Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 66

188
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
ur vel með hinum nýju stefnum í greininni, og jafnvel lagt þar nokkuð að
mörkum. En svo undarlega vill til, að bæði Trausti og horleilur Einarssynir,
höfundar nýlegra fræðslubóka um jarðfræði l’yrir almenning, tilheyra andófs-
liópnum. horleifur tók þá stefnu í sinni bók að láta nýju jarðfræðina mest-
megnis afskiptalausa, enda var það hvort tveggja, að liún knúði ekki eins fast
á árið 1968 og hún nú gerir, og að hún snertir áhugasvið Þorleifs lítt. Hvorugt
verður sagt í sambandi við bók Trausta. Æ fleiri jarðfræðivandræði, erlend
og íslenzk, virðast nú leysast í Ijósi nýju jarðfræðinnar, en Trausti hefur sjálfur
gengið fram fyrir skjöldu gegn henni á alþjóðavettvangi. Bókin sniðgengur því
að mestu leyti lielztu tíðindi í jarðvísindum síðasta áratugs, sem að mikilvægi
hefur verið líkt við þróunarkenninguna í líffræði og afstæðiskenninguna í eðlis-
fræði.
Þótt Trausti afgreiði botnskriðskenninguna léltilega, er jarðskorpuhreyfing-
um og bergspennum gerð allrækileg skil í bókinni. Hins vegar kemur það of
illa fram, eins og kannski er von, að skoðanir Trausti á ýmsum málum, s. s.
brotasögu Islands og uppruna móbergsins, eru algerar minnihlutaskoðanir, livað
sem kann að valda.
Trausti Einarsson er orðlagður kennari og fyrirlesari, og liarðsnúinn mála-
fylgjumaður skoðunum sínum. Þetta má m. a. marka af því, að einn aðdáenda
hans hefur líkt yfirburðum Jians yfir aðra jarðfræðinga við yfirburði manns
yfir fisk. Slíkan sannfæringarkraft er örðugt að Ijá þeint knappa stíl, sem efnis-
mikil en endanleg bók útheimtir. Ymsar umræður og skýringar standa því vart
undir sjálfum sér. Það er til bjargar, að vísað er til ýmissa frumtexta, sem þó
eru því miður flestir á ensku. Þetta einkenni nefnir Þórbergur Þórðarson skalla:
„Höfundurinn virðist hafa gleymt þarna þeim megintilgangi bóka, að þær eru
ekki ritaðar handa þeim, sem vita, héldur hinum, sem ekki vita. Og honum
sýnist einnig hafa sézt yfir það, . . . að bækur eiga að vera svo fullar, að ekki
þurfi að leita til annarra heimilda til að skilja Jrær, nema sérstaklega standi á“
(Helgafell 1944, bls. 197). EðlisJjættir jarðarinnar er Jrví allsköllótt bók, nema
helzt síðustu kaflarnir, eins og áður sagði.
Það er skoðun mín, að næstu bækur um jarðvísindi eigi að fjalla um afmörk-
uð svið innan greinarinnar, t. d. nýju jarðfræðina, bergfræði, hagnýt jarðefni,
steinafræði o. s. frv. Trausti getur Jtess i formála, að hann voni að bækur þeirra
Þorleifs Einarssonar bæti hvor aðra upp. Það gera þær sannarlega, Jjví að bæk-
urnar „fjalla um ólfk efni af mismunandi sjónarhóli". Eg tel Jjví íeng að bók
Trausta af tveimur ástæðum: Hún lýsir skoðunum Trausta sjálfs á íslenzkri
jarðfræði og liún tekur til meðferðar í fyrsta sinn í bók fyrir almenning ýmis
atriði jarðvísindanna, og Jjá einkum aðferðir og niðurstöður jarðeðlisfræðilegra
kannana í landinu.
í bókinni er nákvæmt efnisyfirlit, lieimildaskrá með 72 titlum, og nafnaskrá.
Atriðisorðaskrá vantar. Prentvillur sá ég engar (en ruglazt með áttir á bls. 99).
Hins vegar er bókin heldur óhræsislega út gefin frá liendi forlagsins, með
óvönduðum og torskildum teikningum, oft án kvarða, og blaðsíðum troðfullum
at prentmáli.
Sigurður Steinþórsson.