Samvinnan - 01.12.1975, Side 21

Og þá var þetta víst venju-
leg sveit, úr því að pabbi þeirra
hélt það, eða hér um bil venju-
leg sveit. En samt full af lifi og
ævintýrum og merkilegum at-
vikum.
Á einni stoðinni var langur
karl, mestur í herðunum, en
ósköp visinn niður um sig, að
lemja utan hálfhruninn hrauk.
Þær vissu svo sem, hver þetta
var: Gunnar á Fljótsbakka,
sem einu sinni hafði komið
heim af hrossamarkaði, blind-
fullur karlskömmin, og ráðizt
i misgripum á taðhrauk úti á
túnbala. Þær höfðu heyrt gesti,
sem drukku kaffi i eldhúsinu í
Smádölum, segja söguna af þvi.
Hann hélt, að þarna væri
kominn rækallans prangarinn,
sem ginnti út úr honum reið-
hestinn á markaðnum, sögðu
þeir, og veltust um af hlátri.
Þetta var fyrir tuttugu eða
þrjátíu árum, og enn var karl-
anginn að lumbra á hrossa-
prangaranum: Skánirnar flugu
i allar áttir.
Á þessari sömu stoð var líka
neflöng kerling, ríðandi á priki,
og barði fótstokkinn. Hún var
ekki mennsk: Vitaskuld Kol-
rassa Krókríðandi. Ef bjart var
yfir, var þessi kerling þó bara
góðlátlega skringileg, en þegar
gekk á með hryðjur og þungir
regndropar buldu á nöktu
bárujárnsþakinu, svo að ekki
sé minnzt á haglél, varð hún
svo illileg á svip, að telpunum
stóð ekki á sama. Uppi á syllu
var stór fugl á flugi, goggurinn
íboginn, og virtist til alls bú-
inn.
— Aldrei hefur hann þó gert
neina skömm af sér, fuglinn
sá arna — eiga má hann það,
sagði Smádalabóndinn með
heystinginn i hendinni, skegg-
ið á Ármanni hálft niðri í
greipinni. Haldið þið, að hann
fari nokkuð að glettast við
okkur?
En telpunum þótti það viss-
ara, sem vissara var. Þegar
vindurinn raulaði með drunga-
legra móti við upsir og stafna,
fóru þær að bæjardyrunum hjá
frú Móeiði, og Dúfa, sem var
fyrir þeim, kallaði inn til
hennar að hafa gát á krökk-
unum sínum, þegar færi að
skyggja, þessum litlu ærsla-
belgjum.
— Ekki veldur sá, er varar
annan, sagði þá pabbi þeirra
og kipraði eilítið annað munn-
vikið um leið og hann renndi
hendi um stæðuna sina eins
og hann væri að gæla við hana
með gómunum.
Telpurnar fóru líka fram í
fjárhúsið. Það var þeirra emb-
ætti og trúnaðarstarf að sópa
garðana og láta moðið i poka,
og úr þessum poka átti að
hvolfa úti á hól bak við húsin.
Þar var krökkt af snjótittling-
um, þegar snjór var á jörðu —
það voru lítil stýri með mógul-
an koll og klumbunef og ein-
kennilega miklir í herðunum
eins og Gunnar gamli á
Bakka, og flugu allir upp, ef
einn gerði það.
— Smátt er morið, sem tittl-
ingsnefinu gagnast, sagði Smá-
dalabóndi. Þó þarf að hygla
þessum skinnum eins og öðru,
sem leitar á náðir manns.
í leiðindaveðri var ánum
bara hleypt út til þess að vatna
þeim, en fengu svo að koma
strax inn aftur, svo að þær
yrðu ekki blautar og hraktar.
Þá stóðu þær hér og þar í
krókum, sumar tómlátar og af-
skiptalausar eins og hlédrægt
fólk, sem ekkert er að trana
sér fram — kannski líka stutt
í spuna við fyrsta ávarp. Aðr-
ar voru ýtnar og mannblendn-
ari: Þær ráku snoppuna upp í
garðann og þefuðu af fótunum
á telpunum — risu jafnvel
hálfvegis upp á endann við
garðann og teygðu hausinn yf-
ir jötubandið af feimnislausri
heimtufrekju og voru að sníkja
mat. En þó að þær væru með
stór horn og gerðu sig heima-
komnar, þá höfðu telpurnar
aldrei verið smeykar við þær
nema þegar þær voru agnar-
litlar og voðalega miklir kján-
ar. í myrkri glóði í rauð augu
um öll fjárhúsin. Þá hefði get-
að farið um einhvern, sem ekki
var jafnhúsavanur og Smá-
dalasystur.
