Samvinnan - 01.02.1949, Blaðsíða 16

FYRIR fimmtíu árum vöktu ritgerðir
tvcggja. áður lítt kunnra vísindamanna
mikla athygli, þeirra Frakkans Curie og hinn-
ar pólsku konu hans, Maríu Sklodowska.
Greindu þau frá því, að þau hefðu fundið
mjög geislavirkt frumefni í bikblendi frá
Bæheimi, og nefndu þau það radíum. Upp-
götvun þessi var ein af allmörgum, sem gerð-
ar voru um þessar mundir og höfðu í för
með sér, að hafna varð hinni hefðbundnu
skoðun, að atómur væru smæstu ódeilisagnir
efnisins. Hófst þarmeð þróun, sem leitt hefur
til atómsprengjunnar og þeirra vona, að
atómorkan muni lýsa upp borgir, knýja haf-
skip milljónir sjómílna, án þess að þau þurfi
að auka við eldsneytisforða sinn, og jafnvel
til þess, að menn geti í eldflaugum lagt upp
í ferðalög á milli linatta sólkerfisins.
Uppgötvanir þessar kollvörpuðu ýmsum
eldri hugmyndum vísindanna. Sumar til-
raunir Faradays báru með sér, að rafstraum-
ur væri ekki samfellt streymi, eins og til þess
tíma hafði verið álitið, heldur straumur ótelj-
andi rafagna. Tilraunir, er þeir J. J. Thom-
son og W. Crookes stóðu að, með að leggja
háspennu á að mestu lofttóm glerliylki með
innbræddum málmskautum, sýndu ýmsar
kynlegar verkanir, eins og þær, að rafsegull
hafði áhrif á skin Jjað, sem myndaðist í hylk-
inu og gat fært það til í hylkinu. Var þetta
fyrirbrigði mjög nýstárlegt, því að ekki hafði
segulmagn nein slík áhrif á venjulegt ljós.
Skinið hlaut Jjví að stafa frá efnisögnum, og
eru þær kallaðar elektrónur. (Elektróna er
rafhlaðin ögn, og er ein af frumpörtum
atómanna). Það eru elektrónur, sem mynda
rafstrauma í leiðslum.
Arið 1897 fann hinn mikli eðlisfræðingur
J. J. Thomson í Cambridge, að efnismagn
elektrónanna er 1/1800 af efnismagni vatns-
efnisatómunnar, sem er þó léttust allra
atóma. Var sú uppgötvun, að atómur væru
ekki smæstu ódeilisagnir efnisins, á sína vísu
eins nýstárleg og það var á miðöldum, er
fyrst varð ljóst, að jörðin væri hnattlaga en
ekki flöt. Þar sem efnið var samsett úr atóm-
um, varð nú að fella elektrónurnar inn í
þær. Leysti Thomson það á þann hátt, að
hann gerði ráð fyrir, að einnig væru til við-
lægt hlaðnar elektrónur, og að í atómunum
væri hvort tveggja blandað saman, á svipað-
an hátt og þegar rúsínum er hrært út í jóla-
kökudeig, og væru viðlægu elektrónurnar
deigið en elektrónurnar rúsínurnar.
A meðan Thomson og Crookes fengust við
sínar rannsóknir í Bretlandi, unnu Wilhelm
Röntgen og aðrir að svipuðum rannsóknum
í Þýzkalandi, og uppgötvaði Röntgen árið
1895 geisla þá, sem við hann eru kenndir,
en hann sjálfur nefndi X-geisla. Veitti hann
því athygli, að ýmsir kristallar, eins og zink-
súlfið, lýstu, er þeir voru í námunda við til-
raunaútbúnáð hans, og það enda þótt ógagn-
sæ efni væru látin skyggja á þá. Rafmagns-
agnirnar í glerhylkinu, Thomson-agnirnar
eða elektrónurnar, höfðu orðið fyrir þeim
verkunum í málmskautum hylkisins, að þau
sendu frá sér geislun, sem komst í gegnum
ógagnsæ efni. Þessi uppgötvun varð til þess,
að franskur eðlisfræðingur, Henri Bequerel,
ákvað að rannsaka öll efni, sem lýstu í
myrkri eftir að þau höfðu orðið fyrir sólar-
ljósi. Þar á meðal var bikblendi eða úran-
íumgrýti. Árið 1896 uppgötvaði hann af
hendingu, að bikblendið var „geislavirkt",
þ. e. sendi út geisla, sem á svipaðan hátt og
Röntgengeislar fóru í gegnum ljósþéttan um-
búnað ljósmyndaplötu og svertu hana.
Curie-hjónin, sem voru efnafræðingar,
hófu leit að því efni, sem geislunin stafaði
frá, og fundu, að hún kom úr áður ókunnu
frumefni, er þau nefndu Radíum, og annað
Brautryðjendur:
Curie-hjónin á
rannsóknarstofu sinni.
Rutherford lávarður, einn helzti frömuður á st
RAD
og þróun atóm
Höfundur þessarar greinar er
vísindaritstjóri stórblaðs
geislavirkt frumefni, er þau fundu, nefndu
þau Pólóníum, ættlandi frú Curie til heið-
urs. Radium var sérstaklega athyglisvert,
hitastig þess var ætíð nokkru hærra en um-
hverfis þess. Það gaf eitthvað frá sér, sem
spillti öllu í kringum það og litaði glervarn-
ing rannsóknarstofunnar. Ekkert gat stöðvað
geislaverkanir þess.
Þareð engar tilraunaniðurstöður fengust,
sem brutu í bága við uppgötvanir þeirra
Nýlega eru liðin 50 ár, síða
uppgötvað, en uppgötvun þess
var fyrir skömmu minnst 70 ái
telja má fremstan núlifandi eðl
móta virðist ekki úr vegi að rat
orðið í þessum efnum og enn ei
16