Samvinnan - 01.02.1949, Blaðsíða 27

VIÐHORF SAMVINNUSTEFNUNNAR
TIL ÞJÓÐNÝTINGAR
(Framhald af bls. 15.)
nýta, en vel má þó svo fara að síðar-
meir fái hún augastað á þeim sviðurn
atvinnulífsins, sem brezkir samvinnu-
menn telja sitt starfssvið, og þá er
hugsanlegt að afstaða samvinnuhreýf-
ingarinnar í lieild verði allt önnur en
hinofað til hefur orðið.
Brezku kaupfélögin fús á að láta verk-
smiðjur sínar keppa við rikis-
verksmiðjur.
EÐ nákvæmum samanburði á
þeini starfræksluformum, sem
notuð eru af samvinnumönnum ann-
ars vegar, og ríkinu hinsvegar, hafa
brezkir samvinnumenn sannfærst um,
að ríkisrekstur á ekki við á þeim svið-
um, sem samvinnustarfið er lengst
komið. Þær iðngreinar, sem nú er bú-
ið að þjóðnýta, eru allar á þeirri lilið
framleiðslunnar, sem liggur fjærst
neytendavöruframleiðslunni, en þar
er aðalstyrkur samvinnuhreyfingar-
innar.
Nokkurs ósamræmis í málflutn-
ingi Mr. Peddie virðist því gæta, er
hann heldur því fram, í áframhaldi
af þessu, að vel megi hugsa sér þann
hátt á þjóðnýtingu, að ríkisfyrirtæki
starfi samhliða þeim samvinnufyrir-
tækjum, sem þegar eru til, á vissum
sviðum matvöruframleiðslunnar, t.d.
í kornmölunariðnaðinum. Engin á-
stæða er til þess, sagði Mr. Peddie, að
kornmyllur samvinnumanna hætti að
starfa þótt kornmölunariðnaðurinn
verði þjóðnýttur. Starfræksla sam-
vinnumanna getur lialdið áfram til
hagsbóta fyrir meðlimi samvinnufé-
laganna, þannig, að aðeins þær verk-
smiðjur, sem framleiða handa utan-
félagsmönnum, verði þjóðnýttar. Lík-
legast er að Mr. Peddie liafi nefnt
þennan möguleika út frá því sjónar-
miði, er svo væri komið í einhverju
þjóðfélagi, að undankomu frá þjóð-
nýtingu væri ekki auðið. Telji ríkis-
valdið einkareksturinn ekki nægilega
afkastamikinn eða ekki nægilega vel
starfræktan, þá eru brezkir samvinnu-
menn fúsir til þess, hvenær sem er,
að efna til heiðarlegTar samkeppni við
ríkisverksmiðjurnar og láta reynsl-
una skera úr um það, hvort fyrir-
komulagið nær betri árangi.
1 ræðu sinni skírskotaði Mr. Peddie
til þess, sem hefur gerzt í samvinnu-
málum Sovét-Rússlands. Eftir að rík-
iseinkasala hafði um liríð verið ein
um verzlunina í borgum og bæjum,
var allt í einu leyft að endurvekja
kaupfélagsskapinn þar og verzlunar-
rekstur hans, samhliða ríkiseinkasöl-
unni. í opinberri tilskipun um þetta,
var svo að orði komizt, „að það sé
staðreynd, að ekki sé fyrir hendi
heilsusamleg samkeppni milli ríkis-
einkasala og samvinnuverzlunar og
það sé til tjóns fyrir umsetninguna
og hefti aukningu hennar." í þessu
sambandi lét aðalmálgagn Sovét-
stjórnarinnar, blaðið Pravda, svo um-
mælt: „Stofnun kaupfélagsverzlunar
í borgunum mun verða til þess að
þörf almennings verður betur full-
nægt en áður....“.
Anclstœðar kenningar.
AÐ er þannig viðurkennt í Rúss-
landi, að samvinnuskipulagið
geti leitt til hentugri verzlunar.
