Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 4

hrauni og hraunum frá Rauðamels-
kúlum) eru frá því mjög snemma á
nútíma, þar sem engar gróðurleifar
er að finna undir þeim.
ELDBORG OG
ELDBORGARHRAUN
Lega og lýsing hrauns og eldstöðva
Eldborgarhraun markast að austan
af Kaldá og Borgarlæk, að norðan af
Skjálgurlæk og Landbrotalæk, að vest-
an nær það vestur undir Haffjarðará
og í suður í sjó fram í Kaldárós (f.
mynd). Eldborgin, sem hraunið er
kennt við, stendur austan til í miðju
hrauninu og er hún stærsti gígurinn af
fimm á liðlega eins kílómetra langri
sprungu (2. mynd). Gígaröðin stefnir
um N60°V. Eldborgin er alger að
formi, eins og Jóhannes Áskelsson
(1955) kemst að orði. Hún er spor-
öskjulöguð, um 250 m löng í stefnu
gossprungunnar og um 180 m breið;
hún rís um 50 m yfir umhverfi sitt
og gígskálin er um 50 m djúp. Gíg-
veggirnir eru brattir og hallar um 40—
60° að utan en eru allt að þverhníptir
að innan. Gígbarmarnir eru mjóir og
skörðóttir og lieita dýpstu skörðin,
sem eru í suðvesturbarminum, Arn-
kinnargeilar. Borgin er gerð úr fjöl-
mörgum 2—6 cm þykkum frauðkennd-
um hraunskánum eða -lögum, en nær
ekkert er af lausum gosefnum.
Skammt vestan við borgina er nafn-
laus gígræfill, sem er um 30—40 m í
þvermál og er hann einnig úr þunn-
um hraunskánum. Austan við Eld-
borgina eru þrír gígar. Næst henni og
nær samvaxin henni er Öxl. Hún er
80 m í þvermál og flöt að ofan (þ. e.
a. s. gígskálina vantar) og gerð úr
frauðkenndum hraunskánum. Austan
við Öxl er gígur um 50 m í þvennál
sem nefnist Litla Eldborg. Hún er
gjallkenndari en áðurnefndir gígar.
Milli Axlar og Litlu Eldborgar er
kvos sem heimamenn nefna „Hvamm-
inn milli Borganna", og er hún aug-
ljóslega leifar af sprungu sem mynd-
ast hefur í upphafi gossins. Austast
er hálfmánalagaður gjallgígur sem
lieitir Rauðhóll. Reyndar eru fleiri
Rauðhólar í Eldborgarhrauni, en þeir
eru gjallhrúgur sem borist hafa með
hrauninu frá gígunum (flakkarar).
Ut frá Eldborginni ganga svo-
nefndir Hálsar. Þeir eru úr frauð-
kenndu hrauni nokkuð sléttir og
vaxnir gróskumiklu kjarri. Utan við
Hálsana að sunnan, vestan og norð-
an tekur við Bruninn, sem næst Borg-
inni að sunnan nefnist Hái-Bruni.
Bruninn er dæmigert apalhraun, mjög
úfinn og illur yfirferðar. Hann er ein-
göngu gróinn mosa, en þó finnast
kjarrblettir í djúpurn kvosuni og
skvompum í hrauninu. Jaðar Brun-
ans er sýndur sem brotin lína á 1.
mynd og nær hann lengst um 3.5 km
frá Borginni og rnyndar yfirleitt
glögga og nokkuð háa hraunbrún, oft
um 10—15 m. Utan við Brunann tek-
ur við helluhraun, sem þó er nokkuð
úfið með köflum. Það gengur undir
ýmsum nöfnum, en oftast er það
kennt við jrá bæi sem eiga land í
hrauninu, en aðrir fiákar ganga und-
ir nöfnum eins og Flatahraun, Mjóa-
hraun, Vörðuhraun o. s. frv. Hellu-
hraunið er yfirleitt nokkuð gróið
kjarri og einnig eru grashvammar í
jöðrum Iiraunsins. Hraunjaðarinn er
víða lægri en 2—3 m, en suðurjaðar-
inn er þó víðast um 4—6 m hár. Víða