Náttúrufræðingurinn - 1971, Blaðsíða 50

254
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
því að jarðsögulegar orsakir liafi verkað mjög á útbreiðslu plantna.
Þar getur grundvallarlega verið um tvenns konar áhrif að ræða:
Annars vegar geta jarðbyltingar og aðrir jarðsögulegir atburðir
sett tegundunum bein útbreiðslumörk, þannig að þær komist
„hingað og ekki lengra“, og hins vegar geta jarðsögulegir atburðir
orðið til að eyða tegundinni af vissurn svæðum, senr hún óx á áður,
og skilið eftir útbreiðslueyjar. í slíkum tilfellum er talað um leifa-
tegundir (relict). Breytingar á loftslagi landsins hafa vel getað fram-
kallað ýmiss konar leifategundir. I fyrsta lagi getur verið um að
ræða leifar af flóru síðasta milliísaldarskeiðs (sumarskeiðs), í öðru
lagi leifar af heimskautaflóru síðasta jökulskeiðs og loks flóruleifar
frá hlýskeiðum eftir Jökultíma. Jafnvel þær breytingar, sem gerzt
hafa af völdum byggðarinnar í landinu frá upphafi landnáms,
geta hafa framkallað leifategundir. Loftslag á íslandi virðist vera
nálægt þeim mörkum, sem oft ráða úrslitum um líf eða dauða
plöntutegunda. Því er ekki ósennilegt, að jafnvel smávægilegar
breytingar á loftslagi og eðli landsins geti leitt til stórra breytinga
á plöntugróðri. Á þetta ekki síður við breytingar á nærviðri, eins
og gerzt hefur með eyðingu skóganna í landinu.
Á það liefur verið bent, að margar af nefndum tegundum, sem
liér eru taldar sæleitnar, séu í eðli sínu skógategundir, enda finn-
ast þær margar í skógum í meginlandskenndu loftslagi. Ef til vill
er skógeyðingin því skýring á sæleitni þeirra hér á landi. Það er
vitað, að flestir eða allir skógar í innsveitum landsins hafa eyðzt
einhvern tíma á síðustu 1000 árum, enda þótt nokkrir þeirra hafi
að vísu vaxið upp aftur. Á útskögum mun liins vegar alla tíð hafa
verið kjarr, sem hélt velli þrátt fyrir illa meðferð. Þar gátu skóga-
plönturnar þrifizt, og einnig vegna þess, að sjóloftslagið var líkara
skógaloftslaginu.
Um ísaldarplönturnar svonefndu hefur Steindór Steindórsson
fjallað mjög ýtarlega í greinum sínum og ritgerðum. Töluverður
hluti landleitnu plantnanna, sem taldar voru í fyrri hluta greinar-
innar, geta hæglega verið leifar af flóru síðasta jökulskeiðs. Um
sæleitnu tegundirnar gegnir nokkuð öðru máli. Flestar þeirra eru
eindregnar láglendistegundir, og margar hafa tiltölulega suðræna
útbreiðslu á jörðinni. Sá möguleiki er jx') fyrir hendi, að þær hali
getað tórt í hlíðum brattra strandfjalla, eins og víða er að finna
á Vestfjörðum og Austfjörðum. Sé þetta rétt til getið, eru þessar