Náttúrufræðingurinn - 1971, Side 35

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
239
Sá fyrrnefndi í Skaftafelli í Öræfum, en hinn hjá Ormsstöðum í
Breiðdal.
Allar eru Austfjarðategundirnar fremur suðrænar að uppruna
og eðli, og nokkrar eru alkunnar laufskógategundir í Evrópu (sjö-
stjarna, ösp, rauðberjalyng, súrsmæra), og aðrar eru fjallategundir
þar (klettafrú, gullsteinbrjótur, bláklukka o. fl.). Maríuvötturinn
er aðeins þekktur frá Austurlandi og Færeyjum, og segir það ef
til vill sína sögu.
Mjög eru Austfjarðaplönturnar þó ólíkar Mýrdalstegundunum
í því, að aðeins fáar þeirra eru ræktaðar í görðum, og engin þeirra
getur talizt veruleg nytjaplanta, ef rauðberjalyngið er undanskilið,
og útbreiðsla hinna sjaldgæfari tegunda bendir heldur engan veg-
inn til dreifingar með mönnum. Að vísu er augljóst, að rniðja
flestra útbreiðslusvæðanna er miðhluti Austfjarðanna, frá Seyðis-
firði til Berufjarðar, sem ætla má að tíðast hafi verið siglt til, en
á því svæði er einnig austasti hluti landsins, sem telja má líklegast
að plöntur berist til með fuglum og vindum, vegna fjarlægðarinn-
ar einnar saman. Loks er þess að gæta, að einmitt miðhluti Aust-
fjarða er líklegastur til að hafa haft skilyrði fyrir plöntugróður á
jökulskeiðum ísaldarinnar, þ. e. strandfjöll með bröttum hlíðum,
þar sem snjó festir ekki að ráði, og loftslagið gat hafa verið þolan-
legt fyrir gTÓður. T. d. myndi klettafrúin hæglega hafa getað vaxið
á slíkum stöðum.
Takmörk sumra Austfjarðategundanna vestur á bóginn virðast
einnig benda til þess, að jarðsögulegar orsakir eigi hlut í útbreiðslu
þeirra, þar sem þær afmarkast nokkurn veginn af eystri skilum
móbergs- og blágrýtissvæðanna, en jarðvegs- og jarðrakaskilyrði
gætn einnig valdið nokkru um það. Bláklukkan virðist vera dæmi
um plöntu, sem er að dreifast um landið, enda þótt það verði ekki
sannað, svo órækilegt megi telja.
Utbreiðsla Austfjarðaplantnanna verður því enn um sinn efni
til töluverðra heilabrota fyrir íslenzka grasafræðinga og aðra, sem
við þessi efni fást. Hér skal ekki reynt að rökstyðja neina sérstaka
kenningu um það efni, fram yfir það, sem þegar hefur verið bent
á, um fylgni þeirra við loftslagssvæðin, en líklegt þykir mér, að
þær séu einhvers konar leifategundir (relict), og því búnar að eiga
lengi heima í landinu.