Náttúrufræðingurinn - 1952, Blaðsíða 26

168
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Lokaorð
Spyrja má að lokum: Ef túffið í Hverfjalli, sem Trausti Einarsson
telur liafa komið upp úr jörðinni sem þykkfljótandi móbergsgraut,
er sannanlega myndað á allt annan hátt, nfl. í kröftugu sprengigosi,
hvað þá um annað móberg, sem Trausti telur hafa ollið upp úr jörð-
inni sem eins konar graut? Því er til að svara, að sú staðreynd, að
Trausti hefur rangtúlkað myndun Hverfjalls, útilokar náttúrlega
alls ekki þann möguleika, að móberg hafi annars staðar myndazt á
þann hátt, sem hann heldur fram. Ritgerð hans um Hverfjall er
hressandi og hugvekjandi og jók hún mjög forvitni mína um myndun
Hverfjalls, en hún ber þess of mörg merki að vera fremur byggð á
trú en gaumgæfilegri skoðun, og þess er að gæta, að mikið af því mó-
bergi, sem Trausti hefur lýst frá öðrum stöðum og talið hafa runnið
upp sem graut, er allt annarrar gerðar en túffið í Hverfjalli, sem,
eins og áður getur, er raunverulega ekkert móberg. Hrossaborg hef-
ur þó áreiðanlega myndazt á sama hátt og Hverfjall, eins og vikið
mun verða að í grein síðar, og er því túlkun Trausta á myndun
hennar einnig röng, og þar með fellur einnig skýring hans á myndun
hringfjalla tunglsins.
Hér og þar í íslenzkum móbergsmyndunum er meira eða minna
af lagskiptu túffi líkrar gerðar og vafalítið sams konar uppruna og
Hverfjallstúffið, þ. e. myndað í sprengigosum. Slíkt túff má t. d. sjá
við Kleifarvatn norðanvert, í Sæfjalli í Vestmannaeyjum, í Bláfjalli
við Mývatn og í Öskju (25. mynd). En slíkt berg er þó aðeins dálítill
hluti íslenzku móbergsmyndunarinnar. Mikið af móbergsþursaberg-
inu í móbergsfjöllum okkar er myndað á annan hátt. Mér virðist
vel mögulegt, að eitthvað af því þursabergi geti verið myndað á
þann hátt, sem Trausti heldur fram, en álít þó, að ekki verði komizt
hjá þeirri staðreynd, að íslenzka móbergsmyndunin sé að mestu leyti
ísaldarmyndun, að ýmis móbergsfjöll, t. d. Jarlhettur, Námafjall og
hryggirnir kringum Möðrudal, séu raunverulega hlaðin upp undir
ísþekju og að móbergsmyndunin verði ekki skýrð án tillits til þess-
ara staðreynda. Að mínum dómi er íslenzka móbergsmyndunin svo
flókin og margþætt, að mjög varhugavert er að algilda (generalisera)
athuganir á takmörkuðum svæðum. Það þarf nákvæmar rannsóknir
og ótvíræða úrskurði um myndun margra einstakra móbergsfjalla,
áður en gáta íslenzku móbergsmyndunarinnar verður að fullu ráðin.