Þá kom Mr. Peddie að því, hvort
þjóðnýtingarstefna og samvinnu-
stefna væru tvær sjálfstæðar og óháð-
ar stefnur, jafnvel tvö andstæð kerfi,
sem stefna að sameign, en væru þó
sprottnar af ólíkum hugsunarhætti,
og sigur annarrar mundi jafnframt
þýða fall hinnar. Hann taldi þetta
sjónarmið réttmætt að vissu marki
Grundvallaratriðið um frjálst val er
gildur þáttur í skipulagi samvinnn-
manna, en slíkt frelsi er ekki fyrir
hendi í þjóðnýtingarrekstri.
Þegar ræðumaðurinn gerði ráð fyr-
ir því, að byggja mætti brú á milli
þessara stefna, sem að hans áliti stefna
að sama marki í efnahagsmálum — er
það augsýnilega í þeirri trú, að þjóð-
nýtingarstefnan rnuni smátt og smátt
sveigja í áttina til samvinnunnar.
„Samvinnuhreyfingin leggur meiri
áherzlu á þarfir neytandans og rétt-
indi,“ segir hann, „og eg held að þró-
un þjóðnýtingar - hugsunarinnar í
Ihetlandi muni færa hana nær þeirri
stefnu, sem lýsir sér í starfi samvinnu-
hreyfingarinnar, eins og hún nú er.“
Þessi þróun verði þannig andstæð
þeirri, sem orðin er í Austur-Evrópu-
löndunum.
Jafnframt benti hann á, að jafn-
framt hæfni í rekstursfyrirkomulagi,
hafi samvinnuskipulagið megnað að
innleiða lýðræðislega sameign með
möguleikum til beinnar þátttöku og
ábyrgðar í fyrirtækjunum, og þetta sé
langt um fullkomnari árangur en
náðst hefur í nokkurri þjóðnýttri at-
vinnugrein. Skipulag samvinnumanna
hefur sýnt meiri hæfileika en þjóð-
nýtingarfyrirkomulagið til starfhæfrar
lýðstjórnar í efnahags- og framleiðslu-
málum.
Mismunur þjóðnýtingar
og samvinnu.
Þjóðnýtingin getur haft hlutverki
að gegna í einstökum greinum at-
vinnulífsins, að áliti þessa brezka sam-
vinnumanns, einkum þar, sem lýð-
ræðisstjórnarfyrirkomulag samvinnu-
hreyfingarinnar á síður við. Þjóðnýt-
ing er rökrétt skref í þá átt, að fjar-
lægja prívat-kapítalismann. En þjóð-
nýting getur ekki orðið annað en opin-
ber einokun, nema hún geti fundið
form, er skapar tilfinningu um sam-
eign og samstjórn þeirra, er við hana
eiga að búa.
í stórurn og veigamiklum greinum
atvinnulífsins á hið þvingunarkennda
eðli þjóðnýtingarinnar og hin mikla
„centralisering“, sem henni er sam-
fara, alls ekki heima. Á þessum svið-
um eru hin stærstu verkefni samvinnu-
hreyfingarinnar, þar á hún að starfa,
ekki sem gæzlumaður ríkisins, heldur
sjálfstætt og á eigin fótum. Þar, sem
þörf neytendanna kallar, er samvinnu-
skipulagið bezta leiðin til lýðræðislegr-
ar, sameiginlegrar stjórnar.
í þessu sambandi vitnaði Mr. Ped-
die til hins kunna hagfræðings Barou:
„Við verðum að gera okkur ljóst,
hvort samvinnan er undanfari sósíal-
ismans á þýðingarmiklu þróunar-
skeiði fyrir hann, eða hvort samvinnu-
hreyfingin sjálf inniheldur hið ákjós-
anlegasta form sameiginlegra fram-
kvæmda, og sem sósíalisminn verður
að sveigjast að, að lokum“. Vel má
vera, segir Mr. Peddie, að fljótfarnari
leiðir að þjóðfélagslegu réttlæti en
samvinnuleiðina verði að finna í ver-
öld, þar sem aðstæður krefjast áætlun-
arbúskapar að einhverju leyti og
þrýsta ríkisvaldinu til aukinnar íhlut-
unar. Og svo má fara, að því fleiri
menn, sem af frjálsum og fúsum vilja
gerast áhangendur sósíalisma, því
meiri líkur séu til þess að hann verði
mannfólkinu þolanlegri. En sósíalismi
27