Náttúrufræðingurinn - 1971, Blaðsíða 7

N ÁTTÚ R U FRÆÐINGURINN
213
Hverri skepnu er auðvelt að ganga þurrum fótum yfir Galtalæk
á steinboganum hjá Gerðisfossi. En fáir eiga nú þarna leið um,
svo að brúin kemur að litlum notum. Einhvern tíma mun stein-
boginn þó hafa verið meira farinn en nú, því að grjóti hefur
bersýnilega verið hlaðið í dýpstu skoruna í gamla, þurra farveg-
inum vestan við steinbogann, eflaust til að gera hana greiðari yfir-
ferðar með hesta (lieybandslestir?). En á binn bóginn liggur hálf-
hruninn grjótgarður um þveran bogann, og hlýtur hann að liafa
verið til þess gerður að varna þar fénaði ylirferðar. Bæði þessi
mannvirki eru fornleg, en ekki veit ég nánara um aldur þeirra.
Ekki er steinboginn hjá Gerðisfossi frægari en svo, að ég vissi
ekki um hann fyrr en á síðastliðnu sumri, er Sigurjón Pálsson
bóndi á Galtalæk sagði mér frá honum og fylgdi mér á staðinn.
Steinbogi á Grindakvísl (Tungná)
Eins og ég hef áður sagt frá í þessu riti (Guðm. Kj. 1957), hitti
ég sumarið 1956 á alllögulegan steinboga á efstu upptakakvísl
Tungnár vestan undir fjallgarðinum Jökulgrindum, um 3 km fyrir
ofan skála Jöklarannsóknafélags íslands í Jökulheimum. Ég gekk
yfir ána á steinboganum, en hún var í vexti og óárennileg að vaða.
Ekki komst ég þó þurrum fótum, varð að vaða vel í ökkla litla
kvísl, sem rann fram hjá steinboganum að vestan. En steinboginn
stóð allur vel upp úr ánni, sem sogaðist niður í svelg ofan við
hann og geystist út undan honum að neðan með miklum boða-
föllum. Ofan við steinbogann rennur áin á hrauni, sem hún hefur
borið í mikinn stórgrýttan aur. Steinboginn er yzti jaðar hrauns-
ins, sem áin fellur þarna út af og í dýpra farveg fyrir neðan. Það
virðist talsvert algengt, að yzta rönd lirauns, aðeins fáeinir metrar
á breidd, sé úr fastara og þéttara bergi en hraunið hið innra og
standi eftir sem klettahólmar og drangar í farvegum, sem ár liafa
grafið sér fram með hraunjöðrum. Dæmi þessa sjást bæði af Ölfus-
árbrú og Þjórsárbrú og miklu víðar, og þannig er þessu farið um
steinbogann á Tungná. Hann er óbrotinn og lítt sorfinn hellu-
hraunsjaðar. Einhvern tíma hefur áin fallið íram af honum í lág-
um fossi eða flúð, en þó mikið vatn lekið úr henni niður í gegn-
um holótt hraunið rétt ofan við fossbrúnina og áfram um undir-