Samvinnan - 01.02.1949, Blaðsíða 28

án lýðræðislegrar undirbyggingar er
gerfiefni. Slíkur lýðræðislegur grund-
völlur er fyrir hendi í samvinnuhreyf-
ingunni. Mr. Peddie er algjörlega
mótfallinn því, að samvinnufélögun-
um verði fengin til úrlausnar öll
birgðamál neytendanna, því að þar
með væri grundvallaratriðinu um hið
frjálsa val, varpað fyrir borð. í afstöðu
sinni til sósíalisma og þjóðnýtingar,
verður samvinnuhreyfingin að berj-
ast gegn þeirri skoðun, að það sé nauð-
synlegt til þess að skapa sameignar-
þjóðfélag, að hið frjálsa val einstak-
linganna verði afnumið. Samvinnu-
menn geta aldrei fallizt á slíkt.
Annars staðar segir hann svo: „Að
skapa efnahagskerfi, sem hvílir algjör-
lega á ríkisþvingun, er hið sama og
taka ekkert tillit til sjálfstæðis ein-
staklingsins og eðlis hans og eyði-
leggja þá eiginleika, sem hinn lýðræð-
islegi andi er frá runninn."
Ályktun um verzlunarfrelsi
og sjálfstæði samvinnuhreyfingarinnar
Hinni efnismiklu ræðu James M.
Peddie á alþjóðaþinginu — þótt hún
að vísu aðeins túlkaði viðhorf brezkra
samvinnumanna til þessa mikilvæga
máls — lauk með ályktun, þar sem
skýrt er tekið fram, að alger þjóðnýt-
ing atvinnulífsins sé ekki rétta leiðin
að því marki að koma á sameign og
samábyrgð þegnanna á atvinnulífinu.
Þjóðnýtingu verði að ákveða í hvert
sinn með tilliti til þess verkefnis, sem
þannig sé ætlað að leysa, og með tilliti
til þess, hvort þær starfsaðferðir, sem
fyrirhugaðar eru, fullnægi kröfum lýð-
ræðisins, en lýðræðið verði jafnan að
vera grundvallarskilyrði framkvæmda,
sem miða að sameign. Krafist er þátt-
töku neytenda í stjórn þjóðnýttra
fyrirtaekja. — Viðurkennt er, að
hver þjóð hafi sín sérstöku sögulegu
og efnahagslegu séreinkenni og þess
vegna verði hver þjóð að taka afs'töðu
út frá mismunandi forsendum, en með
tilliti til þeirrar reynslu, sem fengin
er af starfsemi samvinnuhreyfingar-
innar víðs vegar um heim er fullyrt,
að frjáls samvinnusamtök hafi mjög
þýðingarmiklu hlutverki að gegna í
þjóðfélögunum, og þetta hlutverk
geti þvingunarráðstafanir ríkisvalds-
ins ekki leyst af hendi. Enda þótt telja
megi ástæðu til þjóðnýtingar nokkurra
„undirstöðu-atvinnugreina“, er tekið
fram í áætluninni, að samvinnuhreyf-
ingin viðhafi þær starfsaðferðir, sem
séu þjóðnýtingarrekstri miklu fremri,
sérstaklega í þeim iðn- og atvinnu-
greinum, sem ætlað er að fullnægja
þörfum neytendanna, og þar sem þarf-
ir og smekkur einstaklingsins eru mik-
ilvæg atriði. Ályktunin hafnar gjör-
samlega sameignarbúskap, sem skip-
ar samvinnuhreyfingunni takmarkað
rúm í skjóli ríkisvaldsins og skoðar
hana sem tæki ríkisvaldsins með tak-
mörkuðu athafnafrelsi. Þess er kraf-
ist, að samvinnuhreyfingin fái fullt
frelsi til starfa og þróun hennar sé
ekki hindruð, og þannig verði það
bezt tryggt, að einstaklingarnir haldi
þeirn lýðræðislega rétti sínum, að
starfa saman að eigin velferðarmálum.
Eftir að ályktun þessi hafði verjð
lögð fram á þinginu, urðu um hana
nokkrar umræður. Þar skarst mjög í
odda milli fylgjenda hins vestræna og
liins austræna skipulags. Fulltrúi Svía
R A D í U M
(Framhald af bls. 18.)
klofnuðu í voru ekki lengur úraníum, held-
ur barium og krypton.tvö mjögólik frumefni.
Neutrónurnar sjálfar höfðu mjög litla
orku, en úr hverjum úraníum kjarna kom
orka, sem svaraði 200 milljón volta spennu.
Ottó Frisch og Lise Meitner gerðu sér ljóst
hvað gerst hafði. Er úraníum atóman klofn-
aði, losnaði óhemjumikil orka — orka sú er
hélt atómunni saman. Hernaðarleg þýðing
uppgötvunar þeirra Halin og Strassmann
var augljós. Hitler þar j>egar kominn af stað.
