Náttúrufræðingurinn - 1974, Síða 10

132
N ÁTT Ú RU F RÆfilN GURINN
verjar o. fl. að nota arfann á ný til lækninga. Þurrkuð arfablöð
gengu kaupum og sölum undir nafninu Herba bursae-pastoris og
Herba sanguinea. Seinna nafnið er kennt við roða og blóð.
Hvítryðsveppur (Cystopus candicans) ásækir stundum hjart-
arfann, sem þá verður líkt og drifinn mjöli eða þakinn hvítri
skorpu, sem flagnar af. Arfinn getnr þá líka orðið undinn og óeðli-
legur að útliti og jafnvel drepizt. Sumir töldu sveppasjúka arfann
öflugastan til lækninga, en hann verður eitraður fyrir búfé. Raun-
ar sneiðir það fremur lijá honum. Líklega er notkun hjartarfans
til lyfja að mestu lokið, en ef til vill verður hann áfram notaður
við menningarsögulegar rannsóknir.
Haugarfi (Stellaria media) er skæðasta illgresi á Islandi o. fl.
norðlægum löndum með svölu og röku loftslagi. Hráslaginn á vel
við hann. Oft er arfanum bölvað, og þegar talað er um arfa, er
fyrst og síðast átt við haugarfann. Vísindanafnið er fallegt og þýðir
stjörnublóm, meðalstórt. Þessi stjörnublóm arfans eru lítil, hvít á
lit, og sitja á löngum blómleggjum. Krónublöðin eru 5, en þau eru
klofin nærri niður í gegn, svo þau sýnast í fljótu bragði 10. Fyrst
þegar blómknapparnir koma í ljós, sveigjast blómleggirnir niður,
en rétta úr sér við blómgunina. Þegar krónublöðin eru visnuð að
lokinni frjóvgun, beygjast blómleggirnir aftur niður, en reisa sig á
ný við aldinþroskunina. Arfinn er lin jurt og vatnsmikil og leggjast
hinir linu stönglar oft við jörð. Blöðin eru breiðlegglaga. Venju-
lega eru bikarblöðin lengri en krónublöðin. Aldinið hýði, lengra
en bikarinn. í vætutíð vex arfinn mjög ört og getur myndað stórar
flækjur og vaxið ýmsum garðjurtum og sáðgresi yfir höfuð. Hann
blómgast og ber fræ allt sumarið og er ákaflega frjósamur. Oft
byrjar blómgunin í maí og getur staðið langt fram á haust, ef tíð
leyfir. Haugarfinn er að vísu einær jurt, en fræin geta lifað rnörg
ár í jarðveginum og spírað, þegar þau koma upp á yfirborðið, t. d.
við jarðvinnslu. Ef rakað er yfir garð í sólskini, drepst fjöldi ung-
jurta arfans. Búfé er sólgið í arfa og verður gott af honum, en flest
fræin ganga ómelt niður af því og lenda í áburðinum og út um tún
og haga. í töðusalla o. fl. moði er venjulega fjöldi arfafræja, sem
geta borizt x áburð og haugstæði, sem þá verða verstu arfabæli. Nú
er arfa í görðum víða eytt með lyfjum og sáðsléttur slegnar snemma
til arfaeyðingar. í kalárum ber xnikið á því, að arfi (og varpasveif-