
lagið a myndi vera frá þessum „eldum", en svo reyndist ekki vera. Lagið M er örþunnt
(0.3—0.5 sm) í Mývatnssveit og sést ekki f nærri öllttm jarðvegssniðum, en þykknar
fljótt, er kemur norður fyrir Reykjahlíð. hað þekkist í Mývatnssveit á því, að það cr
mun grófara en öskulögin næstu undir því, sem eru frá fjarlægari eldstöðvum. Ösku-
lag það, sem merkt er a í jarðvegssniðunum, hef ég rakið yfir allt Austurland til
Hornafjarðar. Þar liggur það ofan á ljósa öskulaginu úr Öræfajökulsgosinu 1362, og
skilja þau aðeins fáir sentimetrar jarðvegs. Þetta lag er því að líkindtim frá því um
1400 og hefur það gos, sem myndaði það, verið mikið öskugos, og hlýtur að hafa valdið
verulegum landspjöllum víða um Austurland, en ekki veit ég enn, frá hvaða eldstöð
það muni vera. Öskulögin b og c er að finna um allt Norðausturland, og eru þau að
h'kindum frá því skömmu fyrir landnámsökl. Öskulagið IIj er úr því gosi, sem eyddi
Þjórsárdal. Þetta lag er mjög þunnt á Mývatnsöræfum og í Mývatnssveit og sést ekki
nema í einstöku jarðvegssniðum. H5 er einnig frá Heklu komið og er hið neðsta af
þeim fjórum þykku hvítu vikurlögum, sem sjá má í Ófærugili. í Mývatnssveit er það
mjög óglöggt, aðeins ljóslitar jarðveginn f sumum sniðum, en liggur rétt undir brún-
svörtu, sandgrófu lagi, sem hér er inerkt Z, en rétt ofan á þvi lagi er gulbrúnt fíngert
lag, Y, sem líklcga er komið af Hekluslóðum. Aldur H5 hef ég áætlað 7500 ár í ritgerð