Með þeirri þekkingu, sem til þess þarf
að geta framleitt atómsprengjur skyldi mega
ætla að eðlisfræðingar vissu hvernig atómur
eru gerðar og hverju fer fram í þeim. Þessu
er þó ekki þannig farið. Enn vantar eðlis-
fræðingana harðskeyttari skeyti en áður til
þess að sundra atómunum og rannsaka frum-
parta þeirra. Oflugustu skeytin eru þau,
sem náttúran sjálf þeytir til jarðar í mynd
geim-geisla. Þegar geimgeisli þýtur í gegnum
gufuhvoflið gerir hann mikinn usla. Atóm-
um er sundrað á ennþá óljósan hátt. Sumt
af molunum má þá finna og rannsaka.
Þannig fundu 1932 þeir D.Anderson og S. H.
Neddermeyer í molunum pósirtónuna, eða
viðlægt hlöðnu elektrónuna og staðfestu með
því forspá sem P. A. M. Dirac hafði gert
af lireinum stærðfræðilegum ástæðum.
Hlutverk pósitrónunnar, sem er bein and-
stæða við elektrónuna að hleðslu til, en jöfn
að efnismagni, er enn óljóst, hún er ekki
hluti atómunnar en kemur þar fram, sem
hennar er þörf.
GNIR eins og neutrínó-ögnin og pósitr-
ónan voru upphugsaðar, er þeirra var
þörf og að lokum voru þær upgötvaðar með
tilraunum. Sömu sögu er að segja af mesón-
óskaði að fastar væri kveðið að orði
um það, hvað bæri að skoða hlutverk
ríkisins og hvað hlutverk samvinnu-
hreyfingarinnar, og taldi ekki rétt að
tala um „undirstöðu-atvinnugreinar“,
svo sem gert var í uppkasti ályktunar-
innar. Vel gæti svo farið, að samvinnu-
rnenn gætu tekið að sér að leysa verk-
efni, sem tilheyrðu þeim iðngreinum,
og liefðu raunar gert. Fleiri fulltrúar
tóku í þennan sama streng.
Fulltrúúi Pólverja vildi láta breyta
ályktuninni mjög, eða í þá átt, að
þingið skoraði á verkamenn í hinum
kapítalísku löndum, að krefjast fullr-
ar þjóðnýtingar allra atvinnugreina,
banka og samgöngutækja, án skaða-
bóta til fyrri eigenda. Fulltrúi Rússa
gagnrýndi og kenningar Bretans.
Að lokum samþykkti Mr. Peddie að
fella niður orðin „undirstöðu-atvinnu-
greinar" úr ályktun sinni, og var hún
síðan samþykkt með 523 atkvæðum
gegn 425.
unni, síðustu viðbótinni við þegar álitlegan
hóp. Árið 1935 taldi Japaninn Yukawa
nauðsynlegt að gera ráð fyrir að til væri
efnisögn er hann nefndi mesónu til þess að
skíra l>á staðreynd að atómkjarnarnir héld-
ust saman og að efni væri til yfirleitt. Kjarn-
arnir eru gerðir úr prótónum, sem hafa við-
læga lileðslu og neutrónum, sem eru óhlaðn-
ar. Nú hrindrast samkynja hlaðna agnir frá
hverri annarri og ættu því prótónurnar að
Jjeytast liver frá annarri í kjörnunum og allt
efni að springa í sundur. Heisenberg gat
þess til að prótónurnar kasti rafhleðslum á
milli sín fram og aftur líkt og knetti í knatt-
leik. Neutróna sem tekur við hleðslu verður
að prótónu og prótóna, sem missir hleðslu
sína verður að neutrónu.
En livað er þá knötturinn, jressi hleðsla,
sem þeytist fram og aftur innan kjarnanna
og hverjar eru leikreglurnar? Yukawa skóp
mesónuna til þess að svara þessum spurn-
ingum. Eins og með pósitrónuna er æfilengd
mesónunnar stutt, nokkrir milljónustu
hlutar úr sekúndu. Efnismagnið er um 200
falt miðað við elektrónu. Mesónan svaraði
ekki tilgangi sínum sem slík, en eigi að síður
varð liún uppgötvuð ásamt tveim afbrigð-
um bæði í Bretlandi og Bandaríkjunum í
molum j>eim, sem geimgeislarnir brjóta at-
ómurnar í. Einnig virðast líkindi fyrir að til
sé óhlaðin mesóna.
í stað þess að gera atómurnar auðskildari
hafa ]>essar nýju agnir gert atómurnar tor-
skildari. Stærðfræðingunum þykir nóg um
alla j>á fjölbreytni, sem orðin er. Þeir hafa
nú tvær orkuagnir — orkudeilina og neutr-
ínó-ögnina. Efnisagnirnar eru orðnar níu
— elektrónur, prótónur, neutrónur, pósítrón-
ur og fimm mismunandi mesónur. Vantar
nú nýja kenningu til þess að vinna úr öllu
þessu efni — öflugri og víðtækari kenningu