Hvers vegna hefðu þær átt
að vera hræddar? Þær þekktu
ærnar og vissu meira að segja,
hvað margar þeirra hétu og
hverjar voru mæðgur og syst-
ur. Það var alveg eins og með
konurnar á bæjunum í kring,
og reyndar voru þær sumar
snoðlíkar þessum konum:
Hringhyrna, þessi stóra og
föngulega ær, nokkuð aðsóps-
mikil og snúðug, hafði meira
en lítinn svip af Arndísi á
Strönd, þegar hún var komin
i upphlut og hárið í bylgjum
kring um skotthúfuna. Snotra
aftur á móti, ung og fríð og
þybbin með gulan hnakka og
dúaði öll, þegar hún hreyfði
sig — það var engin önnur en
Jóna á Bakka. Og Fóstra með
leyfi að segja — á hvern hald-
ið þið, að hún hafi minnt þær
nema móður þeirra? Um það
töluðu þær aldrei nema sín á
milli.
— Það er og, sagði faðir
þeirra — ykkur finnst þeim
Framhald á bls. 47.
Nýr mórall
MÓRALL NÚTÍMANS er gamall, kirfilega miðaður við efnis-
leg gæði og mannslíkamann og hversu menn breyta hverjir
við aðra, mórall hins sterka sem þó er minntur á að vera eins
við aðra og hann vill að þeir séu við hann — útmetið prang-
arasjónarmið og heldur öfugt. En illar hugsanir varða ekki
við nein lög.
Glæpur er varla glæpur nema auðvelt sé að skilgreina hann
að almannaáliti og komist upp. Og þá er hinn seki tekinn með
valdi og oftast látinn þola eitthvað sem teldist stórglæpur ef
unnið væri af öðrum en almannavaldi, til að mynda gerður
höfði styttri eða lokaður inni. Slíkt heitir þá refsing, mörg-
þúsund ára gamall ósómi frá villimönnum sem engu hefur til
bóta þokað í mannslífinu, ofbeldi gegn ofbeldi, formúlan auga
fyrir auga og tönn fyrir tönn í lélegu dulargervi, enda sjá
allir að refsing kemur ekki til greina nema sakamaðurinn sé
minniháttar, rétt einsog foreldrar berja börn sín einungis
afþví þeir ráða við þau.
Nýr mórall verður andstæða þessarar villimennsku. Hann
miðast við einstaklinginn sem lifandi veru, skyni og tilfinn-
ingum gædda, sem skoðast helg og sérstæð birting lífs, tilfinn-
ingar jafnfriðhelgar og líkaminn, og æðsta boðorðið: þú skalt
ekki særa, án alls kaupskapar um hvað hendir sjálfan þig.
Þá er allt í eðli sínu gott, eða fremur hvorki illt né gott.
Gott og illt eru aðeins hugtök sem miklu vondu hafa til leið-
ar komið! Spurningin um góða menn og vonda fellur úr gildi,
enda bara útskýring: sumir í sumum tilfellum skilgreindir
vondir svo leyfilegt sé að traðka á þeim.
Aðalbreytingin er einmitt sú að gott og illt er úr sögunni.
Sá mælikvarði hæfir ekki tilverunni. Hún er merkilegri en
það. Hún er í heild einsog ferskleiki, andrúmsloftið, sólskinið
og regn himinsins, sjálfsögð dásemd og óendanleg uppspretta
fagnaðar.
Enginn hefur neitt að fyrirgefa því sú tilfinning er horfin
að nokkur sé nokkurntíma brotlegur. Sá „brotlegi“ er ekki
brotlegur, heldur ógæfusamur.
Þetta sem kallast vont í fari manna, þetta sem veldur þján-
ingu, telst misskilningur. Verknaður sem í dag kallast glæpur
skilgreinist sem slys, geðveiki eða vanþroski.
Sá sem ekki gegnir eðlilegum lífsskyldum sínum, lifir að
þarflausu á annarra erfiði, annast ekki afkvæmi sín, verður
talinn sinnisveikur og brjóstumkennanleg persóna.
Engan má neyða til neins.
Álitið verður jafnámælisvert að særa tilfinningar manns,
skaprauna, stríða eða hafa að skotspæni á einhvern hátt eins
og valda líkamlegum sársauka.
Hverskonar andlegt ofbeldi verður talið algerlega óverj-
andi athæfi, og tilhneiging til þess hinn hvimleiðasti sjúk-
dómur. Þarundir heyra allavega tilraunir til heilaþvottar,
áróður, bæði pólitískur og trúarlegur, og sömuleiðis að freista
að ginna menn með fagurgala og skrumi einsog títt er í
auglýsingum ...
Þeirri mótbáru verður hreyft að fólk skorti þroska til að
lifa slíkan móral, manneðlinu verði naumast breytt.
En það er ekkert að athuga við manneðlið, heldur þarf að
losna við margvíslegan óvana, hugsunarhátt og uppeldis-
máta sem borist hefur meira og minna óafvitað kynslóð fram
af kynslóð allt frá steinöld.
Mér sýnist stór hluti manna hafa nægan þroska til að búa
í samfélagi þarsem hugtökin gott og illt eru þurrkuð út.
Mannkynið á fyrir sér að ganga úr reyfinu að þessu leyti,
og tilburðir að bylta þjóðfélögum nútímans eru ómeðvitaðir
fyrirboðar þess. Mönnum láist bara að athuga að mannkynið
er ekkert nema einstaklingar, og bylting þarf að fara fram í
sálarlífi hvers og eins. Það er einasta byltingin.
27