Samvinnan - 01.02.1949, Blaðsíða 17

’iði atómrannsóknanna, við kennsl u árið 1934.
að í atómunum fari fram sveiflur, og að
sérhver atómtegund sveiflaðist með sinni sér-
stöku tíðni, á sama hátt og sérhver nóta á
slaghörpu liefur sína vissu tónhæð. Hins
vegar taldi hann í frægri ritgjörð, aldamóta-
árið 1900, að í stað þess að geisla út ljósi
og orku, sem ljósvakabylgjum, geisli atóin-
urnar út orkuögnum, er hann nefndi „deil-
ir“. Orkudeilir blárra og fjólublárra geisla
eru orkumeiri en deilir rauðra geisla. Ein-
stein jók við kenningu þessa. Sannanlegt var,
að orka fólst í atómunum, en hve mikil var
hún? í þeim hluta kenninga Einsteins, sem
kallaður er sérstaka afstæðiskenningin og
Einstein setti fram 1905, er stærðfræðisetn-
ing um samband efnis og orku svo einföld,
að hver gagnfræðingur getur leyst úr henni.
Er niðurstaða hennar furðuleg, ekkert
sprengiefni er eins öflugt og efnisögn, sem
orkan liefur snögglega losnað úr. Þá þegar
voru eðlisfræðingar farnir að tala um atóm-
sprengiefni.
HVERS vegna varð atómhugmynd Thom-
sons hafnað? Það var vegna þess, að
Ernest Rutherford, nemandi Thomsons,
hafði fundið það, árið 1899, að radíum
geislaði út tveim tegundum geisla, sem hann
kallaði alfa- og beta-geisla. Ári síðar fann
Pierre Villard þriðju geislategundina, sem
hlaut heitið gamma-geislar (alfa, beta og
gamma eru þrír fyrstu stafir gríska stafrofs-
ins). Reyndust það vera gamma-geislarnir,
sem valdið höfðu svertingunni á ljósmynda-
plötum Bequerels 1896, eins og áður var
greint frá. Beta-geislarnir voru elektrónur,
en alfa-geislarnir voru helíumatómur, en
atómhugmynd Thomsons gat ekki skírt alfa-
geislana og önnur fyrirbrigði.
Áður en fengin var viðunandi úrlausn,
ákvað Rutherford, á sinn raunsæa hátt, að
nauðsynlegt myndi vera að sundra atómun-
um, til þess að liægt væri að fá vísbendingu
um gerð þeirra af molunum, sem þær brotn-
uðu niður í. En hvernig gat verið hægt að
sundra atómum? Skeytin til þess fann
Rutherford í radíumi, sem stöðugt sendir
frá sér alfa-agnir með um 20 þúsund kíló-
metra hraða á sekúndu. Hvað myndi ske, ef
þessar hraðfleygu agnir lentu á efni, t. d.
þunnum gullþynnum. Rutherford fann, að
alfa-agnirnar köstuðust frá einhverju innan
í atómunum, svipað og þegar knetti er kastað
í vegg; á þann hátt fannst kjarni atómanna.
Árið 1919 hóf Rutherford skothrlð á köfn-
unarefni og fann, sér til mikillar undrunar,
að út úr kjarnanum kom algerlega ný ögn,
vatnsefnis-ögn, viðlægt hlaðin, og nefndi
Rutherford hana prótónu. Vatnsefni úr köfn-
unarefni, þar með hafði ræzt hinn aldagamli
draumur gullgerðarmannanna um, að breyta
einu frumefni í annað.
Rutherford beindi alfa-agna skothrið sinni
að bóri, natríumi, alúminíumi, fosfóri og
flúori, og alltaf þeyttust prótónurnar, þessar
vatnsefnisagnir, út úr þeim, og varð ekki
annað séð, en að prótónur væru i kjörnum
allra atóma. Á grundvelli þessarar vitneskju
lekk Rutherford þá hugmynd, sem enn er
kölluð „sólkerfis“-atómlíkanið. Innst hugði
hann kjarna eða sól, gerða úr viðlægum
prótónum og frádrægum elektrónum (pró-
tónan er viðlægt hlaðinn kjarni vatnsefnis-
atómunnar); umhverfis kjarnann væru elektr-
ónur á ákveðnum brautum, eins og plánetur
sólkerfisins. Heildarhleðsla viðlægs kjarnans
varð uphafin af frádrægri hleðslu brautar-
rannsóknanna
WALDEMAR KAEMPFFERT,
ins New York Times
Thomsons, Röntgens, Bequerels og Curie-
hjónanna, voru þær viðurkenndar, þegar er
i þær voru kunnar. Þeir Max Planck og Al-
’ bert Einstein voru hins vegar ekki eins
heppnir, er þeir af rökvísiástæðum, er þeir
bjuggu stærðfræðilegum búningi, töldu að
ríkjandi hugmyndir um það, hvernig atómur
geisluðu frá sér ljósi og orku, væru rangar,
en Planck hafði þá sett „deilakenningu"
sína fram. Planck féllst á eldri skoðanir um,
n undrafrumefnið radíum varð
i hefur orðið afdrifarík. Einnig
a afmælis Albert Einsteins, sem
isfræðinga. Vegna þessara tíma-
in sé sú þróun, sem síðar hefur
langt frá því að vera lokið.
=.....
Fingraför
atómanna:
Slóðir, sem kolefnis- oi
súrefnis - kjarnar hafi
skilið eftir i „þoku
klefa“-teeki, sem mikic
er notað við atóm-
rannsóknir.
17