Samvinnan


Samvinnan - 01.07.1976, Blaðsíða 27

Samvinnan - 01.07.1976, Blaðsíða 27
Margur átti hvergi höfði sínu að halla á kreppuárunum. í Chi- caco og Detroit var húsnæöislausu fólki leyft að dveljast næt- ursakir í fangelsunum. Þjóðin var þreytt, ör- væntingarfull og aumkunarverð. Hinn ömurlega vetur árið 1930 hiðu atvinnuleys- ingjar í löngum röðum við dyr verksmiðjanna. einu vetfangi. Verðhrunið niikla í Wall Street kom eins reiðarslag. Enginn átti von u Þvi; fæstir fengust til að trúa í raun og veru þvi sem gerzt hafði. Nálega allir voru sannfærðir um, að aðeins væri urn tímabundna erfiðleika að ræða. ótti og örvænting greip Um sig. Gjaldþrota kaupsýslu- menn fleygðu sér út um glugga u kauphöllunum. Verðbréfa- salar grétu og reyndu að selja hlutabréf sin, sem skyndilega voru orðin nálega einskis nýtir Pappirar. í i0k mánaðarins höfðu fimmtán milljarðar doll- ara i verðbréfagildi þurrkazt u^, og áður en árið var liðið, nam tapið um fjörutíu millj- °rðum dollara. Utlendingar, sem kynntust jartsýni og stórhug Banda- ukjanna, á meðan allt lék i yndi, urðu furðu slegnir, er Peir litu þessa sömu þjóð ári siöar, þreytta, örvæntingar- íulla og aumkvunarverða. Hinn omurlega vetur árið 1930 biðu atvinnuleysingj ar í löngum roðum við dyr verksmiðjanna. umir höf ðu bundið tuskur um ætur sér til að verjast kuld- anum. Mikill mannfjöldi safn- aSls.t jafnan saman við Hjálp- ræðisherinn og aðrar góðgerða- stofnanir í von um mat og usaskjói. í Chicago og Ditroit var húsnæðislausu fólki leyft að dveljast nætursakir i fang- elsunum. En hvergi var mann- grúinn meiri en fyrir utan vinnumiðlunarskrif stof urnar. Árið 1929 voru 299 umsækjend- ur um hverjar 100 stöður. 1930 sóttu hins vegar 2861 maður um hverjar 100 stöður. Má af þessum tölum nokkuð marka, hve geigvænlegt atvinnuleysið var. Auðugt fólk skorti reiðu- fé til matarkaupa. Og það gerð- ist æ erfiðara að fá skrifað, þar sem meira en þúsund bankar lokuðu eftir að verð- hrunið skail á. Á einu ári minnkaði rafmagnsnotkun í landinu um 24%, flutningar með járnbrautum um 19%, stálframleiðslan um 40%, bila- framleiðslan um 60% og svo mætti lengi telja. Iðnaðar- framleiðslan í heild var meira en helmingi minni en árið áð- ur. Og þróunin stefndi áfram niður á við. Engum duldist lengur, að velmegunin hafði verið blekk- ing og efnahagur þjóðarinnar alls ekki staðið eins traustum fótum og álitið var. Amerika hætti að vera land hinna gullnu tækifæra, þegar innflytjendastraumurinn var stöðvaður. Hin góðu lifskjör, sem gumað var af, voru þjóð- saga eiir,' hvað launastéttun- um viðkom. Á árunum 1919—- 1927 jókst þjóðarframleiðslan á mann að meðaltali um 31/2%. Á sama tima hækkuðu laun hins vegar um aðeins 2%. Landbúnaðurinn átti i sífelld- um erfiðleikum. Fimmtiu þús- und bændur flosnuðu upp af jörðum sinum á árunum frá 1921 til 1929. Landbúnaðar- framleiðslan jókst á þessu timabili um 22%, en verðmæti landbúnaðarvara lækkaði um 20%. Iðnaðurinn átti að vera undirstaða velmegunarinnar. Og vissulega höfðu gífurlegar framfarir orðið á þvi sviði hvað tækni og framleiðslugetu snerti. Áður en spilaborgin hrundi, hafði verðmæti fram- leiðsluaukningar á sviði iðn- aðar sex undanfarin ár verið að meðaltali um sjötiu millj- arðar dollara. En þar með var ekki öll sagan sögð. Mikið magn af vörum var ekki hægt að selja. í lok hvers árs voru vörur að verðmæti tólf og hálf- ur milljarður dollara óseldur i verksmiðjum og vöruskemm- um. Efnahagskerfið stuðlaði að þvi að gera hina riku ríkari og fátæku fátækari. Velmegun- in hafði síður en svo þokazt smátt og smátt niður þjóðfé- lagsstigann, eins og valdhaf- arnir höfðu gert ráð fyrir. Einu þjóðfélagsþegnarnir,-'sem söfnuðu auði á velgengnisár- unum voru rika fólkið og miðstéttin, en til þess hóps taldist einungis fjórðungur þjóðarinnar. Eftirfarandi tölur eru þessu til sönnunar: Meðan allt lék í lyndi og velmegunin átti að vera hvað mest áttu sjö milljónir fjölskyldna ekki bifreið og tuttugu milljónir ekkert útvarp. í borgum höfðu fjórar milljónir heimila ekkert baðherbergi, þrjár milljónir ekkert rennandi vatn í eld- húsi, þrettán milljónir engan sima og fjórar milljónir ekkert rafmagn. Þannig mæti halda áfram að leitast við að rekja orsakir skyndilegs efnahagshruns, sem hófst í Wall Street „fimmtu- daginn dimma“. Óstjórnin hafði einnig sett svip sinn á starfsemina þar. Að margra dómi hafði verðbréfamarkaðn- um, sem átti að vera öryggis- stofnun í þjóðfélaginu, verið breytt í spilaviti. En vert er að geta þess, að kreppan var alþjóðlegt fyrir- bæri og orsakir hennar flókn- ar og margþættar. Hún átti rætur sínar að rekja til styrjaldarinnar og afleiðinga hennar, til að mynda óleysan- legrar flækju af stríðslánum, stríðsskuldum og skaðabóta kröfum. Hins vegar bitnaði kreppan einna harðast á Bandaríkjunum, þar sem efna- hagskerfi landsins var rotið. ♦ 27

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.