Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 3

Náttúrufrceðingurinn ■ 47 (3—4), 1977 • Bls. 129—204 ■ Reykjavík, mai 1978
Haukur Jóhannesson:
Þar var ei bærinn, sem nú
er borgin
Inngangur
Á Snæfellsnesi eru nokkrar virkar
raegineldstöðvar og er Snæfellsjökull
þeirra þekktust. Á innanverðu nesinu
er eldstöð, sera hefur verið allvirk á
nútíma. Hún hefur verið kennd við
Ljósufjöll. Eldstöðin situr fyrir miðju
brotabelti, sem liggur frá Norðurár-
dal í Borgarfirði að Ljósufjallaklas-
anum. Á þessu svæði dreifa eldvörpin
sér á nokkuð breitt belti. Utan við
Ljósufjöll raða þau sér á nær beina
línu, er liggur vestur í Hraunsfjörð.
Á þessari línu eru m. a. Kothrauns-
kúla, Rauðakúla í Kerlingarskarði,
Kerlingarfjall, Grímsfjall o. fl. Á nú-
tíma hafa runnið unr 20 hraun, sem
tengja má Ljósufjallaeldstöðinni, og
eru sex þeirra í Hnappadal (1. nrynd).
Hraunin í Hnappadal eru misstór,
bæði að flatarmáli og rúmmáli (sjá
töflu), og er Eldborgarhraunið þeirra
langstærst. I þessari grein verður
greint frá athugunum á Eldborgar-
lirauni og Rauðhálsalnauni, gossögu
þeirra og aldri. Fátt hefur verið ritað
um þessi tvö hraun. Einria helst er að
vísa í grein Jóhannesar Áskelssonar
(1955) um Eldborg og Eldborgar-
hraun og grein Þorleifs Einarssonar
(1970) um jarðfræði Hnappadalssýslu.
Jóhannes telur Eldborgarhraunið
myndað í tveimur gosurn, öðru for-
sögulegu og hinu á landnámsöld og
setur fram rök því til stuðnings. Þor-
leifur lýsir öllum hraunum í Hnappa-
dal og telur þau flest mynduð fyrir
2000—3000 árum, en færir engin frek-
ari rök fyrir því en geislakolsaldur
Syðri-Rauðamelskúlu. Öll Jressi hraun
að tveimur undanskildum (Rauðhálsa-
TAFLA I
Stœrð og rúmmál nútimahrauna
í Hnappadal.
Eldborgarhraun 33.4 km2 1.00 km2
Rauðhálsahraun 12.7 — 0.19 —
Barnaborgarhraun 9.5 — 0.14 —
Gullborgarhraun 14.6 — 0.29 —
Rauðamelshraun 2.7 — 0.11 —
Hálsahraun 2.3 — 0.09 —
Náttúrufræðingurinn, 47 (3—4), 1977
129
9