Samvinnan - 01.02.1949, Blaðsíða 14

Hver er afstaða samvinnuhreyfingariiinar
til þjóðnýtingar atvinnulífsins9
Þessi mikilvœga spurning var rcedd d alþjóðaþingi samvinnumanna í Prag
d síðastliðnu hausti í tilefni af erindi, sem brezki samvinnumaðurinn
James M. Peddie flutti d þinginu
AÐ vakti nokkra athygli þingfull-
trúanna í Prag, er það var til-
kynnt, að James M. Peddie mundi
flytja þinginu erindi um viðhorf
samvinnuhreyfingarinnar til þjóðnýt-
ingar, af hálfu brezkra samvinnu-
manna. Kunnugt var, að allnáið sam-
band var í milli brezka Verkamanna-
flokksins og samvinnuhreyfingarinn-
ar, t. d. kosningabandalag með Sam-
vinnuflokknum og Verkamanna-
flokknum. Fyrir ýmsa var erindi
brezka samvinnumannsins nokkurt
undrunarefni, því að það kom ber-
lega í ljós, að brezka samvinnuhreyf-
ingin hefur mjög sjálfstæðar skoðanir
á þjóðnýtingu atvinnulífsins, að hreyf-
ingin er sjálfstæð í viðhorfum sínum
og hún vinnur að því að leysa þjóð-
félagsvandamálin á grundvelli sam-
vinnuhugsjónarinnar.
I inngangsorðum að erindi sínu,
benti Mr. Peddie á það, að þjóðnýting
væri engan veginn upp fundin af
verkamönnum. Fyrir 300 árum var
póstflutningakerfi Bretlands þjóð-
nýtt, og síðan hafa ríkisstjórnir, sem
fylgt hafa ólíkum pólitískum sjónar-
miðum, framkvæmt þjóðnýtingu í
ýmsum greinum, svo sem í hafnarmál-
um, rafmagnsmálum o. s. frv.
En með valdatöku ríkisstjórnar
Verkamannaflokksins, nú eftir heims-
styrjöldina, fengu þjóðnýtingaráform-
in fastara forrn. Þjóðnýtingarfram-
kvæmdir brezku Verkamannaflokks-
stjórnarinnar til þessa eru: Englands-
banki, kolaiðnaðurinn, innflutning-
ingur og úthlutun baðmullar, raf-
magnsframleiðslan og samgöngur, þ.
e. a. s. á járnbrautum, þjóðvegum,
höfnum og skipaskurðum, ásamt al-
menningsflutningum í Lundúnaborg
og hótelrekstur í sambandi við þá.
í inngangsorðunum ræddi Mr.
Peddie ennfremur um hina hliðstæðu
þróun, sem orðið hefur með sam-
vinnu verklýðshreyfingarinnar, sam-
vinuhreyfingarinnar og Verkamanna-
flokksins, þar sem þessir aðilar voru
sammála um nauðsyn þess að varna
arðráni almennings af hálfu einka-
fjármagnsins. Meðan þessi samvinna
stóð yfir, bar lítið á skoðanamismun
samvinumanna og sósíalista. Hinir
fyrri höfðu samvinnuþjóðfélag að
takmarki, en hinir síðarnefndu hið
sósíaliska ríki. Vegurinn lá í sörnu
átt fyrir báða rneðan takmarkið var
fjarlægt. Það voru því aðeins þeir,
sem fastast héldu um kennisetning-
arnar, sem höfðu áhyggjur af því á
þeim tíma, að flokkarnir litu mis-
jöfnum augum á framtíðina. En eftir
styrjöldina breyttist þetta.
„Hin vaxandi afskipti ríkisins af
atvinnulífinu, sem náðu hámarki með
myndun V erkamannaf lokksstj órnar-
innar og framkvæmd „takmarkaðrar
þjóðnýtingar", liafa gjörbreytt við-
horfinu, þannig, að það, sem áður
hafði aðeins teoritíska þýðingu, er nú
orðið raunhæft úrlausnarefni,“ sagði
Mr. Peddie.
Þjóðnýtingin og neytendurnir.
IBretlandi er ekkert fastákveðið
form um skipulag og stjórn þjóð-
nýttra atvinnugreina. Aðferðirnar eru
mismunandi, allt frá beinni stjórn
ráðuneytanna til lauslegs opinbers
eftirlits með fyrirtækjum í einkaeign.
Reynt liefur verið að finna fram-
kvæmdaleið, sem inniheldur hvort-
tveggja, gæzlu hagsmuna ríkisheildar-
innar og hentugt eftilit, sem leyfi
skjótar ákvarðanir og skynsamlegan
rekstur án þess að óþörf skriffinnska
og seinlátt stjórnarkerfi sé til trafala.
Jafnframt þessu hefur spurningin
tím það, hvernig hagsmuna neytend-
anna væri bezt gætt í ríkiseinkasöl-
um og ríkisfyrirtækjum, komið fram
í dagsljósið. Einn af helztu trúnaðar-
mönnum ríkisstjórnarinnar í hinum
þjóðnýtta kolaiðnaði, hefur viður-
kennt, að veita verði almenningi
möguleika til eftirlits með því að
velja fulltrúa til þess, og það er all-
úrbreidd trú í Bretlandi, að opinbert
eftirlit þurfi ekki endilega að boða
þjóðnýtingu eða opinberan rekstur.
Margir eru og þeirrar skoðunar, að
ekki eigi að láta opinberan rekstur
ná til hverrar iðngreinar að öllu leyti.
Ef týpiskar eindir iðngreinar séu
þjóðnýttar, megi nota rekstur þeirra
og afkomu sem mælikvarða við eftir-
lit með þeim einkafyrirtækjum, sem
eftir eru í viðkomandi iðngrein. Til
er eitt slíkt dæmi, þar sem flugvéla-
verksmiðja nokkur var á stríðárunum
tekin eignarnámi af ríkinu vegna út-
breiddrar óánægju með afköst henn-
ar og vinnufyrirkomulag. Þessi verk-
srniðja er starfrækt áfram undir stjórn
ríkisvaldsins, en flugvélaiðnaðurinn
er að öðru leyti einkarekstur.
Eftir að ræðumaður hafði lýst þeim
aðferðum, sem notaðar voru við þjóð-
nýtingu iðngreina í Bretlandi eftir
stríðið, og þeim ráðstöfunum til auk-
innar og bættrar framleiðslu, sem
gerðar hafa verið í hinum þjóðnýttu
atvinnufyrirtækjum, sneri hann sér
að því að ræða afstöðu samvinnu-
hreyfingarinnar til þjóðnýtingarinn-
ar.
Þegar árið 1905 lét einn fulltrúi á
samvinnuþingi Breta í ljós fylgi við
þjóðnýtingu járnbrauta landsins, og
í einstökum öðrum atvinnugreinum.
14