Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 8

130
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Arfinn á sina sögu.
Flestir þekkja krossblómaættina, en hún dregur nafn sitt af fjór-
um krónublöðum, sem virðast sitja í kross, ef horft er ofan í blómið.
Bikarblöð eru einnig fjögur, ein fræva og sex fræflar. Blómið er
undirsætið, aldinið hýði af sérstakri gerð, sem kallast skálpur (sjá
Flóru). Algengir fulltrúar krossblómaættar hér á landi eru t. d.
hjartarfi, hrafnaklukka, skarfakál, fjörukál og skriðnablóm. Flinar
mikilvægu matjurtir rófur og káltegundir teljast til ættarinnar og
einnig ýmsar alkunnar skrautjurtir, t. d. næturfjóla, ilmskúfur o. fl.
En sú tegundin, sem menn helzt líta hornauga, er óefað hjart-
arfinn. Vísindanafn hans er Capsella bursa-pastoris, sem eigin-
lega þýðir taska eða pyngja hjarðsveinsins, og er nafnið dregið af
hinu sérkennilega Iijartalaga eða þrístrenda aldini, sem er helzta
einkenni jurtarinnar (sjá mynd). Blómin sitja í klasa. Þau eru smá,
hvít að lit og lokka ekki mjög til sín skordýr. Er sjálffrævun al-
geng og myndast jafnvel fræ án frjóvgunar, og haldast þá allir eigin-
leikar foreldrisins og ganga
áfram að erfðum.
Hjartarfinn hefur orðið mörg-
um garðeiganda erfiður viður-
eignar. Reyndar er fremur auð-
velt að rífa hann upp með rót-
um. Rótin er stólparót, hörð og
seig. Vinna kálmaðkar lítt eða
ekki á henni, þó kálflugan verpi
við hjartarfann eins og fleiri
blóm af krossblómaætt. Hún
þekkir ættina vegna lyktar,
bragðs eða annarra efnaáhrifa.
Hjartarfinn er frjósamur og sáir
sér mikið. Hann blómgast allt
sumarið og fram á haust eða vet-
ur, ef tíð er sæmileg, og ber
fjölda aldina ,en í hverju eru oft
8—10 fræ. Þau dreifast rnikið
með búfé og varningi, og hefur
arlinn sennilega komið sunnan
3. mynd. Hjartarfi: A. stjörnuhár, B.
krónublað, C. Irævlar, D. fræva, E.
aldin, F. fræ.